نگاهی به نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید در یک اثر
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، انتشارات دارالحدیث کتاب «نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل‌بیت(ع)» را به قلم سید مصطفی مطهری منتشر کرد.
در نگاه اندیشه‌پژوهان معاصر، بررسی‌ها درباره تاریخ تفکر شیعه به ویژه در سه قرن نخست هجری رونق چشم‌گیری پیدا کرده است؛ از این رو نویسنده در معرفی پشت جلد این کتاب این مسئله را این گونه شرح داده است:
در این رهگذر نویسندگان با اغراض گوناگون و در سطوح متفاوت به کارگیری روش‌ها و نگرش‌های خاص خود در مطالعات تاریخی از فرایند تکاملی این اندیشه در قالب تحولات معرفی تاریخی نتایجی به دست داده‌اند و اما دیدگاه دیگر؛ از سیر تدریجی و از اجمال تفصیل ارائه اندیشه شیعی، سخن به میان آمده است.
این دیدگاه بر این باور است که معارف شیعه در موضوعات گوناگون، ریشه در قرآن و سنت نبی دارد و البته این معارف سه قرن نخست، از اجمال به تفصیل و با رعایت نقش آفرینی عناصر تأثیرگذاری سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی تبیین شده است.
این نوشتار که منزله نقشه و قالبی نو برای این تفکر کهن است، در صدد ارائه طرحی بر اساس دیدگاه دوم و پاسخی به این پرسش اساسی است که «سیر تبیین عقاید و معارف شیعه چگونه بوده و عناصر تأثیر گذار در این مسیر کدام‌اند؟»
این کتاب از سخن آغازین، پیشگفتار و مباحث مقدماتی و سه فصل با عنوان‌های: تبیین اندیشه شیعه، نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل‌بیت(ع) و سیر تبیین آموزه امامت تشکیل شده است.
نگارنده در فصل اول چند نمونه از دیدگاه‌های موافق تحول تاریخی اندیشه شیعه و تحول معرفتی همچون احمد کسروی، علی اکبر حکمی‌زاده، سید ابوالفضل برقعی، حمید علی قلمداران، احمد کاتب، سید حسن مدرسی و برخی مستشرقان را بیان کرده و در پایان این فصل به نقد این دیدگاه‌ها پرداخته است.
همچنین مؤلف در فصل دوم نیز نخست عناصر تاریخ را در چهار محور سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی معرفی و سپس بحث تطبیقی آن را با عقاید شیعه بررسی کرده است.
در ادامه نیز نویسنده در فصل سوم، به تطبیق سیر اجمالی و تفصیلی موضوع امامت با تأکید بر نقش اثرگذاری عناصر تاریخی، در چهار دوره تاریخ شیعه پرداخته است.
بخش هایی از کتاب:
در میان نویسندگان و پژوهشگران مسلمان و غیر مسلمان، همواره دو نوع موضع‌گیری منتقدانه نسبت به شیعه و آموزه‌های آن وجود داشته است؛ از این رو نویسنده در ابتدای فصل اول درباره «دیدگاه‌ها درباره اندیشه شیعه» چنین آورده است:
از حدود یک‌صد سال پیش تاکنون برخی جریان‌های تجددگرا در حوزه اندیشه شیعه در پژوهش‌هایی نقادانه، هر یک به دلایلی اندیشه‌های شیعه را به چالش کشیده‌اند و از همان زمان پاسخ‌هایی نیز از سوی مدافعان به آنها داده شده است. اما اندکی تأمل در پژوهش‌هایی که در سه ده اخیر به صورت علمی و روشمند؛ به ویژه از طرف پژوهشگران غربی عرضه شده؛ نشان می‌دهد که این پژوهش‌ها از حالت انتقادی محض به فرضیه‌سازی گراییده است.
نویسنده در ادامه دیدگاه مخالفان عقاید شیعه را این گونه شرح داده است:
بر اساس این دیدگاه، تشیع پدیده‌ای تاریخی است که در کشاکش جریان‌های سیاسی قرن نخست هجری ظهور کرده، ولی بنیان‌های آن، ساخته و پرداخته دوره‌های بعدی است و از این رو، اصول و باورهای بنیادین ثابتی ندارد، بلکه در گذر زمان با روبه‌رو شدن با شرایط مختلف، مبانی فکری آن شکل گرفته است.
صاحبان این دیدگاه معتقدند که آنچه از دوره شکل‌گیری شیعه و دوره‌های بعد از آن در باورهای شیعیان باقی مانده، لااقل در آن قسم که با دیگر مسلمان‌ها همسو نیستند، ساختگی و مبتنی است بر تلاش‌های آن برای حفظ موقعیت و جایگاه خود در عرصه‌های گوناگون، و حاصل نوعی تحول معرفتی است که نمونه آن، عالم بودن و معصوم بودند و منصوص بودن جانشین پیامبر(ص) است، بی آنکه به جایگاه معرفتی پیامبر نگاهی داشته باشند.
نگارنده در ادامه دیدگاه موافقان عقاید شیعه نیز این گونه شرح داده شده است:
اما بر اساس دیدگاه دوم، امامت، امتداد نبوت و اصلی برآمده از سنت الهی است از این رو، آموزه‌های امامان، ریشه در قرآن و سنت دارد که تبیین آن برای توده شیعیان و غیر شیعیان، در طول زمان و بر اساس عناصر تاریخ، تکمیل و ارائه شده است؛ هرچند بنیان‌های فکری شیعه در تمام دوره‌ها حداقل برای خواص آشکار بوده است.
موضوع امامت آن گونه که شیعه بدان معتقد است و آن را امری فراتر از خلافت سیاسی می‌داند، یکی از بنیادترین اصول تشیع به شمار می‌آید و دارای فرایند اجمالی ـ تفصیلی است که در کنار عناصر دیگر عناصر تاریخی طی چهار دوره: پی ریزی اندیشه (دوره پیامبر خاتم تا پایان دوره امامت امام سجاد(ع))، شکل‌گیری و شکوفایی معارف (دوره صادقین(ع))، دوره تثبیت و تصحیح اندیشه امام کاظم و امام رضا(ع))، تحقق عینی اندیشه (دوره امام جواد تا ابتدای عصر غیبت) بیان شده است، از این رو نویسنده در فصل آخر به تبیین آموزه‌های امامت در دوره‌های مختلف تاریخی پرداخته و در این زمینه چنین نوشته است:
با تأملی در نصوص به دست آمده از کتب شیعی و سنی، در می‌یابیم که سه شرط ضروری علم، عصمت، نص و نصب برای پذیرفتن یک شخص به عنوان امام مطرح شده است و افزون بر این، نصوص مذکور را می‌توان در سه دسته جای داد. این دسته بندی در دوره نخست، پرواضح است؛ اما در دوره‌های بعد، این واژگان به صورت ترکیب با یکدیگر منظومه واحد و نظریه هماهنگی را در باب امامت تشکیل می‌دهند.
گفتنی است، انتشارات دارالحدیث، کتاب «نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید» را با شمارگان ۵۰۰ نسخه، در ۲۱۱ صفحه و به قیمت ۱۰۰۰۰ تومان منتشر کرده است و علاقه‌مندان برای تهیه این کتاب و دیگر آثار این انتشارات می‌توانند به آدرس، قم، خیابان معلم، روبه‌رو اداره برق، فروشگاه انتشارات دارالحدیث مراجعه یا با شماره تلفن ۰۲۵۳۷۷۷۴۰۵۴۵ تماس حاصل کنند،/۹۹۸/ن ۶۰۲/ش