گزارشی از تغییر رویکرد در وزارت امور اسلامی عربستان/تقابل بن‌سلمان و وهابیت
به گزارش خبرگزاری رسا، «وزارت امور اسلامی، تبلیغ و ارشاد» عربستان که پیشتر تا هفتم می 2016 نام آن «وزارت امور اسلامی، اوقاف، تبلیغ و ارشاد» بود، وزارتخانه مسئول کلیه امور اسلامی در کشور عربستان سعودی است که از سال 1993 میلادی تاسیس شده است و در حال حاضر ریاست آن را «عبداللطیف بن عبدالعزیز آل الشیخ» بر عهده دارد.
در عربستان سعودی، وزارت امور اسلامی، تبلیغ و ارشاد دارای مجموعه وظایفی است که مهمترین آن دعوت به دین اسلام، راهنمایی درباره عقود، اهتمام به قرآن کریم در بخش‌های حفظ، تفسیر و انتشار، توجه به مساجد و احداث مراکز اسلامی در خارج از کشور است.
با اینکه به نظر می‌رسد مسئولیت‌های این وزارتخانه روتین باشد و انجام این وظایف برای دولت سعودی که ادعا دارد، اُم القرای جهان اسلام و قطب جغرافیای جهان اسلام است، سهل باشد اما واقعیت این است که عملکرد این وزارتخانه از حساسیت بالایی برخوردار شده است.
وزارت امور اسلامی عربستان تنها نهاد دولتی عربستان است که می‌تواند نماینده این کشور در خارج از مرزهای آن باشد و ریاض که مدعی تبلیغ برای گسترش دین اسلام است، می‌بایست نظارتی دایمی بر عملکرد این وزارتخانه داشته باشد و این امری است که ریاض به خوبی از اهمیت آن آگاه است.
روزنامه سعودی «الشرق الاوسط» چاپ لندن بیست‌ویکم ماه رمضان سال جاری (پنجم ژوئن) در یادداشتی از ضرورت اصلاح رویکرد وزارت امور اسلامی عربستان سخن می‌گوید و می‌نویسد که به دلیل حساسیت بالا، عملکرد وزارت امور اسلامی باید همواره تحت نظارت باشد زیرا تنها نهاد دولتی عربستان و نماینده این کشور مسلمان در جهان اسلام و خارج از آن به شمار می‌رود.
این روزنامه در ادامه می‌نویسد که به دلیل ماهیت وزارت امور اسلامی، اکثر کارمندان آن از طیف متدین جامعه هستند و همین مسئله موجب می‌شود که این وزارتخانه نیز در معرض حضور افرادی باشد که دارای رویکردهای افراطی باشند که برخی از آنها کاملا آشکار است و برخی دیگر پنهان.
الشرق الاوسط برای تأکید بر لزوم بازنگری در این وزارت، آن را مرتبط با «گروه اخوان المسلمین» دانست که ریاض و ابوظبی در حال مبارزه با آن در کل منطقه هستند. این روزنامه نوشت، وزارت امور اسلامی عربستان نیز یکی از نهادهای دولتی است، نظیر آموزش و پرورش که دچار بیماری افراط شده‌اند و طی چندین دهه، اخوان المسلمین موفق شده، پایه‌های این افراط را در این نهادها تقویت کند، لذا ریشه‌کن کردن این مسائل در این وزارتخانه مهم اما بسیار دشوار است.
به نظر می‌رسد که «محمد بن سلمان» ولی‌عهد عربستان نیز که با طرح «پروژه 2030» در حال سکولارسازی سریع عربستان است و رویکرد خشک وهابی را مانع خود می‌داند، با آگاهی از ماهیت فکری و رویکرد این نهاد مهم، شعار ضرورت ریشه‌کن کردن افراطگرایی را سر داده است و به اهمیت تغییر و اصلاحات فوری در این وزارتخانه واقف است.
میزان تندرویی در این وزارتخانه که وظیفه تبلیغ و ارشاد اسلامی را در کشور دارد، به جایی رسیده است که حتی روزنامه الشرق الاوسط نیز به میزان فساد فکری مدارس وابسته به آن اعتراض می‌کند.
این روزنامه می‌نویسد: «عنایت به قرآن کریم از طریق احداث مدارس حفظ قرآن، اقدامی مناسب است اما هیچکس نمی‌تواند این مسئله را انکار کند که برخی از این مدارس به بستری برای توسعه و انتشار تفکر افراطی تبدیل شده و برخی از محکومان به جرایم تروریستی از فارغ‌التحصیلان همین مدارسند».
«اَمل عبدالعزیز الهزانی» نویسنده گزارش الشرق الاوسط، بار دیگر با ابراز تاسف تاکید می‌کند که میزان نفوذ افراطی‌گری در این نهاد به حدی رسیده است که برخی از عناصر داعش در این مدارس در حال القاء و آموزش افکار افراطی خود هستند.
دعوت مردم به اسلام یا ترغیب مسلمانان به برخی عبادات مستلزم انتخاب دقیق مبلغانی است که به نام عربستان سعودی در داخل و خارج از این کشور فعالیت دارند.
گویا به همین بهانه است که ولی‌عهد عربستان، منادی ایجاد تغییر و تحولات در این وزارتخانه است زیرا دیگر کسی در جهان نمی‌تواند تاثیر و تاثر تروریسم از مدارس وهابی را انکار کند.
بن سلمان که مدعی است به دنبال بازگرداندن اسلام میانه‌رو به عربستان است، خردادماه پیش، «عبداللطیف آل الشیخ» از چهره‌های نزدیک به خود را وزیر امور اسلامی جدید عربستان معرفی کرد.
وی به دلیل عدم مخالفتش با تصمیم صدور مجوز رانندگی برای زنان، برداشتن برقع و اختلاط آنها با مردان در محل کار به فردی میانه‌رو در جامعه عربستان معروف است. وی در واقع از خاندان معروف آل شیخ در عربستان است که از زمان «محمد بن عبدالوهاب» بنیان گذار وهابیت، روابط نزدیکی با آل سعود داشتند.
با وجود آنکه ولی‌عهد عربستان مدعی مبارزه با افراطی‌گری است اما در عمل به استثنای برخی تغییرات صوری در عملکرد و ساختار وزارت امور اسلامی عربستان و افزایش سختگیری‌ها درباره مبلغان و امامان جماعت مساجد، در برخی موارد، تناقض فاحش میان ادعای بن سلمان و عملکرد او در بخش مبارزه با افراط‌گری دیده می‌شود.
توقف آموزش دروس دینی در مساجد
به عنوان مثال، دو هفته پیش، متن دستور فوری وزارت امور اسلامی عربستان شعبه منطقه «قصیم» در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، که طی آن به کلیه ادارات و دفاتر و مراکز مرتبط ابلاغ شده که فعالیت‌های تبلیغی، سخنرانی و آموزش دروس علمی را در مساجد متوقف کنند.
انتشار این خبر با موج اعتراض کاربران سعودی شبکه‌های اجتماعی مواجه شد و برخی از آنها به اینکه بن‌سلمان با برگزاری مراسم لهو لعب و برگزاری کنسرت‌های مختلف موافقت می‌کند اما مانع تدریس دروس دینی در مساجد است، انتقاد کردند.
ممنوعیت فعالیت وهابی‌ها جز در مناطق شیعه‌نشین
اما یک منبع آگاه در گفت‌وگو با وبگاه خبری «مرآة الجزیرة» بُعد دیگری از این تصمیم را روشن می‌سازد و می‌گوید که ولی‌عهد عربستان طی دستوری محرمانه خواستار توقف کلیه فعالیت‌های وهابیت در کشور عربستان به استثنای مناطق شیعه‌نشین شده است و این اقدام، اتفاقا گامی برای تحکیم قدرت و سیطره وهابیون تندرو در مناطق شیعه‌نشین به ویژه در قطیف و الاحساء و نجران است که با هدف تحت فشار گذشتن شیعیان عربستان صورت می‌گیرد.
در سایه انتشار این اخبار متناقض، این سوال به ذهن متبادر می‌شود که آیا به راستی ولی‌عهد سعودی به دنبال تقابل با وهابیت یا مهار آن است؟
واقعیت این است که همان‌گونه که مجله «لو موند دیپلماتیک» تحلیل‌می‌کند، محمد بن سلمان دریافته که برای اینکه بتواند آمال و آرزوهای خود را در احتکار قدرت محقق کند، نیاز به این دارد که بر مهمترین منابع نمادین قدرت عربستان که همان وهابیت است، سیطره داشته باشد لذا تمامی این تصمیمات در همین راستا اتخاذ می‌شود.
لذا وعده‌ها و شعارهایی که ولی‌عهد عربستان برای انجام اصلاحات ریشه‌ای در این کشور می‌دهد با هدف مقابله با افراط گرایی دینی در این کشور یا دوری از وهابیت نیست./۸۴۷/ب۱۰۱/ع
فتانه غلامی/فارس