عرصه را در زمینه روایت جهانی جنگ باخته‌ایم
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست رونمایی و نقد کتاب «کاربرد سلاح‌های شیمیایی و جنگ ایران ـ عراق» نوشته راندی هونشمار اوی گاردن با ترجمه مجید کریمی پیش از ظهر دیرزو در قالب سلسله نشست‌های سه‌شنبه‌های کتاب در موزه انقلاب اسلامی و دفاع‌مقدس برگزار شد.
مجید کریمی در جایگاه مترجم در بخش ابتدایی این نشست، بیان کرد: حدود دوسال پیش که مشغول نوشتن مقاله‌ای درباره کاربرد سلاح‌های شیمیایی در جنگ بودم، در سفر ارمنستان منابع جدید درباره موضوع سلاح‌های شیمیایی را در اینترنت جستجو می‌کردم که آنجا به کتابی با عنوان «کاربرد سلاح‌های شیمیایی و جنگ ایران ـ عراق» برخوردم که موضوع آن مربوط به بررسی واکنش شورای امنیت سازمان ملل در قبال استفاده عراق از سلاح‌های شیمیایی در جنگ برعلیه ایران بود. این کار تِز کارشناسی ارشد دانشجویی نوروژی از دانشگاه برگن این کشور بوده که در سال 2014 منتشر شده بود. ایمیل نویسنده را به‌دست آوردم و از او پی‌دی‌اف کتاب را درخواست کردم.
وی ادامه داد: با مطالعه این کتاب و مباحثی که در آن مطرح شده بود، تکان خوردم. این همان حرف ما بود که در هشت سال دفاع مقدس به دنبال آن بودیم تا یک سیاست عادلانه و مدون و یک پیام روشن از سوی شورای امنیت سازمان ملل منتشر شود. این پژوهش به‌طور مستند و مبتنی بر اسناد مبین و معتبر صورت گرفته بود. این محقق جوان از اسناد شورای امنیت به خوبی در اثرش استفاده کرده و حتی برخی مذاکرات منتشر نشده این شورا را از مراکز مطالعاتی در اتحادیه اروپا به‌دست آورده بود.
این مترجم گفت: قاطعانه می‌گویم این کتاب نخستین بررسی آکادمیک و علمی درباره واکنش شورای امنیت به موضوع سلاح‌های شیمیایی است، متاسفانه در ایران کار چندان جدی در این زمینه انجام نشده است. آنچه می‌خواستیم در این‌باره از زبان غرب بشنویم در این کتاب آمده است. یکی از فرضیه‌های اصلی این کتاب این بود که شورای امنیت نمی‌خواست اقدام جدی‌ای در این زمینه صورت دهد، چراکه از جنگ عراق علیه ایران سود می‌بُرد. همچنین از دیگر فرضیه‌های کتاب این بوده که مناقشه بین ایران و عراق و استفاده از سلاح شیمیایی در جنگ، مشکلی کم‌اهمیت از سوی سازمان ملل تلقی می‌شد. ایران از سال 1980 شورای امنیت را به دلیل یک‌جانبه‌نگری و محکوم‌نکردن عراق بایکوت کرده بود، بنابراین این فرضیه در کتاب مطرح شده بود که شورای امنیت شاید به این دلیل که نمی‌خواسته عراق را هم از خود ناراحت کند، بیانیه‌ای مبنی بر محکومیت این کشور صادر نکرده است.
کریمی افزود: این اثر یک کتاب مرجع و مستند برای کسانی است که می‌خواهند در این زمینه پژوهش انجام دهند و تا حد زیادی توانسته نقیصه فقدان کار علمی درباره کاربرد سلاح‌های شیمیایی در جنگ را پر کند. البته باید توجه داشت این کتاب با نگاهی غربی و حدوداً سه دهه پس از جنگ نوشته شده است که به این دلیل در توضیح برخی مسائل در پاورقی مواردی را شرح داده‌ام. ما دوست داریم این نگاه‌های متفاوت را هم ببینیم و بشنویم تا محققین ما علمی‌تر و درست‌تر به این مقوله نگاه کنند.
وی در پاسخ به نقدی درباره نوع نگاه نویسنده، گفت: نگاه نویسنده در این کتاب، نگاهی متفاوت و نگاه یک نویسنده جوان آکادمیک در غرب بوده، بنابراین طبیعی است که تضادهایی نیز وجود داشته باشد. اگر می‌خواستیم به‌طور کامل وارد نقد نوع نگاه نویسنده هم بشویم، باید پاورقی‌های بسیاری می‌زدم که از حوصله کتاب خارج بود. اگر می‌خواستم در هر موردی برای توضیح اظهارات نویسنده پاورقی بنویسم باید به اندازه یک مقاله پاورقی می‌نوشتم. بنابراین صلاح دانستم در برخی جاها احتیاط را رعایت کنم و برخی جاها نیز که لازم بود ورود کردم. البته این نویسنده چهره‌ای جوان بوده و همه منابع را نیز از جنگ در اختیار نداشته و یا در برخی زمینه‌ها اطلاعات کافی و درست در اختیارش نبوده، بنابراین طبیعی است نقص‌هایی نیز در اثرش وجود داشته باشد.
مترجم کتاب «کاربرد سلاح‌های شیمیایی و جنگ ایران ـ عراق» ادامه داد: هدف نویسنده از انجام این پژوهش این بوده که به این نتیجه برسد آیا شورای امنیت به وظایف خود در زمینه جلوگیری از استفاده سلاح‌های شیمیایی در جنگ عمل کرده یا نه که پس از انجام پژوهش به این نتیجه رسید شورای امنیت به وظیفه خود عمل نکرده است. این کتاب برای مخاطب ایرانی این نتیجه را داشت که ما هنر دیپلماسی جنگ را در هشت سال دفاع مقدس نداشتیم؛ خوب جنگیدیم، رشادت‌ها و فداکاری‌های بسیاری صورت گرفت، ولی فرماندهان دیپلماسی ما یا به کار خود وارد نبودند یا ابزار کافی نداشتند یا به نتیجه نرسیدند. در این راستا توصیه می‌کنم کتاب «دیپلمات‌ها چه گفتند» نوشته رجایی خراسانی را بخوانید.
کریمی در پاسخ به نقدی دیگر بر این کتاب تصریح کرد: در نوشتن مقدمه، سبک‌های مختلفی وجود دارد و مترجم می‌تواند در مقدمه قضاوت کند یا نکند. من قضاوت و داوری را به عهده مخاطب و پژوهشگران آینده گذاشتم که خودشان در این زمینه بررسی کنند. سبک کار من این است که داوری نکنم. یک کتاب را به‌صورت خام ترجمه کردم، جاهایی که تشخیص دادم باید ورود پیدا کنم، این کار انجام شد و در دیگر موارد بررسی بیشتر را به‌عهده مخاطب گذاشتم. برخی مقوله‌ها باید در جایگاه خود و در یک مطلب علمی مجزا مورد بررسی قرار گیرد.
وی گفت: به‌عنوان شخصی که سال ها در این زمینه پژوهش کرده‌ام به رسانه‌ها و پژوهشگران توصیه می‌کنم که برای یافتن حقایق بیشتر و انتشار اطلاعات درباره این فجایع در سطح بین‌الملل و اثبات حقانیت و مظلومیت ایران در جنگ تحمیلی، بیشتر پژوهش و بررسی کنند. برای یافتن اطلاعات بیشتر و تازه‌تر می‌توانند به سراغ پرستاران و پزشکانی که از مجروحان شیمیایی مراقبت می‌کردند یا بازرسان گروه حقیقت‌یاب که امروزه بازنشسته هستند و حتی خود جانبازان شیمیایی بروند. یکی از راه‌های مطرح کردن این موضوع در سطح بین‌الملل، برگزاری کنفرانس است که باید با سرمایه‌گذاری لازم، کارشناسان بزرگ بین‌المللی را به این کنفرانس‌ها دعوت کرده و امثال این پژوهشگر جوان نروژی را که در راستای حقانیت ایران در این زمینه پژوهش کرده‌اند، پیدا کرده و دعوت کرد. سوال اینجاست که چرا در 30 سال گذشته این کنفرانس انجام نشده است؟
سلاح شیمیایی، مشکل فرعی جنگ از نگاه شورای امنیت
سعید ملک‌زاده که به‌عنوان منتقد در این نشست حاضر بود با اشاره به تاریخچه‌ای از این موضوع، اظهار کرد: تلاش‌ها و مساعی جامعه بین‌الملل به‌خصوص در قرن 18 و 19 و کنوانسیون‌های مهم در اوایل قرن بیستم برای اجتناب از جنگ ناکافی بود و نتوانست در سال 1914 از بروز جنگ جهانی اول جلوگیری کند. در ادامه نیز در 28 آوریل 1919 در کنفرانس صلح ورسای معاهده‌ای به اتفاق آراء به تصویب رسید اما این معاهده و معاهده‌های بعدی نیز نتوانست مانع از جنگ جهانی دوم شود. منشور ملل متحد و عهدنامه‌های بعدی هم نتوانستند از جنگ‌هایی همچون هند و پاکستان، و اعراب واسرائیل، ویتنام، ایران و عراق، حمله عراق به کویت و حمله آمریکا به افغانستان جلوگیری کند. سوال پیش می‌آید پس چگونه باید از حقوق اساسی انسان‌ها دفاع کرد؟
وی افزود: یکی از اصول اساسی حقوق بشردوستانه، ممنوعیت استفاده از سلاح‌هایی است که آسیب‌هایی غیرضروری و یا جراحت‌های بیش از حد وارد می‌کنند؛ نمونه بارز آن سلاح‌های کشتار جمعی مانند سلاح‌های اتمی، بیولوژیک و شیمیایی است. این کتاب به یکی از این سه مورد در قالب یک پایان‌نامه کارشناسی ارشد پرداخته است. خروجی کتاب حاصل کوشش علمی و آکادمیک یک پژوهشگر جوان نروژی است که با نگاهی منصفانه، بی‌طرفانه، مستند و علمی به واکنش شورای امنیت در به‌کارگیری سلاح شیمیایی توسط عراق در جنگ با ایران پرداخته است.
این پژوهشگر بیان کرد: نویسنده در این پژوهش علمی و مستند با استفاده از اسناد معتبر ثابت کرده، عراق معاهده 1925 ژنو را مبنی بر ممنوعیت کاربرد سلاح شیمیایی زیرپا گذاشته و از سال 1983 تا 1988 به‌طور مکرر از سلاح شیمیایی استفاده کرده و در برآوردی که اعلام کرده‌اند، 30 هزار ایرانی در پی کاربرد این سلاح‌ها جان خود را از دست داده‌اند و بسیار بیشتر نیز مجروح شده‌اند. نکته دوم اینکه شورای امنیت و دبیرکل سازمان ملل، هرگز به‌طور جدی و قاطعانه با این موضوع برخورد نکرده‌اند. همچنین پس از اینکه ثابت شد عراق در جنگ با ایران از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرده و این موضوع در بیانیه‌های شورای امنیت نیز تایید شد که شهروندان ایرانی قربانی سلاح‌های شیمیایی شده‌اند، هیچ اقدام بازدارنده و جدی علیه عراق اِعمال نشد. همچنین اعضای شورای امنیت به سمت عراق تغییر موضع داده و از آن‌ها در برابر ایران حمایت کرده‌اند. کاربرد سلاح شیمیایی در این جنگ به‌عنوان یک مشکل فرعی تلقی شده و جنگ نفتکش‌ها و موضوع نفت برای آن‌ها بسیار مهم‌تر بود. اینها برخی از مواردی بود که در این زمینه در کتاب بیان شده است.
ملک‌زاده ادامه داد: این کتاب علاوه بر موضوع اصلی، از زوایا و دیدگاه‌های دیگری نیز درخور تحسین بوده و می‌تواند برای علاقه‌مندان و مسئولین در رده‌های مختلف قابل استفاده باشد، ازجمله اینکه محقق در این کتاب نقش شورای امنیت و دبیرکل آن را به خوبی متجلی کرده است. در این پژوهش نتیجه گرفته می‌شود که هریک از پنج عضو شورای امنیت به فکر خود هستند. براساس اسناد و مدارک ثابت شده که آمریکا و فرانسه دو حامی مهم تسلیحاتی عراق بودند و اتحاد جماهیر شوروی و چین نیز هر دو مخالفت خود را با اجرای تحریم تسلیحاتی علیه عراق اعلام کرده بودند. قدرت‌های شورای امنیت از پیروزی برق‌آسا و قریب‌الوقوع ایران به وحشت افتاده بودند. همچنین این پژوهش نقش دیپلماسی و سیاست خارجی کشورها را در تعامل با بازیگران منطقی و تعامل با نهادهای بین‌المللی تحت نفوذ قدرت‌های جهانی و به ویژه رویه منفعت‌طلبانه شورای امنیت به‌خوبی نمایان و نکات مهمی را در دانش دیپلماسی برای احقاق حقوق ملی بیان می‌کند.
وی گفت: البته برخی اشتباهات نه‌چندان کلی هم در کتاب دیده می‌شود که ناشی از اسناد و مدارک موجود در دست مولف بوده و در موارد لزوم توسط مترجم در پاورقی‌ها تصحیح شده است. این کتاب از نظر روش تحقیق نیز درخور بررسی است. محقق ابتدا سوالات خود را مطرح کرده و در ادامه براساس آن‌ها فرضیه‌ها بیان شده است. البته براساس برخی موارد موجود ازجمله در مقایسه صفحات 19، 20 و 21 کتاب با صفحات 127 تا 129 کتاب اینطور به‌نظر می‌رسد که شاید پژوهشگر پس از اتمام پژوهش، فرضیه‌های خود را بازنگری کرده باشد که اگر این فرض صحیح باشد، کار غیراصولی صورت گرفته است.
این منتقد و پژوهشگر، با اشاره به ترجمه کتاب نیز بیان کرد: مترجم این کتاب وقتی تصمیم به ترجمه گرفته که به بی‌طرفی، انصاف و کوشش علمی و آکادمیک پژوهشگر پی برده و با کسب اجازه و دریافت کپی‌رایت از نویسنده و دانشگاه کار را به انجام رسانده است. مترجم با احساس مسئولیت تحسین‌برانگیز، در پاورقی‌ها آنچه را لازم دانسته توضیح داده و رفع ابهام کرده است. متن کتاب نیز دارای کمترین ایرادات ادبی و فنی است.
ملک‌زاده افزود: به‌عنوان کسی که حدود 20 سال درباره موضوع حقوق بشردوستانه تحقیق کرده و ده‌ها مقاله چاپ و تدوین کرده، پیشنهاد می‌کنم با توجه به اینکه کنوانسیون‌های چهارگانه به‌عنوان منابع اصلی بشردوستانه به تصویب قوه مقننه کشور رسیده و با تاکید بر آموزش مفاهیم بشردوستانه به ویژه در بین نیروهای مسلح این رشته در دانشکده‌های نظامی برای آگاهی بیشتر دست‌اندرکاران و پژوهشگران تدریس شود. با دستورات قرآن، پیامبر(ص) و امیرالمومنین (ع) مبنی بر پرهیز از ستمکاری، غارت، چگونگی رفتار با دشمن و اسرا، ممنوعیت آزار رساندن به کودکان و زنان، محیط‌زیست و ... می‌توانیم در جوامع بین‌المللی به‌صورت گسترده حضور پیدا کنیم و با رفتار درست ثابت کنیم ما همان ملتی هستیم که 6 قرن قبل از میلاد مسیح بیانیه‌ای صادر کرد که به‌عنوان تنها سند باستانی حقوق بشردوستانه باقی مانده است.
یک سند معتبر از دید یک محقق خارجی مبنی بر حقانیت ایران
خدایار روزبهانی دیگر منتقد حاضر در این نشست، نیز گفت: قطعا این کتاب، یک سند معتبر و دست اول آن‌هم نه از دید یک ایرانی که مظلوم واقع شده و قربانی سلاح شیمیایی است، بلکه از دید یک محقق خارجی که بعد از 30 سال اسناد را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده، است.
وی ادامه داد: نویسنده در جایی از کتابش از شورای امنیت انتقاد می‌کند که رویه برابری در مقابل ایران و عراق در پیش گرفته، در حالی‌که عراق آغازگر جنگ بود. اعتراف به اینکه کشورهای غربی و به‌ویژه اروپایی در تجهیز عراق به سلاح‌های شیمیایی نقش عمده‌ای داشتند، چیزی است که ما سال‌ها آن را فریاد زدیم، ولی کسی آن‌را نشنید و توجهی نشد. همچنین نویسنده در فرضیه‌های خود بیان کرده که تداوم جنگ، منافع ابرقدرت‌ها را تامین می‌کرد.
این منتقد تصریح کرد: نویسنده در صفحه 23 اشاره کرده که کارهای کمی در زمینه سلاح‌های شیمیایی صورت گرفته که به‌نظر نمی‌تواند اتفاقی باشد. کاربرد سلاح شیمیایی علیه ایران آنقدر غیر انسانی بود که کشورهای غربی از گشودن این پرونده وحشت داشتند. محقق در صفحات 49 تا 51 اشاره می‌کند که از ابتدا گزارشاتی در دست بوده که عراق به‌صورت پراکنده از سلاح‌های شیمیایی استفاده می‌کرده و بازرسان هم در بازرسی به این نتیجه می‌رسند که از سلاح شیمیایی استفاده شده، ولی عراق محکوم نمی‌شود و اقدامی صورت نمی‌گیرد. بعد از سال‌ها که اسناد منتشر می‌شود نشان می‌دهد که آن زمان چقدر ما محق بودیم. بی‌تحرکی و بی‌توجهی شورای امنیت قطعا باعث جری‌تر شدن عراق و استفاده گسترده‌تر این کشور از سلاح‌های شیمیایی شد.
روزبهانی در بخش دیگری از صحبت‌هایش افزود: ما واقعا درباره این موضوع در سطح بین‌الملل مستندسازی نکرده‌ایم. به‌عنوان مثال در سازمان منع سلاح‌های شیمیایی، تنها کتاب ایرانی موجود، کتاب دکتر فروتن است. در سطح بین‌المللی کم‌کاری کرده‌ایم. یکی از پیامدهای جنگ عراق علیه ایران، کنوانسیون منع سلاح‌های شیمیایی است که ما از پایه‌گذاران و فعالان این کنوانسیون و عضو شورای دائمی اجرایی آن هستیم. حتی درباره فاجعه سردشت که متاسفانه در سطح بین‌المللی به آن پرداخته نشده، یک مصوبه از این سازمان گرفته‌ایم که مدیرکل موظف است هرساله در سالروز این فاجعه، پیامی صادر کند.
وی در پایان گفت: بین‌المللی کردن این موضوع فقط ازعهده وزارت خارجه ساخته نیست و یک عزم ملی و همه‌جانبه می‌طلبد. اسناد مربوط به سلاح‌های شیمیایی در وزارت خارج دسته‌بندی شده که می‌توانیم برای پیگیری شکایت ایران از دست‌اندرکاران فجایع شیمیایی، در اختیار مسئولان قرار دهیم.
در سطح بین‌المللی و روایت جهانی جنگ، عرصه را باخته‌ایم
مجید تفرشی، دیگر سخنران این نشست نیز در سخنانی بیان کرد: مراجعه به سایت‌های بین‌المللی عرضه آثار جنگ و یا کتابخانه‌های جهان، نشان می‌دهد ما در میدان بین‌المللی و روایت جهانی جنگ، عرصه را باخته‌ایم و بخش عمده‌ای از آثاری که در سطح بین‌الملل در این زمینه منتشر شده، برعلیه ماست و از آن‌طرف یک‌صدم آثار ما در این حوزه در سطح بین‌المللی معرفی نشده است.
این نویسنده و سندپژوه، ادامه داد: کسانی که با پول‌های هنگفت در سطح بین‌المللی در این زمینه فعالیت می‌کنند، دسته‌ای رقبای منطقه‌ای ما با هدف جعل تاریخ جنگ علیه ایران هستند. دسته دوم تاریخ‌نگاری اسرائیلی در زمینه دروغ‌نمایی جنگ علیه ایران و تاریخ‌‌سازی علیه کل موجودیت ایران هستند. همچنین تاریخ‌نگاری آمریکایی نیز علیه ایران و واقعیت‌های جنگ می‌نویسد. گروه‌های فعال سیاسی ضد جمهوری اسلامی نیز با دروغ‌پردازی و جعل تاریخ، افکار عمومی بین‌الملل را تغذیه می‌کنند.
وی گفت: ما در سطح داخلی آثار ارزشمندی داریم که بروز بین‌المللی ندارد. آنقدر موضوع جنگ و مظلومیت و حقانیت ایران در جنگ جدی است که در اسناد بین‌المللی هم شواهد بسیاری درباره آن می‌بینیم. تاکنون حدود 100 هزار برگ سند درباره جنگ ایران و عراق جمع کرده‌ام که فقط تعدادی محدود از سوی مرکز اسناد وزارت خارجه طلب شده است. به‌طور کلی تمایل، احساس نیاز و استفاده بجا و درست از اسناد در کشور دیده نمی‌شود. وقتی این اسناد را استفاده و منتشر نکنیم، حق ایران بازهم در جهان تضییع می‌شود. توقع ما بیجاست که دنیا بدون تلاش ما، حق را در این عرصه‌ها به ما بدهد. کم‌کاری ما جدی است.
تفرشی افزود: جامعه بین‌الملل توجه خود را در این زمینه بر فاجعه حلبچه متمرکز کرده و چیزی که باعث تعجب می‌شود، بی‌توجهی جامعه جهانی به فاجعه مشابه در سردشت است. باید توجه بین‌المللی را به این فاجعه جلب کنیم و وظیفه قانونی، ملی و دینی ماست که به آن بپردازیم. ازجمله اقداماتی که می‌تواند در این زمینه موثر باشد، اطلاع رسانی با سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی، استفاده از محققان آکادمیک و دانشگاهی و نخبگان غیردانشگاهی و حضور بیشتر و فعال‌تر در اتاق‌های فکر جهانی و انعکاس واقعیت‌ها در رسانه‌ها و در نهایت اطلاع‌رسانی به افکار عمومی است.
این پژوهشگر اظهار کرد: درباره منافع ملی ایران به‌ویژه این موضوع خاص و تاریخ‌نگاری جنگ کم‌کاری شده است. در این زمینه هرچه کار کنیم بازهم کم است. اسناد بین‌المللی جنگ در دسترس است و نیاز به یک کار حرفه‌ای و عزم ملی برای نتقال تصاویر دیجیتالی موجود در سازمان‌های بین‌المللی به ایران هستیم. اسناد و شرکت‌های مرتبط با این موضوع موجود هستند و اسناد رسمی آرشیوی نیز وجود دارد که یک پروژه تاریخ شفاهی را می‌طلبد. این مهم، نیازمند یک پژوهش جدی با سرمایه‌گذاری و عزم ملی است./۹۲۵/د۱۰۳/ش