از ریز و درشت آیین نگارش تا تقوای مطبوعاتی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، گعده یادداشت‌خوانی نویسندگان حوزوی این خبرگزاری با حضور اعضا و مشاوره‌ی عبد‌الرحیم موگهی، نویسنده و استاد آیین نگارش به ایستگاه یازدهم خود رسید.

استاد موگهی در ابتدای جلسه با بیان اینکه برای بحث در مورد «آیین نگارش مطبوعاتی» باید اول جایگاه بحث را برای خودمان مشخص کنیم گفت: در ادبیات شاخه‌های مختلفی داریم، و خود ادبیات طبق تقسیم‎بندی «دیوئی» یکی از رشته‌های ده‎گانه‌ی علوم بشری است که شاخه‌های گوناگونی دارد.

او لغت، دستور زبان، معانی، بیان، بدیع، عروض، انشا که همان نویسندگی است را از شاخه‌های ادبیات عنوان کرد و گفت: نویسندگی نیز خود دارای مباحث گوناگونی است و تعریف نویسندگی، اهمیت نویسندگی، مراحل نویسندگی، قالب‌های نویسندگی از جمله‌ی این مباحث است.

موگهی برای کاربردی‌تر شدن مباحث گفت: از بین مباحث مختلف نویسندگی آنچه با یادداشت‎نویسی ارتباط تنگاتنگی دارد اول مبحث مراحل نویسندگی است.

وی مراحل نویسندگی را به "پژوهش، نگارش، ویرایش" تقسیم کرد و در ادامه به قالب‌های نویسندگی اشاره کرد و یادداشت‎نویسی را در کنار نثر، داستان، فیلمنامه‎نویسی، نمایشنامه‎نویسی، زندگینامه‎نویسی، مقاله‎نویسی، سفرنامه و گزارش‎نویسی، قالب‌های گوناگون نویسندگی عنوان کرد.

موگهی در ادامه، پایه‌های نویسندگی را به چهار بخش درست‌نویسی، ساده‎نویسی، کوتاه‎نویسی و جذاب‎نویسی تقسیم کرده و با تأکید بر اینکه درست‎نویسی بایستی در سه سطح جملات، کلمات و علامات رعایت شود از حاضران دلیل آن را پرسید.

مشاور گعده سپس در تبیین جواب پرسش خود گفت: نوشته شما از چند پاراگراف و هر پاراگراف از چند جمله و آن هم از کلمات تشکیل شده که آن‌ها نیز با نشانه‌هایی چون نقطه، ویرگول، دو نقطه و... به هم مرتبط شده است. او گفت ما در یادداشت‌نویسی باید این سه مورد درست‌نویسی را بلد باشیم.

استاد نویسندگی ادامه داد: در یادداشت‎نویسی ما بایستی به پایه‌های نویسندگی به خصوص کوتاه‎نویسی مسلط باشیم چرا که اکنون با روی کار آمدن رسانه‌هایی مانند توئیتر و رسانه‌هایی از این قبیل، کوتاه‎نویسی به ضرورتی اجتناب‎ناپذیر تبدیل شده است.

موگهی در ادامه گریزی به اهمیت «عنوان» و «تیتر» یک نوشته و کتاب زد و با معرفی کتاب «مزخرفات فارسی نوشته‌ی رضا شکراللهی» گفت: متاسفانه اغلب ما از کنار اهمیت این موضوع و تاثیر آن در جذب مخاطب به سادگی عبور می‌کنیم در حالی که اولین ارتباط خواننده با یک نوشته، عنوان آن نوشته و کتاب بوده و در واقع، عنوان، پنجره‌ی ورود مخاطب به نوشته ماست و از این حیث اهمیت ویژه‌ای به خصوص در یادداشت‌نویسی مطبوعاتی دارد.

او همچنین طرح روی جلد یک کتاب یا نشریه را در جذب مخاطب بسیار موثر دانست و تاثیر محتوای یک نوشته را بر مخاطب در مرحله‌ی بعد از این دو درجه بندی کرد.

از نظر موگهی حتی تماشای طرح جلد نشریات و تنوع تیتر‌های آن‌ها فارغ از محتوا بر لطافت ذوق یک نویسنده می‌افزاید که این‌ها در حقیقت جزء تأثیرات پنهان نوشته‌ها و نشریات هستند.

موگهی در ذکر مثال‌هایی برای انتخاب عنوان مناسب با اشاره به ذوق هنری آیت الله جوادی آملی، وجه تسمیه‌ی کتاب «شمس الوحی تبریزی» ایشان را چنین بیان کرد که آقای جوادی آملی با توجه به اینکه مولوی راجع به استاد خودش شمس تبریزی تعبیر‌ی با عنوان «شمس الحق تبریزی» داشته، علامه جوادی نیز راجع به علامه طباطبایی که هم استاد آقای جوادی آملی هستند و هم مثل شمس اهل تبریزند با یک ذوق هنری خاصی نام کتاب خود را با توجه به ویژگی خاص علامه طباطبایی که مفسر قرانند «شمس الوحی تبریزی» انتخاب کرده اند.

نویسنده حوزوی با معرفی کتاب «له و علیه ویرایش، نوشته‌ی سایه اقتصادی نیا» و مقاله‌ای با عنوان: «می‎باشد غلط نمی‌باشد» به ذوق نویسنده در انتخاب عنوان جذاب اشاره کرد و گفت محتوای این مقاله بر آن است که بگوید به کار بردن «می باشد» غلط نیست، ولی همه‌ی حرف خود را با این عنوان در تیتر نوشته آورده است.

مثال سوم موگهی برای عنوان خوب کتاب «سیر بی سلوک» و به طور خاص یکی از مقالات آن با عنوان "هنر کتاب نخواندن" بود.

او گفت با توجه به این که قدما می‌گفتند هر کتابی به یک بار خواندن می‌ارزد؛ اما نویسنده‌ی این کتاب بر آن است که بگوید الان در عصر انفجار اطلاعات هر کتابی را باید «نخوانی» و با وسواس بیشتری کتاب‌های خوب را انتخاب کرده و آن را مطالعه کنی و البته با انتخاب یک تیتر مناسب مخاطب خود را جذب و حرف اصلی را در عنوان خود می‌زند.

موگهی البته اهمیت ساده و کوتاه‎نویسی در یادداشت‎نویسی را بسیار مهم‌تر دانست و برای توضیح بیشتر گفت: مثلث طلایی موفقیت در هر هنری عبارت است از مطالعه، آموزش و تمرین.

  مشاور گعده ادامه داد: اگر می‎خواهید منبریِ موفقی باشید، اگر می‎خواهید دانشجو یا استاد خوبی باشید یا اگر می‎خواهید نویسنده‌ی موفقی باشید بایستی به این مثلث طلایی توجه کنید.

استاد آیین نگارش گفت: در مطالعه دو سه کتاب باید همیشه دم دست ما باشد، اولین کتاب، کتاب «غلط ننویسیم» از اسناد ابوالحسن نجفی است. موگهی با ذکر این مثال که «لطفا درب را ببندید» غلط است. چرا که درب کلمه‌ای عربی است و اصل بر این است که در نوشته‌های فارسی از واژه‌های فارسی مانوس و رایج استفاده کنیم؛ و بزرگان ادب فارسی موظفند هر واژه‌ی جدیدی که وارد زبان ما می‌شود را قبل از اینکه کاملا به شکل زبان مبدأ در فارسی جا بیفتد معادل سازی کرده و به مردم ارائه دهند.

موگهی به این نیز اشاره کرد که یکی دیگر از نکاتی که بایستی در زمان نوشتن به آن توجه کرد این است که روانشناسی و تاثیر جملات را باید سنجید. بعنوان مثال گروهی برای انتخاب یک عنوان برای خودشان مشورت خواستند، عنوان پیشنهادی خودشان «دفتر بلاغ» بود، با اینکه این عنوان معنی بدی ندارد و پر محتواست، اما چون در ذهن مخاطب ممکن است کلمات دیگری را متبادر کند آن‌ها بعد از مشورت از انتخاب این عنوان منصرف شدند؛ این یعنی ما باید دقت کنیم عنوان و یا مطالبی که در کنار هم قرار میگیرند چه تصویری را ممکن است در ذهن مخاطب ایجاد کند.

موگهی چند مثال هم برای درست‌نویسی بیان کرد و گفت: بعضی اشتباهات رایج وجود دارد که در یادداشت‌نویسی باید از آن‌ها اجتناب کرد، یکی از آن‌ها رعایت محل قرار گرفتن «را» در جمله است؛ مثلا در جمله «من کتاب گلستان سعدی که سرشار از درس‌های اخلاقی است را مطالعه کردم.» جای "را" مشکل دارد. چرا که نشانه‌ی مفعول باید بعد از مفعول بیاید.

مشاور گعده اشتباه رایج دوم را در قالب این مثال ذکر کرد: استاد ما خودداری می‌کرد که مردم او را نبینند. موگهی گفت: اصل بر این است که هرگاه در آغاز جمله‌ای فعلی از افعال بازدارنده مانند خودداری کردن، دوری کردن، منع کردن بیاید در پایان جمله فعل باید به صورت مثبت بیاید.

موگهی درست‌نویسی در سطح کلمات را نیز در قالب یک مثال توضیح داد: خواهشا این مطلب را اقلا به آقای رئیس بگویند. در این مثال «خواهش» کلمه‌ای فارسی است و تنوین با کلمات غیر عربی استفاده نمی‎شود. اقلا نیز نمی‌تواند تنوین بگیرد. چون غیرمنصرف است؛ و البته، چون عربی است نباید استفاده بشود. می‌توان حداقل را به صورت «دست‎کم» نوشت. لااقل می‌شود نوشت یا خیر؟ خیر. «نه کمتر»یعنی بیشتر. معمولا عرب زبانها از ترکیب «علی الاقل» استفاده می‌کنند.

استاد آیین نگارش کتاب «شیوه‌ی شیوا شیوایی سید ابوالقاسم حسینی» معروف به "ژرفا" را برای اصلاح درست‌نویسی مناسب دانست و همچنین کتاب «آموزش ویراستاری و درست‌نویسی نوشته دکتر حسن ذوالفقاری» را نیز بعنوان کتاب مرجع برای درست‎نویسی معرفی کرد.

موگهی گفت خواهش من این است که موضوع درست‌نویسی را خیلی جدی بگیرید چرا که نویسنده‌ی موفق کسی است که نگاهی عمیق و دقیق داشته باشد. موگهی گفت اهمیت دقت و عمق نگاه به قدری مهم است که روزنامه‌نگاری را می‌شناسم که برای اینکه مسائل مختلف را ببیند و بتواند بنویسد هر روز مسیر رفت و آمد خود را تغییر می‌دهد و با دقت و نگاهی ژرف به اطراف و رفتار‌های مردم کوچه و بازار نگاه می‌کند. این دقت در سطح نوشتار نیز باید جاری و ساری باشد.

موگهی گفت در درست نویسی غیر از درست بودن زیبایی نوشته هم مهم و تأثیرگذار است. مثلا در بین «بسم رب الزهرا سلام الله علیها» و «بسم رب الزهرا علیها السلام» هر دو جمله درست و محتوا هم یکی است، اما جمله‌ی اول اولویت دارد چرا که راحت‌تر ادا می‌شود و سجع دارد و آهنگینتر است.

موگهی با معرفی کتاب «دانش نشانه گذاری دکتر ناصر نیکوصحبت» و «راهنمای ویرایش دکتر غلامحسین غلامحسین زاده»، انتشارات سمت به اهمیت نشانه‎گذاری در یادداشت‎نویسی تاکید کرد و گفت مثلا در جمله‌ی «پدر محمدرضا از زندان آزاد شد» اگر نشانه گذاری‌ها رعایت نشود چندین معنی متفاوت از آن برداشت خواهد شد که ممکن است با منظور نویسنده فاصله‌ی زیادی داشته باشد.

وی با بیان این نکته که «جمله‌ی ساده جمله‌ای است که با یک بار خواندن فهمیده شود» گفت هدف از ویرایش این است که متن خواندنی‌تر و قابل فهم‌تر بشود، ابهام و ایهام باهم تفاوت بسیار دارند که یکی حسن و دیگری عیب یک نوشته محسوب می‎شود. ابهام حرف دو پهلویی است که امتیاز منفی برای نوشته است در حالی که ایهام حرفی دو پهلو است که امتیاز مثبت محسوب می‎شود چرا که دانسته و عمدی و آگاهانه به کار برده می‌شود.

موگهی با اشاره به اینکه یک ویراستار خوب در مواردی که نشانه‎گذاری وجود ندارد و معانی عوض می‌شود نباید تفسیر و نظر خود را روی یک نوشته اعمال کند گفت بهترین راه حل برای امانت‌داری «سوال از نویسنده» است تا با ویراستاری و نشانه گذاریِ درست منظور نویسنده به طور دقیق به مخاطب انتقال داده شود.

موگهی با اشاره به جمله‌ی ژان پل سارتر که می‎گوید «ادبیات یعنی حذف» ادامه داد: نوشته‌ی خوب نوشته‌ای است نه بتوان به آن چیزی افزود و نه بتوان چیزی از آن زدود.

استاد نویسندگی با اشاره به حدیثی از معصوم علیه السلام که می‌فرماید: آفة الکلام العطاله وارد مبحث کوتاه‌نویسی شد و تاکید کرد اولین نوشته "شما اولین کلاس شما اولین سخنرانی شما باید از بهترین‌ها باشد چرا که با توجه به آن برای ادامه‌ی مسیر قضاوت می‌شوید.

وی گفت یکی از راه‌های ساده، ولی مهم کوتاه نویسی حذف کلمات مترادف است. همچنین تا حد امکان در حذف کلمات مترادف کلمات عربی را حذف می‌کنیم تا متن به فارسی معیار و رایج نزدیکتر شود.

موگهی گفت: حذف فقط محدود به حذف کلمات زاید نیست و جملات زاید نیز باید حذف شوند، مثلا در عبارت «چیزی را که برای آن زحمت فراوان نکشیم و زود انجامش دهیم، باید بدانیم که دوام چندانی نخواهد داشت و زود از بین خواهد رفت.» می‎توان نوشت «چیزی که زود انجام دهیم زود از بین خواهد رفت»

نویسنده حوزوی با اشاره به اینکه سعدی همین سخن را در جمله‌ای کوتاهتر بیان کرده است: «آنچه زود برآید دیر نپاید» گفت: راز ماندگاری جملات قصار دو ویژگی است: زیبایی و کوتاهی. به طور خلاصه کوتاه نویسی یعنی عکس شش در چهار را سه در دو کرده اند که همه‌ی محتوا حفظ شده، ولی در اندازه‌ای کوچکتر.

موگهی این را نیز گفت که فراموش نکنید که نویسنده‌ی موفق کسی است که از قانون ماست مالیزیشن استفاده نکند یعنی برای توجیه حرف خود آب به متن نبندیم و این نیازمند این است که هم غنای واژگانی داشته باشیم و هم دقت و اتقان حرفمان را افزایش دهیم تا بتوانیم کوتاه و درست بنویسیم، غنای واژگانی به قدری مهم است که شاید بتوان ادعا کرد که «ادبیات یعنی رقص کلمات.» اما به طور کلی اگر پژوهشمان قوی باشد در نگارش نیز قوی‌تر خواهیم بود.

در پایان جلسه استاد موگهی چند توصیه هم به اعضای گعده داشت، او گفت: غیر از همه‌ی مسائل فنی نویسندگی باید به یاد داشته باشیم که رعایت تقوای مطبوعاتی در هر نوشته‌ای لازم است و دشمنی یا رقابت سیاسی نباید باعث بی‌عدالتی در یادداشت‌های ما شود./918/ز501/س

گزارشگر: محمد اصغری مرجانلو