به همت دانشگاه باقرالعلوم(ع)؛
شماره 78 فصلنامه علمی – پژوهشی «تاریخ اسلام» منتشر شد
هفتاد و هشتمین فصلنامه علمی ـ پژوهشی «تاریخ اسلام» به صاحب امتیازی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با مدیر مسؤولی دکتر شمس الله مریجی و سردبیری دکتر محسن الویری نتشر شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، هفتاد و هشتمین فصلنامه علمی ـ پژوهشی «تاریخ اسلام» به صاحب امتیازی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با مدیر مسؤولی دکتر شمس الله مریجی و سردبیری دکتر محسن الویری نتشر شد.
این فصلنامه در 8 مقاله و در 288 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات مذکور به شرح ذیل است:
مناسبات اجتماعی و تعاملات فکری امامیه با خوارج در عصر صادقین(ع) (94-148 ه.ق)
رمضان محمدی، محمدعلی توحیدی نیا و روح الله توحیدی نیا
چکیده: مناسبات اجتماعی و تعاملات فکری امامیه با دیگر جریان‌های مذهبی در دوران حضور ائمه(ع)، مسئله ای است که با وجود آثاری که درباره آن پدید آمده است به پژوهش‌هایی تازه نیاز دارد. این مقاله با هدف کشف چگونگی این تعاملات می‌کوشد با شرح عمیق و گسترده عصر صادقین:(94ـ 148ه.ق) به عنوان یک زمینه، مناسبات اجتماعی و سپس تعاملات فکری و علمی امامیه با خوارج را در دو بخش جدا از هم بررسی کند. نتیجه این پژوهش نشان می‌دهد که امامیه در این دوره با راهبری امام باقر(ع) و امام صادق(ع) در کنار مخالفت با هرگونه برخورد عجولانه با اقدامات خوارج، با انگیزه هدایت‌گری و جذب در پی ارتباط با آنها بودند و همزمان، با افکار نادرست آنها مقابله علمی می‌کردند.
بازشناسی تاریخ آغاز پرداخت و دریافت خُمس؛ بررسی انتقادی دیدگاه بازتاب یافته در کتاب «مکتب در فرایند تکامل»
جواد سلیمانی امیری
چکیده: پرداخت خمس غنایم جنگی و دیگر درآمدها از واجباتی است که در قرآن مجید به آن تصریح شده است. بیشتر علمای شیعه بر این باور هستند که مطالبه و دریافت خمس از سوی اهل بیت(ع) و پرداخت آن از سوی شیعیان از صدر اسلام آغاز شده بود، اما نویسنده کتاب «مکتب در فرآیند تکامل» بر این باور است که این امر به عنوان یک واجب شرعی و به صورت نظام‌مند از اواخر دوران امامت امام جواد(ع) آغاز شده است. مقاله حاضر، دیدگاه بازتاب یافته در این کتاب را با رهیافت تاریخی ـ حدیثی و با روش تحلیلی ـ اجتهادی نقد و بررسی می‌کند. همچنین می‌کوشد، اثبات نماید که مطالبه خمس از سوی اهل بیت(ع) و پرداخت آن به وسیله شیعیان از زمان امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) وجود داشته است و در برخی از دوران‌ها به دلایلی مانند مشکلات امنیتی و معاف شدن شیعیان از پرداخت خمس، اشاره‌ای به آن در متون تاریخی نشده است.
تحلیل گفتمان حدیثی شیعه؛ مطالعه موردی کتاب الحجه در کافی
سعید موسوی سیانی، سجاد مرادی و محمدباقر دالوندی
چکیده: نقش خوانش های گوناگون میراث حدیثی شیعه در شکل‌دهی به کنش کاربران گفتمان های شیعی و کشمکش‌های گفتمانی بر سر تفسیری صحیح از این میراث، بازاندیشی جوامع حدیثی را بسیار ضروری ساخته است. بررسی کتاب الحجه از مجموعه‌حدیثی کافی به عنوان یک نمونه برای این باز اندیشی با بهره‌گیری از روش تحلیلِ انتقادیِ گفتمان، موضوع مقاله حاضر است. بر اساس پیش‌فرض این روش، هر متن فقط برساخته بافتار تاریخی خود نیست و می‌تواند با یک کنش بیناگفتمانی به یک راهبرد گفتمانی آفرینشگر تبدیل شود و نقشی برسازنده نسبت به بافتار تاریخی خود اجرا کند. کاربست این روش برای تحلیل کتاب الحجة نشان می‌دهد که شیخ کلینی (د.329ه.ق) به منظور یافتن راهی برای برون‌رفت از بحران‌های جامعه شیعه در عصر غیبت صغرا که با فراگیر شدن عقل‌گرایی شیعی همزمان بود، دست به کنشی بیناگفتمانی زد. بر این اساس، او در کنار پذیرش دیدگاه حدیث‌گرایان قم درباره علم ائمه(ع)، می‌کوشید از برداشت متهم به تقصیر آنان فاصله بگیرد و با برجسته ساختن باورهای معطوف به وحیانی و الهامی بودن منابع علم ائمه(ع)، حیاتی تازه به عقل شیعی در آن شرایط بحرانی دهد.
تأثیر سادات آل‌زباره بر گسترش تشیع در نیشابور در قرن چهارم هجری
محمد نوید فر، لیلا نجفیان رضوی و محمود مهدوی دامغانی
چکیده: نیشابور به عنوان یکی از مراکز تسنن و محل برخورد اندیشه‌ها و گرایش‌های فکری ـ مذهبی در سده‌های اولیه اسلامی در روندی تدریجی به تشیع گرایید. نقش فعالیت‌های سادات آل‌زباره در سده چهارم هجری بر گسترش و تثبیت جایگاه شیعیان در این شهر، موضوع مقاله حاضر است. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی و واکاوی اسناد تاریخی به این نتیجه رسیده است که زمینه آماده نیشابور، سیاست‌های ویژه این خاندان، فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی آنها از زمان ورود به این شهر تا اواخر سده چهارم هجری و منصبی که بر عهده داشتند، سبب تحول تدریجی در وضعیت شیعیان و تبدیل آنها به یکی از قطب‌های مذهبیِ فعال نیشابور شد.
نگاه‌داری یا از میان بردن آثار تاریخی با موضوعیت مجسمه و نقاشی از منظر فقهی و حقوقی
اردوان ارژنگ، سید احمد میرخلیلی و مهدی بیژنی
چکیده: اهمیت آثار تاریخی و باستانی در بعد هویت ملی و هویت واحد بشری از یک سو و تخریب گسترده آنها از سوی گروه‌های افراطی مذهبی از سوی دیگر، مسئله نگاه‌داری از این آثار را در کانون توجه نهادهای جهان‌گردی و میراث فرهنگی، مانند یونسکو قرار داده است. مقاله حاضر می‌کوشد این موضوع را با تکیه بر آثار دارای مجسمه یا نقاشی و با استفاده از روش سندپژوهی از دیدگاه قرآن، فقه امامیه و حقوق کیفری ایران بررسی کند. نتیجه این مقاله نشان می‌دهد که بر اساس آیات قرآن کریم، نگاه‌داری این آثار و جلوگیری از تخریب آنها برای عبرت‌آموزی از سرانجام گذشتگان ضروری است. همچنین در دیدگاه فقه امامیه، تخریب این آثار جایز نیست و مشمول حکم حرمت است و قانون‌گذار در مواد 558 تا 569 قانون مجازات اسلامی برای تخریب‌کنندگان این آثار مجازات تعیین کرده است.
تحلیل بحران اقتصادی مصر در سال های 796 تا 806 قمری؛ نمونه ای از روش تاریخ‌نگاری مقریزی (د.845 ق)
زهراء روح اللهی امیری
چکیده: مطالعات روش‌شناختی مورخان مسلمان می‌تواند بخشی از میراث گذشتگان را بازنمایی کند و الگوهایی را برای پژوهش، پیش روی تاریخ پژوهان قرار دهد. مقاله حاضر می‌کوشد با بررسی تحلیل تقی‌الدین احمد مقریزی (د.845 ق) درباره بحران‌های اقتصادی مصر، دریچه‌ای به سوی شناخت روش‌شناسی او بگشاید. نتیجه این مقاله نشان می‌دهد که مقریزی با مبنا قرار دادن یک فرضیه، ارائه نمونه هایی عینی از مشاهدات خود و مقایسه و تطبیق نمونه‌های تاریخی با نمونه‌های مشابه این بحران‌ها در دوره خود توانسته است بین متغیر بحران قحطی مصر و سیاست‌های پولی دولت، ارتباطی علّی ـ معلولی برقرار کند و نظریه‌ای درباره ارزش ذاتی پول ارائه نماید. این نظریه، جایگاه مقریزی را بالاتر از دیگر اقتصاددانان عرصه پول قرار می‌دهد.
قلندران حیدری در جامعه خراسان عهد مغول و ایلخانی
عبدالرئوف نصیری جوزقانی و علیرضا کریمی
چکیده: قلندران حیدری یکی از گروه‌های فرهنگی و مذهبی اثرگذار در جامعه خراسان عهد مغول و ایلخانی بودند. مقاله حاضر در پی بررسی بستر تاریخی، سیاسی و امنیتی ظهور این گروه و تعامل آنها با دیگر طریقت‌های صوفیانه و آداب و تشکیلات آنها است. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی و با تأکید بر میراث ادبی و تصوف ایران اسلامی به ویژه خراسان، پس از بررسی زمینه‌های پیدایش این گروه، برای آگاهی از تبار آنها، تاریخ زندگی قطب الدین حیدر زاوه‌ای که انتساب گروه به وی است و ارتباط وی با معاصرینی، چون سیف الدین باخرزی و عطار نیشابوری و روابط این گروه با طریقت چشتیه را بررسی می کند. ساختار تشکیلاتی گروه، آداب و رسوم آنها، تشریفات ورود اعضای جدید به آن، دو دوره خوشنامی و بدنامی تاریخ آنها و چگونگی و چرایی پیدایی هر یک و سرانجام قضاوت تاریخ درباره آنها از دیگر مطالبی است که مقاله حاضر به آن می‌پردازد.
عوامل گسترش هژمونی شیعه در عصر صفویه
طاهره رحیم پور ازغدی و علیرضا آزاد
چکیده: ابعاد فرهنگی ـ مذهبی دوران صفویه (907 – 1187ق) و ریشه های اندیشه ای آن، کم و بیش به وسیله پژوهش‌گران بررسی گردیده است. با این حال، کاربست برخی نظریه ها می تواند نگاه‌های تحلیلی و تعلیلی را برای واکاوی دوره های تاریخی و گذارهای فرهنگی قوت بخشد. مقاله حاضر می‌کوشد براساس نظریه هژمونی گرامشی به عنوان یکی از مهم‌ترین نظریه‌های سیاسی ـ فرهنگی قرن بیستم میلادی و با تکیه بر اسناد تاریخی و روش توصیفی ـ تحلیلی، عوامل هژمونی فرهنگی شیعه را در دوران صفویه بررسی نماید. بر اساس یافته های این مقاله، مواردی مانند توسعه سازمان روحانیت در نقش یک نهاد اندیشه‌محور، حمایت از فقهای برجسته به عنوان نخبگان فرهنگی برای گسترش مذهب رسمی حکومت، ترویج آیین های مذهبی برای کامیابی در رویاروی‌های فرهنگی و اهتمام به مقدسات شیعه با هدف یکسان‌سازی فرهنگ عامیانه از عوامل ایجاد این هژمونی بوده است. /۸۲۲/ن ۶۰۲/ش
ارسال نظرات