به همت پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛
شماره 29 فصلنامه «تربیت اسلامی» منتشر شد
بیست و نهمین فصلنامه علمی ـ پژوهشی «تربیت اسلامی» به صاحب امتیازی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با سردبیری حجت‌الاسلام سعید بهشتی ویژه پاییز منتشر شد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، بیست و نهمین فصلنامه علمی ـ پژوهشی «تربیت اسلامی» به صاحب امتیازی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با سردبیری حجت‌الاسلام سعید بهشتی ویژه پاییز منتشر شد.
این فصلنامه در 8 مقاله و در 200 صفحه منتشر شده که عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات مذکور به شرح ذیل است:
روش تربیتی مقایسه‌ای در قرآن کریم
محمد اسماعیل زاده، محمود ابوترابی، سید علی حسینی زاده و مهدی باکویی
چکیده: روش تربیتی مقایسه‌ای از پرکاربردترین روش‌های تربیت در قرآن کریم است. در این روش مربی نخست به بیان تقابل دو موضوع متضاد و ذکر نتایج آن می‌پردازد و در مرحله بعد، به مقایسه دو طرف تقابل می‌پردازد و با مراجعه به دیگر آیات مشابه تبیین دقیقی از دو طرفِ موضوع ارائه کرده، زمینه سنجش و انتخابِ آگاهانه و آزادانه را برای متربیان فراهم می‌کند. این پژوهش با بررسی آیات تقابلی قرآن مانند توحید و شرک، فجور و تقوی، قلب سلیم و بیمار، حزب الله و حزب شیطان و مراجعه به تفاسیر معتبر، به روش توصیفی−تحلیلی و با هدف تبیینِ یک روشِ تربیتی پرکاربرد در قرآن کریم و استخراج مبانیِ و کارکردهای آن صورت گرفته است. دستاوردهای پژوهش نشان می‌دهد که روش مقایسه‌ای در قرآن بسیار به کار رفته و مبانی آن عبارتند از: «وجود تضادّ در مجموعه جهان هستی»، «خدا تنها حقیقت بدون ضد»، «تضاد عقل و جهل در انسان» و «انتخابگری انسان از میان اضداد». این روش برای مربیان کارکردهای ارزشمندی مانندِ ایجاد راهی نو در آموزش عقاید، پاسخ‌گویی به برخی شبهات و سؤالات دینی، تبیین و توضیح پیامدهای رفتار، و نتایج مهمی نیز برای متربیان، مانند پرورش و تقویت اراده، قدرت گزینش و انتخاب، پرورش نیروی تفکر و قدرت استدلال، معرفت‌افزایی، ایجاد علاقه به فضایل و نفرت از رذایل دارد.
نقش و جایگاه هنر تذهیب قرآنی در تربیت دینی کودکان و نوجوانان
آرزو پایدارفرد و فاطمه شفیعی
چکیده: مسئله مهم برای نگارندگان این مقاله آن است که روزبه‌روز تصویرسازی‌های کتاب‌های کودک از جهت فرم‌ها، رنگ‌ها و پردازش‌های شخصیت‌های داستانی گیراتر می‌شود؛ ولی به‌ندرت از قابلیت منحصر به فرد نقوش و تزئینات قرآنی برای آزاد کردن و فعال کردن تخیل خلاّق کودکان - که اندام و ابزار وصول به عالم مثال (خیال) به‌عنوان منبع صور مثالی و تماثیل هنری در اسلام به شمار می‌رود - استفاده می‌شود. زیبایی‌شناسی اسلامی، که در نقوش تذهیب‌های قرآنی بهویژه در دوره تیموریه و صفویه مشهود است، شامل نقوش هندسی، ختایی‌ها و اسلیمی‌ها، نور، رنگ، مواد و تکنیک عالی اجرا و حسن ترکیب چون تعادل، هماهنگی، تکرار مداوم و حرکت پیوسته نقوش و رنگ‌هاست. ذهن کنجکاو کودک جویای حقیقت و دوستدار کشف است. فضای تذهیب‌های قرآنی به سبب تغییرات مناسب و بکر بودن عناصر تذهیبی و بی‌شباهتی به دنیای واقعی، قدرت کشف را در کودک و نوجوان بیشتر می‌کند و به او مجال تفکر می‌دهد. این مقاله در صدد است با روش پژوهش تطبیقی−تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و با استفاده از پرسشنامه اثبات کند که تصویرسازی نسخه‌های قرآنی با تزئیناتی جذاب و تفکربرانگیز ویژه مخاطبان کودک با توجه به الگوهای شاخص قرآن‌آرایی بهویژه الگوهای متعلق به دوره صفویه امکان‌پذیر بوده و خاصیت انتزاعی این نقوش و نمادین بودن رنگ‌ها، به آنها توانایی فعال کردن قوه خیال را می‌بخشد.
نقد دلایل مخالفان ضرورت تربیت دینی در نظام آموزش و پرورش رسمی
محمد داودی
چکیده: مطلوبیت و ضرورت تربیت دینی خواه به صورت کلی یا در نظام آموزش و پرورش رسمی بر اساس متون اسلامی امری انکار ناپذیر است. باوجوداین، تردیدها و مخالفت هایی درباره ضرورت تربیت دینی در نظام آموزش و پرورش رسمی از سوی برخی متفکران غربی ابراز شده که هدف این مقاله بررسی و نقد این دلایل و اثبات مطلوبیت و ضرورت تربیت دینی در آموزش و پرورش رسمی با روش توصیفی، تحلیلی و انتقادی است. بی‌معنایی و غیر عقلانی بودن آموزه‌های دینی و تلقینی بودن تربیت دینی از مهمترین دلایل عام مخالفت با ضرورت تربیت دینی و تلقینی بودن مفهوم تربیت اسلامی دلیل خاص مخالفت با ضرورت تربیتی دینی اسلامی است که در این مقاله نقد و بررسی می‌شود. در پایان نیز مطلوبیت و ضرورت تربیت دینی با دلایل جداگانه به اثبات می‌رسد.
بررسی و مقایسه وضع موجود و مطلوب ویژگی های دبیران دین و زندگی از دیدگاه دانش آموزان
محمود سعیدی رضوانی، عبدالله مهاجر، سید جواد قندیلی و اعظم محمدزاده قصر
چکیده: هدف این پژوهش، بررسی انتظارات دانش‌آموزان از ویژگی‌های مطلوب دبیران دین و زندگی و مقایسه آن با وضعیت موجود بود. این پژوهش، به لحاظ هدف، کاربردی و به‌لحاظ روش، پیمایشی است. جامعه آماری آن تمامی دانش‌آموزان دختر و پسر رشته تجربی و انسانی شهر سرخس بود، که با استفاده از روش نمونه‌گیری سهمیه ای، نمونه‌ای به حجم 280 نفر انتخاب و برای گردآوری داده‌ها از پرسشنامه محقق‌ساخته استفاده شد. برای احراز پایایی پرسشنامه نیز از آلفای کرونباخ استفاده شد که نتایج آن برای مقوله اعتقادات و اخلاق فردی 0/79، مقوله شخصی و روانی 0/89، مقوله اخلاق بین فردی 0/90، مقوله ویژگی‌های ظاهری 0/79 و مقوله شایستگی‌های حرفه‌ای 0/89 به دست آمد. برای تحلیل داده‌ها از روش‌های آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آزمون‌های اندازه‌گیری مکرر و تی وابسته استفاده شد. نتایج مربوط به اندازه‌گیری مکرر نشان داد که از دیدگاه دانش‌آموزان بین ویژگی‌های مطلوب و موجود دبیران دین و زندگی از لحاظ اولویت تفاوت کاملاً معناداری وجود دارد (P<0.01). رتبه‌بندی مقوله‌ها با توجه به انتظارات دانش‌آموزان از دبیران دین و زندگی در وضعیت مطلوب به ترتیب عبارت است از: 1. ویژگی‌های شخصی و روانی؛ 2. اعتقادات و اخلاق فردی و شایستگی‌های حرفه‌ای؛ 3. اخلاق بین فردی؛ 4. ویژگی‌های ظاهری و در وضعیت موجود یا در عملکرد دبیران دین و زندگی عبارت است از: الف) ویژگی‌های شخصی و روانی؛ ب) اعتقادات و اخلاق فردی؛ ج) اخلاق بین فردی؛ د) ویژگی‌های ظاهری؛ ھ) شایستگی‌های حرفه‌ای. همچنین، نتایج مربوط به آزمون تی وابسته در مقایسه بین وضع مطلوب و موجود ویژگی‌های دبیران دین و زندگی نشان داد که میان وضعیت مطلوب (انتظارات دانش‌آموزان) و وضعیت موجود (عملکرد معلمان) فاصله معناداری وجود دارد (P<0.01) و عملکرد معلمان در تمام مقوله‌ها نتوانسته انتظارات دانش‌آموزان را برآورده کند.
مطالعه تطبیقی تصویرسازی و متن دو کتاب تعلیمات دینی چهارم ابتدایی سال‌های 1360 و 1394 با محوریت مفهوم خداشناسی
محمد جعفر سلیمزاده، افسانه ناظری و خشایار قاضی زاده
چکیده: هدف این مقاله بررسی این موضوع است که تصاویر درس‌های مربوط به کتاب تعلیمات دینی چهارم ابتدایی تا چه میزان در خدمت بیان مفاهیم مربوط به خداشناسی که در متن کتاب بیان شده، بوده و در این دو بازه زمانی این میزان چه تغییراتی داشته است. فایده این تحقیق آن است که ضعف‌ها و نواقص این تصویرسازی‌ها از منظر مطابقت با متن شناسایی و زمینه‌ای برای اصلاح و بهبود این تصاویر پیدا شود. فرضیه اصلی این است که تصویرگران توجه عمیق و موشکافانه‌ای به متن نداشته‌اند و غالباً براساس سلیقه‌های شخصی به تصویرسازی متون پرداخته‌اند.روش تحقیق تحلیلی تطبیقی است نمونه مورد مطالعه هشت درس مربوط به مفهوم خداشناسی از دوکتاب دینی چهارم ابتدائی درایران متعلق به سال های 1360 و 1394 می باشد. جامعه آماری متخصصین حوزه تصویرسازی در دسترس شامل پنجاه و دو نفر از استادان ، فارغ التحصیلان و دانشجویان ارشد هنرهای تجسمی تهران و نیشابور هستند. فرآیند تحقیق بدین صورت بود که:بر اساس اسناد بالادستی وزارت آموزش وپرورش پرسش نامه ای تهیه گردید حاوی جدول مقایسه یازده شاخصه مشترک میان متن و تصویر و نظیر به نظیر میزان تبعیت تصاویر از محتوای متن و اهداف بالادستی مورد سنجش قرار گرفت. نتایج نشان داد که تصویرسازی درس‌های خداشناسی کتاب دینی چهارم دبستان در مجموع 46 درصد با متن مطابقت داشته‌اند که این عدد برای سال 1360، 49 درصد و برای سال 1394، 41 درصد بوده است و بیانگر این است که توجه تصویرگران به متن بهویژه مضامین محتوایی آن کافی نیست و آنها مفهوم خداشناسی نهفته در متن را به خوبی با تصویر بیان نکرده‌اند که هدف اصلی درس می‌باشد.
بررسی دلالت‌های تربیتی اندیشه‌های دینی کی‌یرکگور براساس اندیشه استاد مطهری
محمود شرفی
چکیده: در اندیشه کی‌یرکگور، تربیت دینی فرایندی است که مبنای آن درونی بودن ایمان و هدف نهایی اش حضور در پیشگاه خداوند است که به کمک حادثه‌ای فوق‌العاده به نام جهش ایمانی حاصل می‌شود؛ ضمن اینکه وی بر آگاهی توأم با آزادی فرد در انتخاب اعتقادات خویش به دور از هر جبر و تحمیلی تأکید می‌کند. یافته های تحقیق نشان می‌دهد با این که جهش ایمانی و درونی بودن ایمان (و عدم امکان تحمیل آن از بیرون) مورد وفاق هر دو اندیشمند است و هر دو تأکید دارند که ایمانی پایدار است که دستاورد آزادی فرد در انتخاب آموزه‌های اعتقادی خویش باشد، شهید مطهری معتقد است جهش ایمانی برای همگان امکان‌پذیر نیست و تنها برای تعداد اندکی از خواص اتفاق می‌افتد که مورد عنایت الهی قرار گرفته‌اند و تعمیم آن به همه انسان‌ها ایمان را به مفهوم کلی و مبهم و تا حدودی دست‌نیافتنی تبدیل می‌کند. ایمان در اندیشه کی‌یرکگور بیشتر از ایمان شهودی به ایمان احساسی شبیه است و این در حالی است که جایگاه شک، شک موقت و نه شک دائم، در اندیشه استاد مطهری اهمیت خاصی دارد. در مقوله ارتباط با دیگران و ایمان، استاد مطهری در نقطه مقابل کی‌یرکگور است و دیگران را از مقوله ایمان جدا نمی‌داند و بر این باور است که داشتن درد خلق به نوعی همان درد حق داشتن است و سیر به سوی خدا بر پایه‌ای از رابطه با انسان‌های دیگر بنا شده است.
از چرایی تا چیستی معلمی: زندگی‌کاوی مبتنی بر خودشرح‌حال‌نویسی مشارکتی در بستر تعلیم و تربیت
حسین قربانی، سیدابراهیم میرشاه جعفری، احمدرضا نصر اصفهانی و محمدرضا نیستانی
چکیده: هدف پژوهش حاضر کاوش چرایی ورود داوطلبان به حرفه معلمی و بازنمایی ماهیت آن در بستر زیست‌جهان و از دریچه نگاه دانشجومعلمان است. برای دستیابی به این هدف از روش خودشرح‌حال‌نویسی مشارکتی بهره گرفته شد و از نرم‌افزار تحلیل داده‌های کیفی مکس‌کیودا برای تحلیل شرح‌حال‌ها استفاده شد. طبق نتایج، انگیزه داوطلبان از ورود به حرفه معلمی را می‌توان در چهار نوع دلیل «انتخاب سبک زندگی خاص»، «امتیازات شغلی»، «ترغیب اطرافیان» و «کارکرد اجتماعی» طبقه‌بندی کرد. همچنین، یافته‌ها نشان داد ماهیت و چیستی معلمی از چهار مفهوم «عشق»، «آموزش/ تدریس»، «پرورش» و «هنر برقراری ارتباط» تشکیل شده است. این نتایج نشان دهنده آن است که شناخت ماهیت معلمی از دید داوطلبان و بازشناسی دلایل و عوامل تأثیرگذار در ورود به حرفه معلمی باید بیشتر مدنظر متصدیان و کارگزاران تعلیم و تربیت قرار گیرد.
عقلانیت نظری و عملی در برنامه درسی و ارتباط آن دو با نگرش به فلسفه اسلامی
حسین کارآمد
چکیده: این پژوهش که با تکیه بر روش توصیفی و تحلیلی و با هدف تبیین عقلانیت نظری و عملی در جهتگیریهای عقلانی برنامه درسی و نیز به منظور بررسی ارتباط بین آن دو با نگرش به عقل نظری و عملی در فلسفه اسلامی انجام شده است، بر این فرض مبتنی است که عقلانیت به‌عنوان یکی از جهتگیریهای برنامه درسی از مبانی گوناگون بهویژه از مبانی فلسفی سرچشمه می‌گیرد. یافته‌ها نشان می‌دهد که جهتگیریهای عقلانی برنامه درسی بر یکی از دو عقلانیت نظری یا عملی استوار هستند؛ درحالی‌که عقل‌گرایی آکادمیک مورد نظر آیزنر و ولنس، سنت‌گرایی عقلانی شوبرت و عقلانیت ابزاری تایلر، بیشتر ریشه در عقلانیت نظری دارند و عمل فکورانه شوآب با دوری جستن از عقلانیت نظری، عقلانیت عملی را در موقعیت‌های ویژه به‌کار می‌بندد. بر اساس دیدگاه بسیاری از فلاسفه اسلامی، با وجود تمایز عقل نظری و عملی، این دو با هم مرتبط هستند. عقل عملی با کمک و پشتوانه عقل نظری، به درک امور جزئی می‌پردازد و صنایع و اعمال را از آن استنباط می‌نماید. در نتیجه، برنامه‌ریزان درسی هم با باورهای عقلانی، آرای کلی، تصمیم‌گیری‌ها و اهداف از پیش تعیین شده مواجه‌اند و هم در راستای باورهای کلی، روش‌ها و وسایل مختلفی را در موقعیت‌های ویژه برمی‌گزینند و حتی تغییراتی را در اهداف واسطی و جزئی به‌وجود می‌آورند./۸۲۲/ ن ۶۰۲/ش
ارسال نظرات