شماره 85 فصلنامه «علوم سیاسی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، هشتاد و پنجمین فصلنامه علمی ـ پژوهشی «علوم سیاسی» با صاحب امتیازی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با مدیر مسؤولی شمس الله مریجی و سردبیری احمد واعظی منتشر شد.

این فصلنامه در 8 مقاله و در 204 صفحه منتشر شده که عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات گفته شده به شرح زیر است:

ظرفیت‌های معنویت‌گرایی علوی در تحقق عدالت اجتماعی

احمد واعظی

چکیده: هدف پژوهش حاضر کشف ظرفیت‌های موجود در نسبت میان معنویت و عدالت اجتماعی بود. پژوهش با شیوه توصیفی - تحلیلی به دنبال این چالش بوده است که کدام قرائت از معنویت‌گرایی و به‌دلیل دارابودن چه عناصر و ویژگی‌هایی می‌تواند به بسط عدالت اجتماعی مطلوب اسلامی یاری رساند. پیش‌فرض پژوهش نیز عبارت از این بود که میان عدالت و معنویت، رابطه‌ی طرفینی حاکم است. نتایج نشان داد، تعاریف ارائه ‌شده از عدالت، در دو سطح "تعاریف صوری" و "تعاریف محتوایی" قابل تفکیک هستند. تعاریف صوری به درون‌مایه و محتوای حقوقی و معیارهای برابری و نابرابری افراد و مصادیق و شاخص‌های تبعیض و جانبداری ورود نمی‌کنند و معمولاً به‌آسانی مورد پذیرش افراد و صاحب‌نظران قرار می‌گیرند. در حالی که آن‌چه محل اختلاف و تنازع فکری میان عدالت‌پژوهان است، به سطح جوهری و محتوایی عدالت مربوط می‌شود. همچنین منظومه معنویت‌گرایی علوی به‌دلیل برخورداری از سه عنصر: "تاکید بر حرمت و حقوق انسانی"، "آخرت‌گرایی غیر انزواگرایانه" و "توحید جامعه‌گرا"، تسهیل‌گر عدالت‌پذیری و عدالت‌خواهی شده و زمینه‌ تحقق عدالت اجتماعی را فراهم می‌سازد.

پیوستگی عدالت و اعتدال در اخلاق سیاسی اسلامی با تاکید بر سیره‌ی علوی

سید کاظم سیدباقری و محمود مختاربند

چکیده: هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه­ میان عدالت و اعتدال در اخلاق سیاسی ناظر به سیره‌ علوی­ بوده و با روش توصیفی - تحلیلی انجام شد. فرضیه پژوهش این بود که برپایه‌ اندیشه‌ سیاسی اسلام و سیره‌ علوی و با لحاظ‌ کردن نظریه‌ اعتباریات علامه طباطبایی، از آن‌جا که ممکن است خوی استخدام ­گر انسان سر از ظلم و افراط ­کاری درآورد، لذا، انسان برای تامین حقوق دیگران، عدالت و اعتدال را در جامعه اعتبار کرده، به گونه­ ای که میان آن دو رابطه ­ای تعاملی - تکاملی حاکم می­ باشد. نتایج نشان داد، با توجه به نظریه‌ استخدام علامه طباطبایی، اگر بهره ­گیری از جامعه یک­سویه باشد و فرد تنها سود خود را در نظر گیرد، در عرصه‌ سیاسی سر از خودمحوری، استثمار و استبداد درمی ­آورد. لذا، برای آن‌که هر کس به حقوق خود برسد، عدالت اجتماعی را اعتبار می­ کند و نوعی مصالحه میان نوع بشر شکل می‌گیرد تا روابط در فرایند عدالت­ محور و اعتدالی تنظیم شود و سنجه‌ عقل به او یاری و ملاک می­ دهد تا عدل از ظلم، و اعتدال از بی ­اعتدالی را بازشناسد.

عدالت فرهنگی؛ عنصر مقوم حکومت علوی

عماد افروغ و احمد اولیایی

چکیده: هدف پژوهش حاضر بررسی عدالت فرهنگی از نگاه علی(ع) بوده و به شیوه توصیفی - تحلیلی انجام شده است. برای کشف دیدگاه حضرت علی(ع) در مورد عدالت فرهنگی، ابتدا عدالت و فرهنگ از منظر ایشان تبیین شده و در گام بعد نگاه ایشان به فرهنگ از مسیر شناخت ضد (تعرف الاشیاء به اضدادها) بر مبنای رویکرد تبارشناختی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد، عدالت فرهنگی در سیره‌ امیرالمؤمنین(ع) برپایه‌ مقدماتی شامل: عدالت یعنی اعطای کل ذی حق حقه؛ حقی که مردم بر گردن حضرت دارند، اقامه‌ سیره‌ رسول خداست؛ سیره و فرهنگ نبوی در مقابل فرهنگ جاهلی است. بنابراین، عدالت فرهنگی در سیره‌ی علی(ع)یعنی تقابل با فرهنگ جاهلیت از مسیر اعطای حقوق فرهنگی. حقوق فرهنگی در فرهنگ علوی نیز شامل: حق آزادی مذهب، حق آزادی بیان، حق تعلیم و تعلم (آموزش)، حق مشارکت فرهنگی، حق آزادی فرهنگی، حق بهره از میراث فرهنگی و حق استفاده از رسانه می‌باشد.

رفتارشناسی حاکم در نامه‌ امام علی(ع) به مالک اشتر (تحلیل متنی گزاره‌های رفتاری با روش تحلیل محتوا)

سمیه بخشی زاده و هدیه تقوی

چکیده: هدف پژوهش حاضر بررسی ابعاد روان‌شناسی رفتار‌ حاکم در نامه‌ امام علی(ع) به مالک اشتر و ترسیم الگویی اسلامی از رفتار حاکم است. روش پژوهش "تحلیل محتوا" بوده و با معناکاوی واژگان، 57 گزاره‌ ­رفتاری به ‌کاربرده‌ شده در متن نامه استخراج گردید که بنابر مشترکات محتوایی در هشت مقوله‌ رفتاری: مردم‌مداری، کنترل رفتاری حاکم، ارزش‌گذاری عادلانه بر کار مردم، پای‌بندی به عهد و پیمان، عیب‌پوشانی مردم، سهل‌انگاری‌نکردن در امور، گسترش ‌ندادن تملق و چاپلوسی و پرهیز از انتقام و کین‌جویی جای گرفت. مجموع گزاره‌های رفتاری ذکر شده در متن نامه، جامعه  و نظام اداری سالم را ترسیم می‌کند که در صورت رعایت آن‌ها می‌توان جامعه‌ای رشید، فعال، فضلیت‌محور، مسئولیت‌پذیر و در حال رشد و حرکت داشت. فراوانی‌سنجی این گزاره ­ها برحسب مقولات موجود در آن‌ها نشان می­ دهد که بیش‌ترین گزاره‌ رفتاری مربوط به "مردم‌مداری" با 18 گزاره بوده که در ذیل آن‌ها دستورالعمل­ های رفتاری حاکم در برخورد با مردم هم‌چون: تجاهل و تغافل، فضیلت‌سالاری و رشادت‌پروری بیان شده است. دومین گزاره‌ پرکاربرد، مقوله‌ "کنترل رفتاری حاکم" است که به دستورالعمل­ های اخلاقی همچون: کنترل نفس و پرهیز از تندزبانی می‌پردازد.

جوان‌گرایی در حکومت امام علی(ع)

حمیدرضا مطهری و محمدجواد پردل

چکیده: هدف پژوهش حاضر بررسی تطبیقی جایگاه جوان‌گرایی در الگوی حکومتی امام علی(ع) و چگونگی توزیع پست‌های حکومتی به‌عنوان یک راهبرد است. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و به ‌منظور تعریف جوان و ارائه‌ راهکار برای شناخت او، شیوه‌ به‌کارگیری آنان در حوزه‌ های مختلف حکومت بیان گردیده و با توجه به گزارش‌ های تاریخی، راهبرد ایشان در انتخاب کارگزاران جوان برای تحقق عدالت اجتماعی تبیین شد. همچنین ضمن ارائه‌ راهکار 13 گانه‌ ای برای تعیین سن کارگزاران امیرالمؤمنین(ع)، اهتمام آن حضرت در به‌کارگیری جوانان را نشان داده و به ویژگی‌های آن‌ها به‌عنوان علل این استفاده اشاره کرده است. نتایج پژوهش نشان داد، از میان 136 انتصاب امام علی(ع)، 42 انتصاب (31 درصد کل انتصاب‌ها) به جوانان اختصاص دارد. میزان گسترده‌ انتصاب‌ها در بخش فرمانداری به‌عنوان بالاترین منصب حکومتی نشان‌دهنده‌ اهمیت این بخش ‌می‌باشد. حضور فعال جوانان در همه‌ قسمت‌های مدیریتی حکومت امام علی(ع) نشان‌دهنده‌ اهمیت و توجه ویژه‌ آن حضرت به این گروه سنی در کنار بهره‌مندی از میان‌سالان و کهن‌سالان است که علاوه‌ بر نمود تحقق عدالت اجتماعی و تامین امنیت در حکومت ایشان، رمز بقای حکومت در آموزش نیروهای جوان و جایگزینی آن‌ها ‌می‌باشد.

سبک‌ شناسی مواجهه‌ امام علی(ع) با گسست‌ های فعال اجتماعی

امیر محسن عرفان

چکیده: هدف پژوهش حاضر بررسی سبک مواجهه‌ امام علی(ع) با گسست‌های فعال اجتماعی در بازه‌ زمانی حکومت ‌ایشان بود. پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی انجام شده و نتایج نشان داد، "احیای نظام معنایی مشترک"، "همسازی امتیازات اجتماعی"‌ و "نهادینه‌سازی ارتباط بین‌فرهنگی" از جمله‌ موارد مهم در مواجهه‌ امیرمؤمنان با گسست‌های فعال اجتماعی زمانه‌ حکومت ‌ایشان بوده است. بررسی‌های ‌این مقاله مقدمه‌ای است برای پاسخ‌ به ‌این مساله که از چه الگویی برای تقابل با گسست‌های فعال اجتماعی در جامعه‌ اسلامی باید بهره جست.

علل مهار گریختگی قدرت سیاسی و سازوکارهای کنترل آن از دیدگاه امام علی(ع)

سید حسین فلاح زاده

چکیده: هدف پژوهش حاضر بررسی علل بروز مهار گریختگی و ارائه‌ سازوکارهای لازم جهت برون‌رفت از آن از منظر امام علی(ع) است. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و نتایج نشان داد، با استناد به آثار برجای ‌مانده از امام علی(ع)، علل مهار گریختگی قدرت سیاسی را می‌توان در خود‌بزرگ‌بینی و فراموشی قدرت و عظمت خداوند، تصور بقای قدرت و غفلت از زوال آن، احاطه‌شدن حاکم توسط مشاوران چاپلوس وغیره دانست. سازوکارهای کنترل قدرت سیاسی از نظر ایشان به دو بخش داخلی و خارجی قابل دسته‌بندی است. تقوی و پرهیزکاری، خداباوری و ایمان به روز قیامت ازجمله‌ی عوامل داخلی؛ و وجود فضای آزاد سخن‌گفتن با حاکم و نقد او، وجود فریضه‌ امر به معروف و نهی از منکر در جامعه، ارائه‌ برنامه و اهداف ماموریت به کارگزاران، قرار دادن عیون و ناظران بر رفتار آن‌ها، تذکر و یادآوری نقاط ضعف به آنان و برخورد جدی با کارگزاران متخلف، از موارد سازوکار بیرونی کنترل قدرت سیاسی در آرای سیاسی امام علی(ع) است.

مفهوم‌شناسی عدالت و الزامات اجرایی‌شدن آن بر اساس سیره‌ علوی

سید علی اصغر میرخلیلی

چکیده: هدف پژوهش حاضر تحلیل مفهوم‌شناسی عدالت به ‌لحاظ نظری و الزامات اجرایی‌ شدن آن در جامعه، براساس کلام و سیره‌ حکومتی علوی است. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و یافته‌های مقاله را می‌توان در سه سطح گفتمان‌سازی، مؤلفه‌های ناظر به اقامه و اجرای عدالت صورت‌بندی نمود و بر اساس آن ناظر به چالش‌های نظری و عملیاتی ‌شدن عدالت، راه‌کارهایی ارائه داد. از دیدگاه امام علی(ع) مهم‌ترین تبلور عدالت، عدالت در ساختار فرهنگی و اجتماعی و گفتمان‌سازی است و اجرای عدالت، فرع بر نهادینه‌کردن عدالت در جامعه است. امام علی(ع) با توجه به نگاه سیستمی‌ای که به جامعه دارد، در مرحله‌ اول به‌دنبال تحقق گفتمان‌سازی عدالت و تبدیل‌کردن آن به مطالبه‌ی عمومی در جامعه‌ اسلامی است. در مرحله‌ دوم، اقامه‌ عدالت را با وضع قوانین و هنجارهای اجتماعی دنبال می‌کند و در نهایت به اجرای عدالت نظر دارد./۸۲۲/ت ۶۰۲/ش