شماره 27 فصلنامه «فرهنگ رضوی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، بیست و هفتمین فصلنامه علمی ـ پژوهشی «فرهنگ رضوی» به صاحب امتیازی بنیاد بین المللی فرهنگی هنری امام رضا(ع) با مدیر مسؤولی محمودرضا برازش و سردبیری جلال درخشه ویژه پاییز 98 منتشر شد.

این فصلنامه در 8 مقاله و در 230 صفحه منتشر شده است و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

ابعاد همگرایی عتبات مقدسه به‌مثابه سازمان‌های شیعیِ متولّی زیارت

هادی غیاثی

چکیده: جهان اسلام همواره از آتش تفرقه رنج برده ­است. یکی از راهکارهای غلبه بر نیروهای واگراکننده، ایده همگرایی عتبات مقدسه جهت استفاده از ظرفیت­ های عظیم نهاد زیارت است. همگرایی عتبات مقدسه آرمان توحید را از طریق ایده وحدت جهان اسلام پیگیری می­ کند. همگرایی از مفاهیمی است که به­ خصوص در روابط بین‌الملل به آن توجه زیادی شده ­است، اما این نوشتار نگاهی فرهنگی‎تمدنی به این مفهوم دارد و آن را نوعی همسویی و همنوایی در ارزش‌ ها، سیاست­ ها و اقدام­ ها تلقی می‎کند. مسئله این پژوهش بررسی ابعاد همگرایی عتبات مقدسه به‌مثابه سازمان ­های شیعی متولی زیارت است. روش گردآوری اطلاعات، مطالعه اسنادی و مصاحبه است و تحلیل اطلاعات با روش تحلیل مضمون انجام شده ­است. بر اساس یافته‎های پژوهش، با توجه به تحلیل مضمون اطلاعات جمع‌آوری‌شده می­ توان شش مضمون اصلی و سازمان­ دهنده «مزیت­ ها»، «مبانی»، «زمینه­ ها»، «موانع»، «پیامدها» و «راهبردها» را برای مضمون محوری و فراگیر «همگرایی عتبات مقدسه» شناسایی کرد. توجه به هدف نهایی از همگرایی سازمان ­های عتبات مقدسه، فهم همگرایی سازمانی عتبات مقدسه به‌عنوان گام اول از یک فرایند کلی­ تر که گام­ های بعدی آن همگرایی میان­ فرهنگی و تمدنی است، درک رابطه حقیقی زیارت و گردشگری، کنار گذاشتن منیّت­ های سازمانی و توجه به نقش مکمّلی عتبات در فرایند همگرایی، توجه به جغرافیای تاریخی عتبات مقدسه، محور نشدن سازمان­ ها در فرایند همگرایی، دیپلماسی همگرایی و بسترسازی برای همراه‎کردن اهل سنت با این حرکت و در نهایت فهم راهبردی سازمان­ های عتبات از نقش خود در فرایند همگرایی، از مهم‌ترین راهبردهای همگرایی عتبات مقدسه به‌مثابه سازمان­ های شیعی متولی زیارت است.

جلوه‌های مبارزاتی سیمای امام رضا(ع) در شعر دفاع مقدّس

خلیل بیگ‌زاده و پریسا احمدی

چکیده: امام رضا (ع) در برابر طاغوت‌های استبدادی و فکری زمانه ایستادگی کرده و آزاداندیشی و آزادی‌خواهی از جلوه‌های پایداری در سیمای مبارزاتی حضرت است. آشنایی شاعران دوران دفاع مقدّس با سیمای مبارزاتی امام رضا(ع) و آموزه‌های رضوی مبتنی بر فرهنگ پایداری از رخدادهای اثرگذاری است که مبانی و محتوای شعر دفاع مقدّس را بازآفرینی کرده ‌است؛ چنان‎که سیمای امام رضا(ع) را با تکیه بر جلوه‌های پایداری در فرهنگ، اندیشه و آموزه‌های در شعر خود بازنمایی کرده‌اند. شعر دفاع مقدّس از الهامات شاعرانه‌ای بهره‌مند است که بخشی از آن برگرفته از فرهنگ و آموزه‌های رضوی است. جستار پیش روی با هدف تبیین جلوه‌های پایداری با تکیه بر فرهنگ و آموزه‌های رضوی در شعر دفاع مقدس با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی انجام شده ‌است. دستاورد پژوهش نشان می‌دهد که سیمای مبارزاتی امام رضا (ع) در آیینه شعر دفاع مقدّس پژواکی ویژه دارد و جلوه‌هایی از استقامت و پایداری، شجاعت و شهامت، غربت و شهادت حضرت در این گونه شعری بازتاب یافته که الگویی ارزنده و الهام‌بخش برای رزمندگان دوران دفاع مقدّس بوده ‌است.

تحلیل وجوه مختلف غیریّت ‎سازی و منازعه گفتمانی در فرایند پذیرش ولایتعهدی از سوی امام رضا (ع)

علی سلیمانپور، امیر اکبری و محمد دارینی

چکیده: در مقاله حاضر برخی از وجوه غیریّت‎سازی و ابعاد منازعه گفتمانی در فرایند پذیرش ولایتعهدی امام رضا(ع) بررسی و بازنمایی شده است. ازآنجاکه قبول ولایتعهدی از سوی امام (ع) در فضای خاصّ سیاسی صورت گرفت، تلاش‌های گسترده آن حضرت برای فاصله‎گرفتن از نظام فکری، معنایی و سیاسی ـ اجتماعی دشمن (گفتمان رقیب) و نفی آن به شیوه‌های زبانی و عملی، حایز اهمیت است. آنچه مسلّم است اینکه گفتمان سیاسی رضوی در چارچوب گفتمان کلّی و کلان امامت و ولایت و متأثر از منازعات ریشه‎دار تاریخی و طولانی نسبت به گفتمان «خلافت و سلطنت» وجوه مختلفی از منازعه و غیریّت‎سازی را به نمایش گذاشته است. بررسی نوع گفتمان از این منظر می‎تواند قالب دیگری از رویکرد امام نسبت به تفکر حاکم بر جامعه آن روز را نشان دهد. ماحصل این بررّسی نشان می‎دهد گفتمان رضوی به‎تبع از گفتمان کلّی امامت از طریق غیریّت‎سازی نسبت به عناصر مفهومی گفتمان رقیب تلاش کرده است نظام معنایی و اندیشه سیاسی خود را در افکار عمومی آحاد جامعه گسترش دهد و به گفتمان فراگیر (هژمونیک) تبدیل شود. بهره‌گیری از ادبیات و روش‎شناسی تحلیل گفتمان به‎ویژه رویکرد پیشنهادی «لاکلائو و موفه» وجه تمایز این مقاله است که تاکنون کمتر مورد توجه و استفاده قرار گرفته است.

مصداق‌هایِ حقوق معنویِ کودک در سیره‌ رضوی و نظام حقوقی ایران

منصوره فصیح رامندی

چکیده: در کلیه نظام‌های حقوقی، حقوق معنوی کودک سازوکاری حمایتی به‎شمار می‌رود که در عین قوام‌بخشی به شخصیت کودک، تضمین‌کننده برخی از حقوق مادی وی نیز خواهد بود. در نظام حقوقی اسلام نیز حقوق متعددی برای کودکان در نظر گرفته شده که بخش اعظم آن بر پایه الگوی رفتاری ائمه معصوم (ع) قابل تصور است. از آن جمله می‌توان به سیره رضوی اشاره کرد. با توجه به عدم تصریح سیره رضوی به حقوق معنوی کودک، چگونه می‌توان از آموزه‌های امام رضا (ع) حقوق معنوی کودک را احصاء کرد؟ و رویکرد نظام حقوقی ایران در این‌باره چیست؟ واکاوی آموزه‌های رضوی در نحوه نام‌گذاری، تأکید بر وضوح نسب و تابعیت کودک به‎روشنی بیانگر مصادیقی از حقوق  معنوی کودک است که امروزه از آن به‎عنوان «حقّ بر هویت» یاد می‌شود. همچنین از راهکارهای رفتاری ایشان در برخورد با کودکان به‎خوبی می‌توان به شناسایی حقّ بر محبت به‎عنوان یکی دیگر از حقوق معنوی کودک اشاره داشت. در خصوص چیستی این حق در نظام حقوقی ایران، پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تبعیت از اصل 4 قانون اساسی، مبنای نوینی از این حقوق مبتنی بر موازین اسلامی شکل گرفته است. بی‌شک، حقوق معنوی کودک ساختار جامعی مبتنی بر حقوق مختلف در ابعاد آموزشی، عاطفی و اجتماعی است که در این مقاله تنها به مصادیقی از آن پرداخته شده و مبانی قابل احصاء از آموزه‌های رضوی، نظام حقوقی ایران و برخی از کنوانسیون‌های بین‌الملل به جهت لزوم الحاق ایران به آن‌ها  به روش تحلیلی ـ توصیفی مورد مداقه قرار گرفته است.

استحکام بنیان های زندگی مشترک در گفتمان رضوی «با مطالعه تطبیقی جایگاه نهاد داوری در فقه امامیه و قانون حمایت خانواده»

حبیب صادقی، محمد حسن جوادی و سید مهدی قریشی

چکیده: خانواده از مهم‌ترین نهاد‎های بشری است که در آن شخصیت انسانی شکل می‎گیرد و کمالات بشری شکوفا می‌شود و رشد می‎کند. در این جستار، نگارنده تلاش نموده تا از گفتمان رضوی در تبیین استحکام روابط زوجین کمک بگیرد. بر این مبنا، با تحقیق در کلام امام رضا(ع‎) به احصای علت‎ها و مصداق‎های اختلاف‎های خانوادگی پرداخته که با رعایت هر یک از آن‎ها توسط زوجین، اختلاف‎های خانوادگی کمتر می‎شود. در ادامه، برای حلّ اختلاف‎های خانوادگی و با توجه به تأکید نصّ صریح قرآن کریم، نهاد داوری از منظر فقه و حقوق بررسی شده است. در نهایت، با بررسی و تحلیل آسیب‎شناختی، پیشنهادهایی برای تکمیل و تنقیح قوانین ارائه شده است. نهاد داوری به‎عنوان نهادی مبتنی بر مبانی فقهی ـ حقوقی، مواد 454 تا 501 آئین دادرسی مدنی را به‎خود اختصاص داده است. بنابراین، در مقاله حاضر یکی از نوآوری‌های قانون جدید حمایت خانواده از منظر فقهی ـ حقوقی، بحث و بررسیِ تطبیقی شده است.

مبانی الزام حکومت به مبارزه با جرایم ضد اخلاق در کلام رضوی

علی غلامی

چکیده: سیاست جنایی در قبال جرایم علیه اخلاق با توجه به اهمیت ذاتی آن از یکسو و حاکی‌بودن نوع و میزان حمایت حاکمیت از آنها بر جایگاه اخلاق در نظام سیاسی از سوی دیگر، دارای جایگاه خاص و ویژه‌ای می‌باشد که تلاقی دو عنوان حریم خصوصی و حقوق عمومی در این حیطه باعث پیچیده‌تر شدن و در عین حال حساس‌تر شدن آن می‌شود. سوال اصلی این نوشتار مبانی الزام حکومت در برخورد با جرایم علیه اخلاق است؟ در پاسخ به این سوال با تعمق در منابع فقهی و حقوقی خصوصا روایت معروف فضل بن شاذان از امام رضا(ع) و با روش توصیفی - تحلیلی مشخص می‌گردد که سیاست مذکور، یک سیاست ترکیبی متشکل از مردم و حکومت می‌باشد که در مقام عمل می‌توان آن را در ذیل اصل امر به معروف و نهی از منکر مشاهده و در قالب قاعده‌ فقهی «التعزیر لکل عمل محرم» تبیین نمود و مبانی دیگری چون فلسفه تشکیل و وظایف حکومت اسلامی، حرمت تظاهر به منکر و شمول حدود نسبت به متعدیان از مرزهای الهی را بدان افزود که با توجه به این مبانی حکومت اسلامی موظف به ورود به حیطه امنیت اخلاقی است. مستند اصلی این نوشتار عبارت است از روایت ابن شاذان از امام رضا(ع) که در آن حضرت در پاسخ به این سوال که اگر کسی بگوید چرا خداوند اولی‌الامر قرار داده و مردم را به اطاعت آنان فرا خوانده؟ مطالبی را ناظر به مبانی پیش­گفته فرمودند.

بررسی نشانه - معناشناختی نظام عاطفی گفتمان در گونه کودکانه رضوی «زائر» عبدالجبار کاکایی

مژگان میرحسینی و ابراهیم کنعانی

چکیده: نظام عاطفی از گفتمان ­هایی است که در نشانه ـ معناشناسی، مطالعه و بررسی می­ شود. در گونه عاطفی، تعامل میان مجموعه­ های بزرگ نشانه ­ای که صورت­ های بیان (دال) و صورت­ های محتوا (مدلول) نامیده می ­شود، فرایند نشانه ـ معنایی را تحقق می­ بخشد. همین تعامل اساس مباحث در این نظام را شکل می دهد. این رابطه تعاملی، زمینه­ ای فراهم می­آورد تا شَوِش گران با حضور ادراکی ـ حسی و عاطفی خود در فرایند معنادهی مشارکت کنند. بر این اساس، در هر گفتمانی با سازوکارهای عاطفی مختلفی مواجه می­ شویم که قابل مطالعه هستند. در واقع، دنیای عاطفی زبانی است که نظام خاصّ خود را دارد و کار نشانه ـ معناشناسی، مطالعه همین نظام و بررسی شرایط تحقق و طغیان معنا در آن است. مسئله­ ای که طرح می­ شود این است که چگونه و مبتنی بر کدام شرایط گفتمانی می­ توان این نظام زبانی را مطالعه کرد. پرسش اصلی پژوهشِ حاضر این است که فرایند عاطفی در گونه کودکانه رضوی زائر عبدالجبار کاکایی، تابع کدام سازوکار نشانه ـ معناشناختی است. همچنین فرایند تحقق و طغیان معنا مبتنی بر کدام شرایط گفتمانی رُخ می دهد. در واقع، هدف پژوهش پیشِ‎رو، بررسی نشانه ـ معناشناختی نظام عاطفی در گفتمان حاکم بر گونه کودکانه زائر برای دست­ یافتن به چگونگی زایش و طغیان معنا در آن است. نتایج و یافته­ های تحقیق نشان می­ دهد که نظام عاطفی گفتمان در گونه کودکانه زائر تابع سازوکارهای ادراکی ـ حسی، زیبایی­ شناختی، استعلایی، تنشی و جسمانه ­ای است و مبتنی بر گونه رُخدادی شَوِشی تحقق می ­پذیرد. این پژوهش می­ تواند الگویی برای تحلیل و بررسی گفتمان ­های حاکم بر فرهنگ و ادبیات رضوی در گونه کودکانه ­های رضوی باشد.

واکاوی دلایل استناد علی بن موسی الرضا(ع) به حدیث سلسله الذهب

علیمحمد ولوی و زهرا بختیاری

چکیده: حدیث قدسی سلسله الذهب، حاوی گفتمان های توحید و امامت است که توأمان، گفتمان تفکر شیعی را تشکیل می دهند و با رویکردی سیاسی - اجتماعی همه ذیل گفتمان مقاومت، جای می گیرند. این حدیث، در سال 200 ه.ق توسط امام هشتم شیعیان اثنی عشری، امام علی بن موسی الرضا (ع)؛ زمانی که از سوی مأمون خلیفه عباسی به مرو فراخوانده شده بود، در مسیر رفتن از مدینه به مرو، در نیشابور، در جمع عده ای از علما و اصحاب حدیث بیان شد. پژوهش حاضر، سعی دارد با بررسی حدیث مذکور با بهره گیری از الگوی روشی تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، به واکاوی و بررسی چرایی انتخاب، اهمیت و بازتاب های حدیث سلسله الذهب در آن مقطع مهم، حسّاس و تاریخی بپردازد. بررسی صورت گرفته نشان داد که؛ امام رضا (ع)، با نقل حدیث مذکور، به تأیید، تقویت و آشکارسازی گفتمان تفکر شیعی پرداخته و الگویی راهبردی برای شیعیان و همه مسلمین ارائه فرمود. دفتر فصلنامه «فرهنگ رضوی» در خراسان رضوی، مشهد، بلوارشهید کامیاب، نبش کامیاب 34، بنیاد بین المللی فرهنگی هنری امام رضا(ع) طبقه دوم واقع شده است؛ علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر می توانند به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://www.farhangerazavi.ir/ مراجعه کنند و یا با شماره 05132283044 داخلی307 تماس بگیرند./۸۲۲/ن ۶۰۲/ش