جلد سوم کتاب «شهود و شناخت، ترجمه و شرح صحیفه سجادیه»

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، صحیفه سجادیه، دایره المعارف اسرار توحیدی، مکارم اخلاق، مسائل کلامی - اجتماعی و دستورهای تربیتی امام سجاد علیه السلام است که همگی به‌صورت دعا بیان شده‌است؛ به‌خاطر اهمیت فراوان صحیفه سجادیه نزد شیعیان، به‌ آن «اخت القرآن» (خواهر قرآن)، انجیل اهل بیت علیهم السلام، زبور آل محمد صلی الله علیه و آله لقب داده‌اند. همچنین امام راحل در وصیتنامه سیاسی الهی خود درباره اهمیت این میراث عظیم شیعی فرموده‌اند: «ما مفتخریم که ادعیه حیات‌بخش که او را «قرآن صاعد» می‌خوانند از ائمه معصومین(ع) ما است. ما به‌ مناجات شعبانیه امامان و دعای عرفات حسین بن علی(ع) و «صحیفه سجادیه» این زبور آل‌محمد و «صحیفه فاطمیه» که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به‌زهرای مرضیه است، از ما است.»

به‌خاطر اهمیت و مضامین عالی این کتاب شریف، علما نظرات خود در تبیین معانی آن را به‌صورت شروح بر صحیفه تدوین و منتشر کرده‌اند. از جمله شرح های صحیفه سجادیه، شرح آیت الله حسن ممدوحی با عنوان «شهود و شناخت، ترجمه و شرح صحیفه سجادیه» است که در 4 جلد به همت انتشارات بوستان کتاب منتشر شده‌است.

نوسینده در جلد سوم کتاب «شهود و شناخت، ترجمه و شرح صحیفه سجادیه» به ترجمه، توضیح مفردات و شرح فرازهای دعای 31 (دعاؤه بالتوبه) تا دعای 45 (دعاؤه فی وداع شهر رمضان) و پیش از شرح فرازهای هر یک از دعاها، در پیش درآمد، به معرفی و اطلاع اجمالی از معارف بلند آن دعا می‌پردازد. بیشتر مطالب شرح، با سعی در ساده‌نویسی، از قران کریم، تفسیرها و کتاب های روایی، عرفانی و فلسفی مرجع، برگرفته و تنظیم شده است.

در ذیل شرح فراز 14 از دعای 37 (دعاؤه فی الشکر) درباره مدیریت شگرف الهی در هدایت بندگان، آمده است: «در نظام آفرینش، چنان سیاست و مدیریت جامعۀ بشری و ادارۀ امور آنان لحاظ شده است که در متمدنانه‎ترین ایام و روزگار بشریت بی‎سابقه است. اگر کسی فکر کند دربارۀ مردمی که روزی خدا را می‏ خورند و پیوسته غرق در نعمت‎های بی دریغ اویند و در عین حال، با تمام وجود در احاطۀ قدرت الهی هستند؛ به گونه‎ای که اگر آنی اراده کند همگی نابود می‎گردند.

با این حال، با تمام توان در سرکشی و عصیان و طغیان می‎تازند و در طول عمر خود هیچ گاه به قصد بندگی سر به خاک نساییده ‏اند و با این وجود، به قهر و خشم سریع الهی دچار نگردیده‎اند، بلکه خداوند منّان پیوسته از راه انذار و نصیحت و فرستادن پیامبران و امامان هدایت گر و بزرگان بشریت، آنان را ارشاد می‎کند و دلسوزانه آنان را به سوی رشد و تعالی فرا می‎خواند و مسیری را که بشر باید بپیماید و هیچ چاره‎ای هم از آن ندارد، روشن می‎کند و گویی چراغ خطر را سر راه‎های انحرافی روشن کرده و با هشدار پیوسته، آنان را از عذاب ابدی بیم می‎دهد تا در این میان بعضی از استعدادهای نیک بخت آگاه گردند. راستی، کدام مدیریت در جوامع بشری از این چنین نعمت فراهم می‎کند و چنین نصیحت می‎نماید و در عین اقتدار در تمام زمان ها، گذشت می‎کند تا شاید نیک بختی بیدار شود».

شارح صحیفه سجادیه در فراز 12 از دعای 42 (دعاؤه عند ختم القرآن) رفاه و فقر زدایی را از آثار عمل به قرآن می داند و می‌نویسد: «اگر در نظام اقتصاد جامعه، تمامی احکام دین پیاده شود، به طور یقین کم‎ترین تنشی در جامعه نخواهد بود و همگی با کمال عافیت به زندگی مسالمت آمیز ادامه خواهند داد. اجتماعی که در آن رباخواری نباشد و دروغ، حیله، تزویر و کم فروشی ریشه کن گردد و احتکار، منفعت طلبی، افزون طلبی و جاه طلبی به زندگی آکنده از صدق و صفا صمیمیّت تبدیل گردد و امانت، صدق و ایثار جانشین ناهنجاری‎های اخلاقی شود، قطعا عافیت و سلامت در همۀ شئون زندگی حاکم خواهد گردید؛ به طوری که در برخوردهای اجتماعی کم ترین مسئله‎ای در کار نبوده و به تدریج این آرامش موجب خواهد شد که سرشت های پلید ریشه کن شده و حسد، کینه، بخل و نفاق از دل افراد و صحنۀ جامعه رخت بربندد و بلند نظری و فضیلت در جامعه حاکم گردد».

آیت الله حسن ممدوحی در شرح دعای 45 در وداع با ماه مبارک رمضان، با اشاره به عملکرد نامعقول نظام های مارکسیستی و باور نادرست مدّعیان تساوی حقوق مرد و زن می‌نویسد:

«صفت سومی که در این فراز آمده، آن است که خداوند متعال به بندگان خود جزای یکسان نمی‎دهد و این واقعیتی معقول می‎باشد؛ زیرا اگر به همگان پاداش برابر داده شود، غیرحکیمانه خواهد بود بلکه باید براساس استحقاق و منطبق با ارزش راستین کارها به افراد پاداش داده شود چرا که در غیر این صورت می‎بایست یا به عمل بسیار ارزشمند، پاداش اندک عرضه شود و یا به زشت‎ترین کردار، بهترین امتیاز تعلق گیرد و یا به هر دو به صورت یکسان پاداش دهند که هر کدام از این دو احتمال نامعقول و خارج از نظام حکمت و عدالت است، زیرا در صورت اعطای پاداش برابر و مساوی، حتما یکی از دو کار نامعقول انجام گرفته است؛ یا باید بر فرد برتر ظلم شود و در سر حد یک فرد عادی به شمار آید و برای کار ارزشی او هیچ امتیازی قایل نشویم و یا به فرد نالایق خارج از لیاقت او ارزش نامعقول اعطا گردد، که هر کدام از این دو عمل قطعا خلاف حکمت و عقل است.

بر این اساس، نظام های مارکسیستی که تساوی را میزان عدالت دانسته اند؛ مثلا به یک دانشمند و استاد دانشگاه که در مشکل‏ ترین فن مهارت کامل دارد، به همان مقدار حقوق می‎دهند که به یک کارگر ساده؛ بی‎تردید، این نگرشی ساده لوحانه و کوبیدن استعداد برتر و ایجاد روحیه یأس و نومیدی و بزرگ‎ترین بی عدالتی و خیانت به آرمان انسانیّت است؛ زیرا نادیده گرفتن کمالات، یأس و به دنبال آن، جهال و بی خبری و به طور طبیعی حاکمیت ظلم و تحریف بر عدل و انصاف را در پی خواهد داشت. اگرچه امکان دارد ظلم و زور برای مدتی محدود افرادی را به تلاش وا دارد، ولی این حرکتی غیرطبیعی است که قطعا روزگاری متوقف خواهد شد. افسوس که این خطای عظیم در بسیاری از جوامع بشری و در مورد مسائل فردی و اجتماعی فراوان معمول بوده و هم‎چنان برخی آگاهانه و یا نا آگاهانه بر این جهالت اصرار می‎ورزند و در مسئله حقوق مرد و زن با نادیده گرفتن امتیازهای هر یک، حکم به تساوی حقوق آن دو می‎کنند».

مؤلف در ذیل فراز 40 از دعای 45 صحیفه سجادیه «اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا خَوْفَ عِقَابِ الْوَعِيدِ، وَ شَوْقَ ثَوَابِ الْمَوْعُودِ حَتَّى نَجِدَ لَذَّةَ مَا نَدْعُوكَ بِهِ، وَ كَأْبَةَ مَا نَسْتَجِيرُكَ مِنْهُ» (1) شوق و بیم را دو عامل محرک در وجود انسان ها ارزیابی کرده و چنین نتیجه گرفته است: «موتور حرکت وجود انسانی هم نیاز به عامل حرکت دهنده دارد و هم عامل بازدارنده. اگر کسی هر یک از این دو عامل مهم را نداشته باشد، باشتاب به سوی هلاکت و نابودی حرکت خواهد کرد. از این رو، امام (ع) هر دو عامل را از خدا درخواست نموده و شوق به ثواب را چنان وصف کرده که گویی در همان حال شوق، لذت ثواب را می‎چشد و به مقصد رسیده است. این، خود نشان می‌دهد که اجرا و پاداش الهی، نقد است و عالم قیامت، عالم ظهور و بروز می‎باشد. در مرتبۀ ترس نیز، حضرت سجّاد (ع) آن چنان خوف را خواسته که گویی طعم عذاب را می‎چشد».

علاقه مندان می توانند موسوعه «شهود و شناخت، ترجمه و شرح صحیفه سجادیه»، اثر آیت الله حسن ممدوحی کرمانشاهی را از کتابفروشی های معتبر مانند بوستان کتاب تهیه کنند./925/پ 600/ش

پاورقی:

1.خدایا! ترس از عذاب وعده شده، و شوق ثواب موعود را روزی ما فرما! تا لذّت آنچه که از تو می‌خواهیم و اندوه آنچه که از آن به‌تو پناه می‌بریم، در یابیم.