شماره 2 فصلنامه «مدیریت دانش اسلامی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، دومین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی «مدیریت دانش اسلامی»  به صاحب امتیازی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با مدیر مسؤولی حجت الاسلام والمسلمین محمدهادی یعقوب نژاد و سردبیری حجت الاسلام والمسلمین حسین حسن زاده ویژه پاییز و زمستان 98 منتشر شد.

در این فصلنامه در 8 مقاله و در 216 صفحه منتشر شده است و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

نقش راهبردی اصطلاح‌نامه‌ها در مدیریت منابع مرجع با تأکید بر علوم قرآنی

محمدهادی یعقوب‌نژاد

چکیده: تلاش برای پژوهش و نشر فرهنگ و دانش اسلامی در سطحی فراگیر، با استفاده از اصول و قواعد شناخته‌شده علمی و تجربه‌های فراملی و پرهیز از سلایق محلیِ شخصی، عناصری است که همواره مورد نظر اندیشوران بوده است. پرسش آن است که آیا درباره مدیریت منابع مرجع مانند دانشنامه‌ها و فرهنگ‌نامه‌‌ها و منابعی از این دست و چگونگی پژوهش و تدوین آنها در حوزه اسلامی، به جز آنچه اکنون متداول است، شیوه دیگری نمی‌توان جستجوکرد تا ضمن افزایش بهره‌وری علمی، هزینه‌های بسیار بالای این نوع فعالیت‌ها را کاهش دهد. نویسنده برای پاسخ به همین پرسش، به نقش فوق‌العاده دستگاهِ شناخته‌شده اصطلاح‌نامه و روش آن در مدیریت، طراحی و تدوین منابع مرجع پرداخته و اهمیت آن را به لحاظ بهره‌گیری از شیوه‌‌های علم اطلاعات و دانش‌شناسی گوشزد کرده است. او بر این باوراست که این استاندارد تحولی اساسی در مدیریت، سازماندهی، منطق و ساختار آثار مرجع در حوزه دین پدید می‌آورد؛ ازاین‌رو آن را نمادِ مرحله مؤثری در این‌گونه پژوهش‌های علمی به‌شمار آورده و چند و چون این راهبردرا با بیان نمونه‌هایی از علوم قرآنی تحلیل و بررسی کرده است.

درآمدی بر اصطلاح‌نامه منطق جدید

عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی

چکیده: از عمر منطق جدید در ایران مدت زیادی نمی‌گذرد؛ اما این دانش در سالیان اخیر با انتشار آثار ترجمه‌ای و تألیفی و تأسیس رشته‌ها و گرایش‌های دانشگاهی رواج و رونق یافته است. تدوین اصطلاح‌نامه این حوزه دانش به منظور ذخیره، طبقه‌بندی و بازیابی اطلاعات، در راستای اطلاع‌رسانیِ سریع و مبتنی بر ابزارهای نو فناوری، یکی از بایسته‌های مربوط به این دانش نوپا است؛ اما با عنایت به اینکه زادگاه «منطق جدید»، مغرب‌زمین است و مباحث موجود در آثار منتشرشده در ایران - اعم از ترجمه و تألیف - به‌نوعی برگردان آثار غربیان است، انجام این مهم، با دشواری‌هایی روبه‌رو است که ازجمله آنها، عدم به‌کار‌گیری اصطلاحات استاندارد و کلیدواژه‌های یکنواخت برای انتقال مفاهیم دانشی به زبان فارسی است. یکی از مشکلات ناشی از این امر، زمینه‌سازی مغالطه اشتراک لفظی و سردرگمی خوانندگان و مخاطبان این آثار است. نوشتار حاضر که به روش توصیفی - تحلیلی سامان یافته، بعد از نگاهی گذرا به چیستی منطق جدید و شاخه‌های مختلف آن، و ارائه نمونه‌هایی از اختلاف و تعدد الفاظِ ناظر به مفاهیم کلیدی منطق جدید در آثار منتشرشده به زبان فارسی (اعم از آثار ترجمه‌ای و تألیفی)، ساختاری از رده‌های اولیه «اصطلاح‌نامه منطق جدید» ارائه می‌کند و از طریق رابطه هم‌ارزی، الفاظ مختلفِ ناظر به معنای واحد را می‌نمایاند. پیشنهاد این پژوهش آن است که در تدوین اصطلاح‌نامه منطق جدید شتاب شود، تا از میزان ناهماهنگی در به‌کارگیری الفاظ و پیامدهای نامطلوب آن کاسته شود.

نقش آنتولوژی فقه در موضوع‌شناسی فقهی

حسین حسن‌زاده

چکیده: موضوع‌شناسی یکی از محورهای اساسی در استنباطات فقهی است و همواره یکی از دغدغه‏های فقیه، شناخت دقیق موضوعات فقهی است. بعضی از فقیهان نیز تصریح کرده‏اند که پنجاه درصد کار فقیه، شناخت موضوعات است. پرسش این است که آیا از شیوه‏های مدیریت اطلاعات می‏توان برای شناخت موضوعات جدید فقهی استفاده کرد. هدف این پژوهش اثبات این مطلب است که شیوه آنتولوژی که یکی از شیوه‏های جدید علم دانش‌شناسی است، می‌‌تواند فقیهان را در تشخیص موضوعات فقهی یاری رساند. برای تحقق این هدف، با روشی توصیفی و تحلیلی ثابت شده است که یکی از راه‌‌های تشخیص موضوعات فقهی، تفریع فروعات یک موضوع از یک سو و کشف نوع ارتباطات واقعی و هستی‌شناختی آن با موضوعات مختلف فقهی از سوی دیگر است و آنتولوژی به دلیل ماهیت و بافت آن، چنین بستری را فراهم می‌‌آورد؛ به همین جهت فقیهان را قادر خواهد ساخت موضوعات فقهی را بهتر تشخیص دهند.

نگرشی تطبیقی به فرهنگ‌نامه‌های تخصصی کلام اسلامی، نقاط قوت و ضعف

سیدایوب هاشمی سی‌سخت و عنایت شریفی

چکیده: با افزایش روزافزون حجم اطلاعات بشری در زمینه‌های گوناگون، پژوهندگان در دست‌یابی به اطلاعات کافی و مفید در بازه زمانی کوتاه، در هر یک از موضوعات مورد نظر خویش، دچار مشکل شدند. تدوین «منابع مرجع» مانند فرهنگ‌نامه‌ها و دانش‌نامه‌ها، یکی از چاره‌اندیشی‌های بشر برای رفع این مشکل بوده است. این نوشتار‌ به بررسی و ارزیابی مهم‌ترین فرهنگ‌نامه‌ها و دانش‌نامه‌هایی می‌پردازد که از سال 1370 تا 1387ش در حوزه کلام اسلامی نگارش یافته و در دسترس محققان قرار گرفته است. پیش از ورود به ارزیابی هر یک از این آثار، درباره بعضی از منابع مرجع، ازجمله لغت‌نامه‌ها‌، اصطلاح‌نامه‌‌ها، فرهنگ‌نامه‌ها‌ و دانش‌نامه‌ها و تفاوت‌های آنها و نقش‌ها و کارکرد هر یک در ارتقای دانش‌ بشری توضیحاتی مختصر داده شده است، آن‌گاه به بحث اصلی؛ یعنی ارزیابی فرهنگ‌نامه‌ها و دانش‌نامه‌های کلامی و نقاط قوت و ضعف آنها پرداخته شده است. تعداد این منابع، اعم از فارسی و عربی پنج تا است. در پایان، یکی دیگر از منابع فرهنگ‌نامه‌ای کلام اسلامی که در آینده نزدیک انتشار می‌یابد، معرفی و به امتیازات آن اشاره شده است.

ارزیابی کیفی اصطلاح‌نامه کلام اسلامی پژوهشکده مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی

کورش نجیبی

چکیده: نوشتار حاضر درصدد نقد و بررسی اثر ارزشمند اصطلاح‌نامه کلام اسلامی است که نخستین‌بار در تاریخ جهان با رعایت استاندادرهای جهانیِ اصطلاح‌نامه‌نویسی به کوشش جمعی از فرهیختگان حوزوی و دانشگاهی در دفتر تبلیغات انقلاب اسلامی قم به منصه ظهور رسید. نگارنده با اعتقاد به فقر مقالات پژوهشی در حوزه ارزیابی اصطلاح‌نامه‌های فارسی، این اقدام را در راستای تقویت این اصطلاح‌نامه باارزش و رفع عیوب آن در ویرایش دوم و نیز با نگاه غنی‌سازی پژوهش‌هایی از این دست در کشور جمهوری اسلامی ایران انجام می‌دهد. این نقد و بررسی از نوع ارزیابی کیفی است که ناظر به حوزه محتوایی بر اساس دانش علم کلام و نیز ویژگی‌های تدوین اصطلاح‌نامه‌ها است؛ ازاین‌رو ناظر به اتقان ساختاری اصطلاح‌نامه، صحت روابط معنایی و قواعد شکلی آن است. روش تحقیق در این پژوهش کتابخانه‌ای و براساس توصیف و تحلیل است. این تحقیق درنهایت با اذعان به بی‌نظیربودن این اثر و قوت علمی و شکلی آن، اشکال‌هایی در جنبه‌های شکلی، ساختاری و ارتباطات مفهومی بر این اثر وارد می‌سازد و ضمن ارائه ساختار جدید پیشنهادی راهکارهایی برای اتقان بیشتر روابط معنایی و قواعد شکلی ارائه می‌کند. به این امید که در ویرایش بعدی به آن توجه شود و افزون بر آن بابی برای نقد و بررسی جدی اصطلاح‌نامه‌ها گشوده شود.

هستی‌شناسی: مبانی شکل‌گیری و جایگاه و کاربرد آن در علم اطلاعات و وب معنایی

رسول سعادت و مظفر چشمه سهرابی

چکیده: به تناسب پیشرفت علم و افزایش اطلاعات در طول تاریخ تمدن بشر، نیاز به ذخیره و بازیابی مؤثرتر این اطلاعات نیز بیش از پیش خود را نشان داد. درنتیجه همگام با تحولات علمی، ابزارهای ذخیره و بازیابی نیز متحول شد و به‌تدریج از نظام تطبیق کلید‌واژه‌ای به سمت معنا گرایش یافت. پیدایش این ابزارها از فهرست‌های دستی دوران باستان گرفته تا سرعنوان‌های موضوعی در سده نوزدهم و اصطلاح‌نامه در سده بیستم حاکی از چنین تحولاتی است. درنهایت با پیدایش علوم رایانه و محیط دیجیتال به‌ویژه وب در اواخر سده بیستم، تغییر پارادایم از ابزارهای ذخیره و بازیابی سنتی و مبتنی بر تطبیق کلیدواژه به سمت ابزارهای تبیین روابط معنایی یعنی هستی‌شناسی‌ها صورت گرفت، به‌نحوی که امروزه با ظهور وب معنایی، کاربرد هستی‌شناسی‌ها جهت بازیابی معنایی و مفهومی اطلاعات و دانش در وب بسیار حیاتی است. در میان پژوهش‌های صورت‌گرفته، تاکنون پژوهشی که به‌صورت مفصل تاریخ و مبانی شکل‌گیری هستی‌شناسی را از ابتدا کاویده باشد و مفهوم و کاربرد آن را در حوزه علم اطلاعات بررسی کرده باشد، کمتر به چشم می‌خورد. بر این اساس، مقاله حاضر به روش کتابخانه‌ای و مطالعه اسنادی ابتدا به مبانی شکل‌گیری، مفهوم و سیر تطور هستی‌شناسی از ابتدا تاکنون پرداخته و در ادامه، جایگاه هستی‌شناسی‌ها در حوزه علم اطلاعات و بازیابی اطلاعات به‌ویژه وب معنایی را تبیین کرده است.

تفکر «دانش» سیاسی حوزوی و آینده آن «مطالعه موردی: تفکر سیاسیِ اسلام فقاهتی‌»

رضا عیسی نیا

چکیده: با اینکه در ظاهر حوزه‌‌های علمیه، درسی با عنوان علوم سیاسی مصطلح را دنبال نمی‌‌کنند، ولی این حوزه علمیه بوده است که از درون خودش تا به حال در ایران دو نظریه اجتماعی - سیاسی را ارائه و آن را در جامعه جاری و عملی کرده است. مدعای ما این است که بودن یا نبودن، شدت یا ضعف و در حاشیه یا در متن بودنِ تفکر سیاسی در حوزه‌‌های علمیه مبتنی بر نوع نگرش به اسلام است؛ ازاین‌رو نویسنده تلاش کرده است سؤال اصلی مقاله یعنی «تفکر یا دانش سیاسی در حوزه علمیه چه جایگاهی را به خود اختصاص داده و خواهد داد» را با روشِ نقشه راه که یکی از روش‌‌های آینده‌پژوهی است با این فرضیه دنبال کند که «اگر اسلام از منظر گفتمان اسلام سیاسی - فقاهتی خوانش شود، نه از منظر اسلامِ مدنی و نه از منظر اسلامِ سلفی، آن‌گاه شاهد بروز و تجلی تفکر سیاسی آن هم تا سقف نظریه‌‌پردازی همچنین تأسیس دانشگاه و دانشکده سیاسی در میان حوزویان خواهیم بود». این نوشتار بیان می‌کند: تمایز تفکرات حوزوی در باب سیاست در بخش روندها، پیشران‌‌ها و همچنین پویش منابع، آینده مطلوب و متصور از تفکر سیاسی مبتنی بر اسلام سیاسی - فقاهتی برخلاف دو دیدگاه دیگر، موجب رشد تفکر و دانش سیاسی خواهد شد؛ بنابراین به واسطه این بررسی، هم حوزویانِ طرفدار اسلام سیاسی - فقاهتی به نقاط ضعف و قوت خود بیشتر پی خواهند برد و هم فضایی برای اهمیت‌دادن و رشد تفکر سیاسی در حوزه‌‌های جمهوری اسلامی ایران بر پایه بومی‌سازی اتفاق خواهد افتاد.

نیازسنجی انبارداده‌‌ درکتابخانه‌های دفتر تبلیغات اسلامی با رویکرد مدیریت ارتباط با مشتری

یحیی عیوضی و  سعید غفاری

چکیده: کتابخانه‌‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی نیز مانند هر سازمان دیگری در پی آن‌اند تا با ارائه‌‌ خدمات مطلوب، رضایت مراجعان خود را جلب کنند و بدین‌منظور مدیران کتابخانه‌‌ها تلاش می‌‌کنند با تکیه بر فناوری‌‌های اطلاعاتی و نیز بهره‌‌گیری از فنون مدیریت به این مقصود دست یابند. سیستم مدیریت ارتباط با مشتری به‌مثابه ابزاری در دست مدیران، خود نیازمند بهره‌‌گیری از فناوری‌‌های اطلاعاتی است. این پژوهش از نظر نوع، کاربردی و از نظر روش، پژوهشی توصیفی - پیمایشی است. جامعه پژوهش حاضر، کتابخانه‌های دفتر تبلیغات اسلامی است. روش نمونه‌‌گیری سی نفر (مدیران ارشد، مدیران فناوری، رؤسای گروه‌‌ها) به روش نمونه‌‌گیری سرشماری و روش نمونه‌‌گیری کاربران، پنجاه نفر به روش نمونه‌‌‌‌گیری تصادفی است.در ابتدا با استفاده از منابع کتابخانه‌‌ای شامل کتاب، مقالات مجلات، مقالات مندرج در پایگاه‌‌های اطلاعاتی و اینترنت، داده‌‌های مورد نیاز گردآوری شد؛ سپس برای گرد‌‌آوری داده از مدیران ارشد، مدیران فناوری اطلاعات و رؤسای گروه‌‌ها از پرسشنامه نیاز‌‌سنجی انبارداده به‌صورت محقق‌ساخته و برای گرد‌‌آوری داده درباره سطح رضایت کاربران از ارائه خدمات، از پرسشنامه‌‌ لیب‌کوال استفاده شده است. یافته‌‌های پژوهش نشان می‌دهد مدیران ارشد، مدیران فناوری اطلاعات و رؤسای گروه‌‌ها به ایجاد یک انبار‌‌داده با رویکرد مدیریت ارتباط با مشتری نیاز دارند و سطح رضایت کاربران از ارائه‌‌ خدمات در کتابخانه، تقریباً در سطح پایینی است. انجام این پژوهش ضرورت ایجاد انبار‌‌داده با توجه به فرایند‌‌های مدیریت راهبردی با رویکرد مدیریت ارتباط با مشتری را در کتابخانه‌های دفتر تبلیغات اسلامی آشکار می‌سازد.