موانع ساختاری شفافیت باید اصلاح شود | عملکرد نمایندگان باید شفاف باشد

به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری رسا، مناظره نقش شفافیت در کارآمدی مجلس شورای اسلامی با حضور حجج اسلام و المسلمین سیدمحمد حسین هاشمیان، مدیر کل مطالعات راهبردی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و کریم خان محمدی مدیر گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم(ع) به همت خبرگزاری رسا در سالن نشست‌های این خبرگزاری برگزار شد؛ بخش سوم و پایانی این گزارش شامل سخنان حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر هاشمیان در بخش دوم مناظره به همراه پرسش و پاسخ انتهایی جلسه مناظره است که به صورت کامل از نظر می‌گذرد.

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر هاشمیان:

موانع بسط شفافیت با تمرکز بر مجلس شورای اسلامی دسته‌ای ساختاری و دسته‌ای فردی است؛ موانع فردی در چارچوب تربیتی است که باید در مرحله اولیه تربیت کارگزار حکومت اسلامی این را در ذات و جان او نهادینه کنیم که هم پاسخگو و هم شفاف باشد و اینکه چیزهایی که شاید برای دیگران محرمانه است، نباید برای من این سطح از محرمانگی را داشته باشد، به این جهت که من در نقطه توجه افکار عمومی قرار گرفته‌ام.

اما موانع ساختاری آن بیشتر مورد بحث ما است؛ حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر خان‌محمدی در این بحث از موانع زمینه‌های تاریخی و اجتماعی را مطرح کرد که چگونه می‌توانند مانع ایجاد شفافیت شوند و ما چگونه در پاسخگویی به افکار عمومی و شفاف کردن عملکردمان با توجه به این موانع دوری می‌کنیم.

دو مانع دیگر مهم است؛ یکی مانع زمینه‌های سیاسی و دیگری زمینه‌های اقتصادی است؛ در بخش اول اشاره کردم به هر حال بحث تحزب در ساحت مدرن یک نهاد و ساز و کار مهم حکمرانی است؛ چه در مقام تقنین، چه در مقام اجرا و تا حدودی در نظارت‌ها.

تحزب کارکردها و کژ کارکردهایی دارد که یک مقوله بسیار مفصل است؛ در ضمن کارکردها به این اشاره می‌شود که تحزب باعث می‌شود سرمایه سیاسی یک جامعه انباشته شود، تجاربی که بوده است به نسل جدید منتقل شود و تربیت سیاستمداران جوان در شاخه‌های مختلف این حزب انجام شود و این تجارب ضمن نهادینه شدن از دست نرود.

اما یکی از مهمترین کژکارکردهایی که بحث تحزب می‌تواند داشته باشد، مقوله ارجحیت بخشی به دیدگاه‌ها و منافع حزبی به منافع عمومی است. برای مثال دادن رأی گروهی یا فراکسیونی در اعتماد به یک وزیر، استیضاح او یا تصویب یک طرح یا لایحه؛ یعنی اینجا تحزب می‌تواند کژکارکرد باشد، ممکن است که جمع‌بندی حزب خیلی وقت‌ها بر پایه شاخصه‌هایی متفاوت از شاخصه‌های معقول باشد و با یک رویکرد سیاسی وارد شده باشد.

اینجا اقتضا این است که شاید آن حزب مایل نباشد که آشکارا و علنی موضع خود را اعلام کند، لذا این را محرمانه نگه می‌دارد، منتها از آن اعضای فراکسیون می‌خواهد که این رأی را بدهند؛ بنابراین خود تحزب می‌تواند نه تنها زمینه‌ساز شفافیت نشود، بلکه مانع آن باشد.

منتها ممکن است که چنین پاسخ دهیم که در این مقولات هم آن حزب مقابل به خاطر اینکه آن را کنترل می‌کند، ممکن است که به جهت کنترل و نظارت جریان رقیب یک نوع شفاف‌سازی انجام دهد که اینجا هم ساخت و پاخت‌ها و زد و بندهای سیاسی میان افراد مطرح می‌شود.

در جمع اینکه ارتباطات سیاسی در بسیاری از موارد مانع شفافیت می‌شود، یعنی نه تنها تحزب زمینه‌ساز شفافیت نمی‌شود بلکه در ساز و کار پیچیده‌ای این‌ها ممکن است به لاپوشانی و مخفی‌کاری منتج شود؛ یعنی این حزب یا جریان سیاسی از آن حزب یا جریان سیاسی نقیصه‌ای را می‌داند که آن را پنهان کند و این‌ها در ساز و کار معاملات سیاسی با هم کنار بیایند. بنابراین تحزبی که حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر خان‌محمدی به عنوان ظرفیت ایجاد شفافیت ذکر کرد می‌تواند مانعی بر سر راه تحقق شفافیت باشد.

مانع بعدی ساختارهای اقتصادی است؛ این ساختارهای اقتصادی خیلی وقت‌ها شفافیت را حتی در حوزه فردی هم بر نمی‌تابد. در حوزه مالیات زمینه اینکه مالیات عادلانه گرفته شود این است که اطلاعات مالی حساب‌های مالی افراد آشکار و شفاف شود؛ این در همه جای دنیا هم هست؛ در همه جا که آزادی به رسمیت شناخته شده است و به حوزه شخصی و خصوصی رسمیت داده شده است، حساب‌های بانکی از آن حوزه متفاوت است؛ شما باید بفهمید که این منبع مالی از کجا تأمین شده است؛ این در حوزه فرد است و در حوزه حکمران و کارگزار حکومتی این بحث شدیدتر است.

وقتی این ساز و کارهای اقتصادی ما، ساز و کارهای معیوبی است و مشخص نیست که منابع مالی و درآمدی از کجا می‌آید، همین زمینه‌ای را برای رانت‌های اقتصادی و این مباحث ایجاد می‌کند و بقای این جریانات در گل آلود بودن است؛ این است که شفافیت ایجاد نمی‌شود. پس یکی از موانع ساختاری که سر راه تحقق شفافیت وجود دارد، علاوه بر موانع سیاسی، موانع اقتصادی است.

مانع آخر که بسیار مهم است و از آن غافل هستیم بحث استاندارد حرفه‌ای اصحاب رسانه است؛ اصحاب رسانه باید مردم را آماده کنند که زمینه لازم برای شفافیت را داشته باشند؛ اگر یک فرد مطلبی را صادقانه مطرح می‌کند، دستاویز سیاسی نشود که رسانه‌ها با بی‌اخلاقی او را مورد هجمه قرار دهند، یک کلاغ، چهل کلاغ کنند تا فرد توبه کند که من چه اشتباهی کردم که گفتم.

حرفه‌ای برخورد کردن رسانه‌های جمعی و اخلاق رسانه‌ای در پدیده شفافیت خیلی مهم است؛ یعنی اخلاقی عمل کنند و استانداردهای اخلاقی برای عمل شفاف کارگزار حاکمیتی داشته باشند.

استاندارد سواد رسانه‌ای برای مخاطب نیز مهم است؛ یعنی شما برای بحث شفافیت باید مخاطب و جامعه را آماده کنید، سواد رسانه‌ای داشته باشند که در این فضاهای مختلف الان که رسانه خیلی از طریق شبکه‌های اجتماعی توسعه پیدا کرده است، این مبحث شایعه یا واقعیت است؟ فرد از بازنمایی رسانه‌ای مطلبی که اعلام می‌کند می‌هراسد.

در عصر ارتباطات و رسانه یک فضای واقعیت و یک فضای بازنمایی از واقعیت داریم؛ بازنمایی در رسانه رقم می‌خورد؛ فرد در حوزه شفافیت، واقعیت را می‌گوید، اما رسانه‌ها با عمل غیر اخلاقی و مخاطب این رسانه‌ها با نداشتن سواد رسانه‌ای بازنمایی کاذبی انجام می‌دهند و ممکن است که ظلمی به آن فرد دارای شفافیت شود و این زمینه خود سانسوری و مانعی بر راه شفافیت است.

دکتر استادیان دبیر علمی مناظره:

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر هاشمیان به موانع شفافیت اشاره کرد، تقسیم‌بندی با عنوان موانع فردی و ساختاری که در زمینه ساختاری موانع سیاسی، اقتصادی و رسانه‌ای را برشمرد. در بحث تحزب نیز گفت که تحزب علاوه بر کارکردها، کژکارکردهایی هم دارد که موجب عدم شفافیت می‌شود که آن را باید حل کنیم.

در آخر هم استانداردهای حرفه‌ای اهالی رسانه را اشاره کرد و از سوی دیگر سواد رسانه‌ای که باید مخاطبان داشته باشند که این‌ها دو وجه هست که همدیگر را کامل می‌کند و به بحث تفاوت بازنمایی رسانه‌ای با حقیقت اشاره کرد که می‌طلبد اهالی رسانه در این بحث هوشمندانه‌تر عمل کنند.

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر خان محمدی:

ما در عرصه سیاسی صفر و یکی نیستیم؛ اگر احزاب باشند شفافیت بیشتر می‌شود؛ اگر حزب نباشد شفافیت کمتر می‌شود و هیچ گاه وجود احزاب تضمین شفافیت کامل نمی‌دهد؛ فرض ما این است که آن نماینده مسلمان و مؤمن است، اما تعلق حزبی او هم مشخص است، دیگر این را نمی‌تواند انکار کند، اما اگر آن هم مشخص نباشد، گاهی اوقات کل آن را از بین می‌برد، از یک حزب خارج می‌شود و به حزب دیگر می‌رود؛ یا چهره مذهبی از خود نشان می‌دهد بعد چیز دیگری از آب در می‌آید. وگرنه با حجت‌الاسلام والمسلمین هاشمیان موافق هستم که وجود حزب شفافیت را تضمین نمی‌کند. البته آنجا چاشنی تدین و تقوا در انتخاب می‌تواند مقدم باشد.

سئوال خبرنگار:

در بحث خودروسازی چرا مسائل شفاف نیست؟ یک بخشی از آن برای وارداتی است که خودروسازی دارد و در افکار عمومی شایع می‌کنند که فلان جا نیز درصد می‌برد؛ این را توضیح دهید که عمده‌ترین مانع چیست.

پاسخ حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر خان‌محمدی:

شفاف جواب بدهم می‌دانیم که این آسیب وجود دارد اما اینکه واقعاً علت چیست موردی کار نکرده‌ایم؛ فقط می‌توانیم تحلیل داشته باشیم که موانع شخصی است؛ برای مثال در بحث شفاف‌سازی در زمینه خودرو علت شفاف نشدن این است که یک علل ساختاری و یک علل کنشی دارد؛ علل ساختاری اینکه خود دولت ذی نفع است به این خاطر هر بلایی سر مردم بیاید اشکالی ندارد؛ اما بعد کنشی این است که دولتی‌ها گاهی ذی سهام هستند؛ بعضی از این آدم‌ها هستند که خودشان سهم دارند، اگر بخواهد مالیات را شفاف کنند، یا درباره خودروسازی یا امور دیگر شفاف‌سازی کنند، خود فرد سهام‌دار است؛ اما چرا این را ریشه‌کن نکردیم؟ کل نظام مقصر است.

روایاتی داریم زمانی که حضرت ظهور می‌کند آن اطرافیان نزدیکش هیچ ثروتی ندارند؛ یعنی کسی که در رأس حکومت قرار می‌گیرد، خودش نباید بنگاه‌دار اقتصادی باشد؛ فرقی هم ندارد که نهاد یا فرد باشد؛ اگر بنگاه‌دار اقتصادی باشد نمی‌تواند تصمیم آکادمیک و دانشگاهی یا مجلسی بگیرد.

راهکار این است که به افراد بگویند می‌خواهی وزیر یا نماینده مجلس باشی در این چهار سال باید امور اقتصادی را کنار بگذاری؛ هیچگاه نباید کنش اقتصادی داشته باشی.؛ باید ساز و کاری ایجاد کنیم که به افراد سالم کمک کنیم به مجلس بروند؛ آدم‌های خوب آن‌ها که می‌توانند حرف مردم را بزنند شکست می‌خورند، چون پول ندارد که تبلیغات انجام دهند، اما آنکه قبلاً ورودی داشته است دست اندازی کرده است ثروت دارد با قدرت وارد می‌شود، مردم ما هم گاهی اوقات دقت نمی‌کنند، همان را دوباره به مجلس می‌فرستند.

این‌ها رسالت شما رسانه‌ها هست که شفاف‌سازی کنید، ولی اینکه ریشه اصلی این چیست و چرا ریشه‌کن نمی‌کنیم، این تقصیر ما بوده است و ان‌شاء‌الله در گام دوم انقلاب به این سمت حرکت می‌کنیم.

سؤال خبرنگار:

در ساز و کار شفافیت به دو قسم تقسیم کردید؛ یکی اینکه عالم محضر خداست، و دیگر قرار دادن مسؤولان در اتاق شیشه‌ای که غرب آن را اجرا می‌کند؛ در چهل سال گذشته قسمت اول بازدهی لازم را نداشته است؛ بهتر نیست که قسمت دوم را تقویت کنیم؟

پاسخ حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر هاشمیان:

منظور من این نبود که ما ساز و کار نظارت را نداشته باشیم؛ یعنی از ابتدای انقلاب هم اینطور نبوده است که بگوییم خدا هست و دیگر چیزی نباشد؛ حضرت علی (ع) هم که تربیت دینی را نسبت به کارگزاران خود داشتند از عیون استفاده می‌کردند که ساز و کار و ساختار دارد. امروز این مکانیزم‌ها با حوزه توسعه فناوری‌های اطلاعاتی و رسانه‌ای تسهیل شده است؛ ازاین‌رو در گام دوم انقلاب این ساز و کار را داریم.

به قطع نخستین اولویت مجلسی که تشکیل می‌شود، شفافیت در عملکرد نمایندگان مجلس شورای اسلامی و همینطور در حوزه مسؤولان دیگر قوا است؛ از شفافیت‌های اقتصادی که اقل است و به وسیله قوه قضائیه شروع می‌شود و باید به شدت توسعه پیدا کند.

رسانه‌ها هم تکلیفشان این است که یک اخلاق رسانه‌ای را در خود تقویت کنند و سواد رسانه‌ای جامعه را بالا ببرند که جامعه ظرفیت این شفافیت را داشته باشد؛ چون بعضی وقت‌ها نداشتن ظرفیت مصداق آیه «لَا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْيَاءَ إِنْ تُبْدَ لَكُمْ» می‌شود.

دکتر استادیان دبیر علمی مناظره:

از اساتید محترم حجج اسلام والمسلمین دکتر هاشمیان و خان‌محمدی و حجت‌الاسلام والمسلمین محققی مدیر مسؤول خبرگزاری رسا که زمینه این بحث علمی را فراهم کردند و از اهالی محترم رسانه تشکر می‌کنم./836/