شماره 35 فصلنامه «اخلاق» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، سی و پنجمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی «اخلاق» به صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم شعبه اصفهان با مدیر مسؤولی محمد قطبی جشوقانی و سردبیری حبیب رضا ارزانی منتشر شد.

در این فصلنامه در 6 مقاله و در 164 صفحه منتشر شده است و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

تبیین مبانی زیبایی شناختی حیات طیبه با تکیه بر آیات

صدیقه کاویانی

چکیده: زیبایی در قرآن‌ کریم از جایگاه و ارزش والایی برخوردار بوده، لذا در آیات بسیاری با استفاده از عناصر عینی و ذهنی فرهنگ آن به مخاطبین القاء شده است. از سویی هدف‌ نهایی تعلیم و تربیت در اسلام، دستیابی به نوعی حیات طیبه و پاک است که عاری از هرگونه آلودگی و پلیدی باشد. بر این اساس نگارنده در این پژوهش بر آن است تا مبانی زیبایی‌شناختی حیات طیبه در آیات الهی را تبیین‌ نماید. نتیجه این تحقیق که با روش تحلیل محتوا صورت پذیرفته، نشان می‌دهد: زیبایی و زشتی، صرفاً اموری ذهنی و ذهن‌گرایانه نیستند، بلکه در عرصه‌های مختلف زندگی آدمی هویدا شده و به منصه ظهور می‌رسند. ازاین‌رو در آیات قرآن کریم به‌صورت مکرر به زشتی و زیبایی امور و پدیده‌ها در عرصه‌ها و شئون مختلف وجود آدمی همچون قلب، اندیشه و اعتقاد، عواطف و عمل فردی و جمعی، اشاره و به اهمیت شناسایی آن تذکر داده‌ شده است. این شناسایی می‌تواند باعث اجتناب انسان از زشتی‌ها و آلودگی‌ها، و به‌تبع آن مشاهده حق و حقیقت و دوری از باطل‌ شده و او را در نیل به حیات طیبه یاری نماید.

تحلیل فلسفی نقش توحید در فضایل بینشی، گرایشی و رفتاری در نهاد خانواده

تقی محدر

چکیده: یکی از سؤالات مهم و کلیدی فلسفه اخلاق این است که منشأ و مبدأ فضایل اخلاقی چیست. ادعای این مقاله آن است که ارزش اخلاقی برای همه صفات اکتسابی و رفتارهای اختیاری انسان در عرصه‌های گوناگون بینشی، گرایشی و رفتاری توحید است. بنابراین توحید خالص مستلزم آن است که فرد در مرتبه بینش و اعتقادی و هم‌چنین در مرحله گرایش و قلبی، و نهایتاً در مرتبه رفتار بر اساس توحید خالص و به دور از هرگونه شرک سلوک کند. این نوشتار درصدد آن است که با روش توصیفی ـ تحلیلی ضمن تبیینی فلسفی از مبدئیت توحید برای فضایل اخلاقی، نقش توحید در فضایل بینشی، گرایشی و رفتاری در نهاد خانواده را تبیین کند. نتیجه این پژوهش آن است که بر اساس توحید خالص خانواده نهادی اخلاقی است و بنیان آن در سطح بینشی بر اصل برابری ارزشی و اخلاقی افراد خانواده و در سطح گرایشی بر اصل محبت و مودت پایه‌گذاری می‌شود و انجام وظایف اخلاقی در محیط خانواده نشان‌گر وجود ایمان و تقوا و روح عبودیت در افراد خانواده است.

بازنمود آموزه‌های تعلیمی اخلاقی قرآن در اشعار مولوی با تکیه ‌بر موضوع صلح و آشتی

الهام خرّمی نسب و زهرا مهدوی میاندشتی

چکیده: بررسی آثار ادبی نشان می­دهد معانی، مبانی و معارف دلنشین قرآن و حدیث همواره در سروده های شاعران و ادیبان مسلمان بازتاب داشته است. این رویکرد هم به قداست و حرمت شعر و سخنشان افزوده و هم نشانه خردورزی و دانشمندی آنان بوده است. مولوی یکی از این شاعران است؛ اثرگذاری قرآن بر اشعار مولانا طبق کتاب «قرآن و مثنوی» بهاءالدین خرمشاهی در پنج نوع تضمین، برگرفتن، اقتباس، اشاره و الهام بازنمود یافته است. در این پژوهش، بعد از شرح مختصری درباره مولانا و مثنوی معنوی، سعی شده با روش توصیفی- تحلیلی گونه‌ها و شیوه‌های اثرگذاری قرآن در مثنوی به‌طور مختصر تبیین شود و سپس، بازنمود آیات قرآن در اشعار مولانا با توجه به مقوله صلح و آشتی بررسی و نوع تجلی آن مشخص شود. براساس نتایج این مقاله، توصیه به صفات نیک بشری چون مدارا، بخشش، گذشت، تساهل و تسامح که زمینه‌ساز برقراری صلح و آشتی است، در اندیشه مولانا جایگاه خاصی دارد و برگرفته از آیات اخلاقی قرآن کریم است.

بازتاب مضامین تعلیمی - اخلاقی قرآن و روایات در شاهنامه فردوسی

سمانه السادات آقادادی

چکیده: ادبیات تعلیمی یکی از گسترده‌ترین انواع ادب فارسی است؛ گونه‌ای از شعر و نثر است که هدف سراینده و گوینده آن تشریح و تبیین مسائل اخلاقی، اندیشه‌های مذهبی، حکمی و مضامین پندگونه است. شاهنامه فردوسی به سبب داشتن مضامین ارزنده و آموزنده در تمام زمینه‌های اخلاقی به همان اندازه که متنی حماسی محسوب می‌شود، اثری تعلیمی نیز هست که فردوسی در میانه اشعار حماسی، مسائل اخلاقی را به طور جدی مطرح کرده است. مضامین اخلاقی و تربیتی شاهنامه در پی آن است تا انسان بر مبنای آن آیین درست زندگی را بیاموزد و به کمال نهایی و سعادت جاودان دست یابد. لذا این پژوهش بر آن است با روش توصیفی - تحلیلی، کیفیت بازتاب دوازده مفهوم اخلاقی قرآن و احادیث اهل بیت را از قبیل: دعوت به نیکی و کم‌آزاری، صلح، صداقت و راستی، لزوم صبر، رازداری، درویش‌نوازی، وفای به عهد، ترک خودبینی، اغتنام فرصت، بی‌اعتباری دنیا و... در ابیات شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی تبیین کند. اثرپذیری گسترده و عمیق فردوسی از قرآن و معارف اهل بیت:برخاسته از مذهب شیعی اوست که در سرودن اشعار حکیمانه وی نقش بسزایی داشته است.

تبیین آموزه‌های اخلاقی قرآن در خیالی‌نگاری‌های مذهبی

زینب حکمت

چکیده: نسبت میان هنر و اخلاق همواره از مهم­ترین و بنیادی­ترین مباحث نظری هنر بوده است. خیالی­ نگاری یکی از سبک‌های نقاشی عامیانه ایرانی است که قدمت (آثار اسلامی - شیعی) آن به دوران آل‌بویه می‌رسد و پیوندی مستقیم با دین و اعتقادات مردم ایران دارد. هریک از روایت‌هایی که در نقاشی‌های خیالی‌نگاری تصویر شده، منظور و هدفی داشته و درپی بیان مضمونی بوده است، که با مطالعاتی رویکردمحور می­توان به خوانش نظام­مند این آثار پرداخت. در تحقیقاتی که تاکنون انجام پذیرفته، از منظر اخلاق قرآنی به چیستی این مضامین از منظر اخلاق قرآنی پرداخته نشده است. در این مقاله، برای تعریف اخلاق، مبانی انسان­شناختی اخلاق و ارتباط آن با هنر از نظریات علامه طباطبایی بهره ­مند گردیده، تا با بهره ­گیری از روش توصیفی - تحلیلی و مبانی پارادایمی تفسیری - فلسفی به این پرسش اصلی پاسخ  دهد که خیالی ­نگاری­ های مذهبی بر اساس کدام مبانی اخلاقی شکل گرفته ­اند؟ همچنین هدف دست­یابی به اصول اخلاقی ذکر شده در این نقاشی­ ها است. در همین راستا پس از بیان دسته­ای از مبانی نظری به بیان مفاهیم و مبانی انسان­ شناسی اخلاقی علامه طباطبایی به بررسی عوالم سه ­گانه و عوامل سعادت انسان و نمود آن در نمونه ­هایی از خیالی­ نگاری ­های مذهبی پرداخته که در قالب جداولی ارائه شده است. بر اساس بررسی­ های انجام شده می­ توان نتیجه گرفت، با اقتباس از نگاه قرآنی علامه، یکی از بایسته ­های خیالی ­نگاری­ های مذهبی، به‌نمایش‌درآوردن آموزه­ های اخلاقی اسلامی و قرآن است و خالقان این آثار با آگاهی از آموزه ­های اخلاقی و مبانی اسلام به خلق این آثار پرداخته ­اند و این نقاشی ها کاربردی رسانه ­ای جهت آموزش این اصول اخلاقی در میان عوام جامعه داشته است.  

هنجارهای اخلاقی حاکم بر ارتباط با ناهم‌‌جنس در قرآن (با تمرکز بر سوره‌‌های احزاب و نور)

آرشام زاده عبداللّهی

چکیده: اخلاق جنسی بر دسته ای از عادات، ملکات و رفتار‌‌های انسان مشتمل است که به غریزه‌‌ جنسی مربوط می‌شوند. آنچه این مقاله به روش توصیفی - تحلیلی به آن می‌‌پردازد، کیفیتی است که در قرآن برای ارتباط مرد و زن با یکدیگر ترسیم شده است. تمرکز مقاله بر سوره‌‌های احزاب و نور و بر روابطی است که در خارج از پیوندهای نسبی، سببی، مِلکیّت و نکاح شکل می‌‌گیرد. البته آیاتی که درباره روابط یادشده هستند، به فهم بهتر آیاتی که به روابط خارج از این پیوندها ناظرند، کمک می­کنند. یافته‌‌های مقاله نشان می‌‌دهد هدف از اوامر و نواهی قرآن در این دو سوره، تحصیل اغراضی مشخص است و مناط‌‌هایی نیز در نظر گرفته شده است. تزکیه و تطهیر قلب، غرض این اوامر و نواهی به‌شمار می رود که با رعایت اموری از قبیل غضّ بصر، حفظ فرج، ستر زینت پنهان، دوری از تبرّج، اجتناب از خضوع در قول و پرهیز از ورود سرزده به اماکن خصوصی تحصیل می‌‌شود. مناط این کارها، وجود نیاز و جذابیت جنسی است.