شماره 13 فصلنامه «مطالعات ادبی متون اسلامی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، سیزدهمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی «مطالعات ادبی متون اسلامی» به صاحب امتیازی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به  با مدیر مسؤولی سید علیرضا واسعی و سردبیری سید حسین سیدی منتشر شد.

در این فصلنامه در 7 مقاله و در 192 صفحه منتشر شده است و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

تحلیل گفتمان انتقادی داستان گرگ یوسف بر اساس رویکرد فرکلاف

سید اسماعیل حسینی اجداد؛ فاطمه سیرتی مهر

چکیده: تحلیل گفتمان انتقادی رویکردی میان رشته‌ای است؛ که در سه مرحله‌ی توصیف، تفسیر و تبیین متون به کمک عواملی چون قدرت، تاریخ، ایدئولوژی و... به تجزیه و تحلیل متون می‌پردازد تا از لایه‌های مستتر در متون پرده‌برداری کند. نورمن فرکلاف، از برجسته‌ترین اندیشمندان در زمینه‌ی رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی است. مقاله حاضر، که با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف انجام شده است، شامل بازخوانی داستان قرآنی‌ در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین می‌باشد که نشان‌دهنده‌ی گفتمانی انتقادی و تقابلی میان شخصیت‌های اصلی داستان‌ و تفاوت سلیقه و ایدئولوژی آن‌هاست. هدف این مقاله بهره‌گیری از تحلیل گفتمان برای بازخوانی داستان‌ «گرگ یوسف» اثر احمد بهجت از کتاب «داستان‌های قصص الحیوان فی القرآن» انتخاب شده است. این پژوهش نشان‌دهنده‌ی قابلیت‌های داستان‌ برای نمایش درون‌مایه‌های سیاسی و اجتماعی و نیز نشان دادن مناسبات قدرت در گفتمان‌های متون ادبی است. هم‌چنین، این پژوهش نشان می‌دهد که واکاوی داستان‌های قرآنی ظرفیت‌های فراوانی برای بیان گفتمان‌های حاکم بر جامعه دارد.

بررسی نقش ضرب‌المثل‌ها در فهم و زیباسازی تعابیر نهج‌البلاغه

مریم توکل نیا و علی محمد میرجلیلی

چکیده: در ادبیات هر قومی انواع ضرب‌المثلها وجود دارد، نهج‌البلاغه هم به عنوان یک اثر ادبی، مکرر از ضرب‌المثل ها استفاده کرده و از آن‌جا که مَثَل‌ها در انتقال عقاید و اندیشه‌های گوینده به مخاطب تأثیر فراوان دارد، از این‌رو، امام علی(ع) سعی کرده، برای آسان‌تر شدن درک مفاهیم سیاسی، اخلاقی و اجتماعی و نیز به خاطر نقش ضرب‌المثل‌ها در کوتاهی لفظ، رسایی معنا و زیبایی کلمات آنرا به کار گرفته و از این طریق مفاهیم پیچیده را در سطح درک عموم مردم جاری ساخته‌اند، این مقاله که با هدف بررسی نقش ضرب‌المثل‌ها در فهم نهج‌البلاغه، نگارش یافته ابتدا به شیوه‌های گنجانده شدن ضرب‌المثل‌ها در لابه‌لای معارف نهج‌البلاغه پرداخته و سپس انواع زیبایی‌های بیانی که این مثل‌ها در قالب آن‌ها ریخته شده‌اند، ، مورد مداقه قرار گرفت؛ زیرا با این روش محتوای بلند به سادگی در افکار عمومی جای می‌گیرند در انتها هدف و نحوه‌ی کاربرد ضرب‌المثل‌ها توسط امیرالمؤمنان از جمله؛ فضاسازی، شکل دادن به لحن و شخصیت پردازی و... بررسی شد.

سبک شناسی سطح ترکیبی دعای عرفه

نفیسه حاجی رجبی و حسن عبدالهی

چکیده: دعایی که از زبان معصوم نقل می‌شود، دارای معنای سرشار و دلالت‌های عرفانی و عمیقی است، که از پس ظواهر کلمات می‌توان بدان دست یافت، بنابراین ارتباط نیرومندی بین کلام و معنا وجود دارد. در بررسی، تجزیه و تحلیل یک اثر ادبی، پدیده‌ها و عناصر آن را برای رسیدن به مقصود که همان آشنایی با محتوا و پیام آن است باید در نظر داشت. اصولا آنچه در سبک‌شناسی ترکیبی و ساختاری یک اثر پرداخته می‌شود تحلیل آن است نه ارزیابی. در این تحلیل، پیام ادبی بر مبنای ساخت و فرم که هر دو جنبۀ معنی و صورت را در بر می‌گیرد مورد نظر است. آنچه در این مقاله به بررسی آن می‌پردازیم برخی از پدیده‌های سبک شناسی در سطح ترکیبی است و به دلالت‌های معنایی که این ترکیبات دارند اشاره می‌شود.

واکاوی نظریه "اصل معنایی" در معجم المقاییس اللغه ابن فارس و التحقیق فی کلمات القرآن الکریم مصطفوی (بررسی کاربردی برخی واژگان قرآنی)

مصطفی عباسی مقدم؛ سید محمد موسوی؛ مرتضی سازجینی

چکیده: دو فرهنگ‌لغت مشهور، معجم مقاییس اللغه و کتاب التحقیق، در فهم واژگان از نظریه "اصل معنایی" بهره جسته‌اند. این نظریه به طور جدی و گسترده توسط ابن فارس مطرح گردید. در این نظریه معنای استعمالی واژه، به عنوان اصل و بُن و گوهر معنایی واژه مطرح گشته به طوری که معنای اصل با تطوّر و تغییر هیئت واژه باقی می ماند. مطابق نظریه ابن فارس، هر واژه می‌تواند دارای اصل‌های متعدد معنایی باشد و هر کدام از اصول در فهم عمیق واژه تأثیر به‌سزایی دارند، اما نظریه اصل، نزد مرحوم مصطفوی بر این استوار است که هر ریشه لغوی دارای تنها یک اصل معنایی است و سایر معانیِ مناسب، به آن اصل باز می‌گردند. با توجه به آنچه در این جستار می‌آید، نتایج زیر حاصل است: 1. شناسایی و بازگرداندن اصول معنایی واژه به یک اصل، کاری اجتهادی است و الزاما اجتهاد لغوی حاکی از راهیابی به معنای حقیقی کلمه نخواهد بود2. کتاب التحقیق با وجود پذیرش اجمالی نظریه اصل واحد معناییِ ابن فارس، گاهی با مصادیق متعدد اصول معنایی مورد ادعای وی مخالفت می‌ورزد و گاه به تصحیح و تبیین مصادیق مذکور در معجم مقاییس اللغه می‌پردازد. 3. در مواردی که ابن فارس برای واژه ای اصل معنایی ذکر نکرده است، صاحب التحقیق سکوت و توقف می‌کند 4. تلاش صاحب کتاب التحقیق برای ارائه اصل واحد معنایی هرچند یک اجتهاد لغوی برخاسته از تسلط وی بر دانش‌های لفظی به‌شمار می‌آید، اما خالی از تکلف نیست.

واکاوی تحلیلی بینامتنیت سوره یوسف در تخلّص‌های شعری محمدیوسف کلهر کرمانشاهی

محمدحسن امرایی

چکیده: محمدیوسف کلهر کرمانشاهی شاعر و دبیر عهد قاجار و دورۀ بازگشت ادبی است که از مضامین قرآنی به‌ویژه داستان حضرت یوسف (ع) به‌وفور در مضمون آفرینی‌های تخلّصی بهرۀ برده است. این موضوع افزون‌بر انس و الفت محمدیوسف کلهر با قرآن کریم و خوض در معانی ژرف و عمیق قرآنی، نشان از ترویج و اشاعۀ فرهنگ دینی و معارف اسلامی در اشعار او دارد. هدف این پژوهش بررسی نقش هنرآفرینی قصۀ حضرت یوسف (ع) و بهره‌گیری از شگردها و عناصر مضمون‌ساز بینامتنیت، از جمله اشاره و تلمیح در شعر این شاعر دورۀ بازگشت ادبی بپردازد. مفاهیم مهم و موردتوجه محمدیوسف کلهر در تخلّص شاعریش که از تأثیرپذیری وی از داستان حضرت یوسف (ع) حکایت دارد، غالباً می‌توان در محورهایی از قبیل: زیبایی ظاهری و باطنی حضرت یوسف (ع)، یوسف (ع) و چاه، بردگی حضرت یوسف (ع) و فروختن او، عشق زلیخا، طعنه و ملامت زلیخا، زندان و یوسف (ع)، عزیزی و حکومت یوسف (ع)، بوی پیراهن یوسف و بینایی چشم یعقوب، هجران یعقوب و یوسف، وصال یعقوب و یوسف، خلاصه نمود. نویسندگان این مقاله براساس یافته‌ها و نتایج بدست آمده، معتقدند که محمدیوسف کلهر از شاعران صاحب سبک فردی در زمینۀ مضمون آفرینی تخلّصی است.

بررسی شبکۀ معنایی حبّ در پرتو واژگان جانشین و متقابل در قرآن

فاطمه قربانی لاکتراشانی؛ ابراهیم فلاح

چکیده: این پژوهش در صدد است که با نگرشی فراگیر به کل متن قرآن و با ذکر شبکه معنایی و هم چنین بررسی واژگان متضاد، به تحلیل و بازیابی معنای حبّ بپردازد. بررسی معنای حبّ در دستگاه خاص قرآنی به دلیل وجود وجوه عقیدتی و معرفتی این واژه، مورد تأکید این پژوهش است. در خصوص بافت قرآن کریم، باید ذکر نمود که این واژه با حفظ معنای لغوی و اصطلاحی با بسیاری از مفاهیم دینی و اخلاقی ارتباط پیدا می کند. بر این اساس، تبیین ارتباط حبّ با مفاهیم جدید نظیر ودّ، الفت، ولایت و...از دیگر مباحثی است که در این پژوهش مورد توجه قرار می گیرد. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که حبّ در قرآن با دامنه دوستی و علاقه آغاز گردیده و با شفقت و مهربانی، میل......و در نهایت عشق به پایان می رسد. این معنا از مفهوم دوران جاهلیت تا عصر اسلام روندی تکمیلی داشته است.

«انقلاب‌های ابداعی در مضامین انفجاری قرآن کریم»: ۱- "انقلاب معنایی"

یحیی علیزاده تیمورلویی

چکیده: قرآن‌کریم جنبشی ابداعی و نوپرداز در ساختاری منسجم از جانب وحی بر وجود نبی اکرم(ص) الهام گشته است. این معجزه بی همتا در قالب دلالت‌های معنوی و بافتاری از سبک نگارشی نوین و تعابیر بدیع باعث اعتلای فکر بشری، غنای زبانی و گشایش افق‌های بکر گشته است. تعابیر و تصاویر نوگرا، مضامین آیات الهی را به‌سوی حقایق برتر از دستاوردهای فکری بشر سوق می‌دهند، به‌گونه‌ای که استدلال و منطق از ارائه تصویری روشن از درون‌مایه‌های این مضامین با توجه به واقعیت‌های موجود ناتوان‌اند. شکل استمراری، انقلاب معانی و تداعی آزاد اندیشه‌ها هسته واقعی رویکرد ابداعی و نو‌گرایانه در قرآن را تشکیل می‌دهند. این کلام بدیع جلوه‌ای از انقلاب‌های معنوی، فکری در سیمای ابداعی با مضامین نوگرا است که معانی لایتناهی سرچشمه گرفته از ذات اقدس الهی را از گرفتاری در زنجیره‌های عقلی و قوانین بی‌ثبات مادی برخاسته از نگرش محدود بشری فراتر می‌برد و ذهن خلاق را در فضای بکر و معانی پرمحتوا جهت دست‌یابی به درونمایه‌های کلام الهی به پرواز درمی‌آورد، و راه نواندیشی به این معجزه جاویدان را در مقابل بشر می‌گشاید.