چالش‌های پیش روی آینده خانواده ها جدی است

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، کتاب «آینده‌پژوهی خانواده در ایران با تأکید بر سیاست‌های فرهنگی تحکیم آن» به همت حجت الاسلام و المسلمین دکتر رحیم کارگر در 600 صفحه، تالیف و به همت پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ و منتشر شده است.

این کتاب یکی از پژوهش های کاربردی در زمینه آینده پژوهی خانواده در ایران و بررسی مسائل و مشکلات آن در آینده است که در آن خانواده از ابعاد مختلف و جامع بررسی شده است. نویسنده در این کتاب می‌کوشد با مطالعه روشمند آینده‌پژوهانه، تحولات و تغییرات و مسائل و چالش‌های آینده خانواده را شناسایی و برای حل مسئله‌های اولویت‌دار، سیاست‌های مناسب فرهنگی پیشنهاد کند.

 خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، با حجت الاسلام والمسلمین دکتر رحیم کارگر، محقق و نویسنده این کتاب هم‌کلام شد تا خوانندگان از روند نگارش تا نشر این کتاب خواندنی آگاهی یابند. در ادامه مشروح گفت و گوی با ایشان آمده است:

رسا ـ در آغاز اندکی درباره پیشینه تحقیق و آثاری که تاکنون درباره موضوع خانواده نوشته شده است، توضیح دهید.

 در زمینه سیاست ها و راهبردهای تحکیم خانواده، در این مجموعه کارهای متفرقه‌ای صورت گرفته و مقالاتی نوشته و حتی چندین سند سیاستی در این زمینه ارائه شده است ؛ ولی تا با حال با این نوع نگاه، یعنی نگاه آینده‌پژوهانه نسبت به خانواده و ارائه سیاست‌های فرهنگی تحکیم آن اثری ارائه نشده است. در واقع شاید برای نخستین بار است که سیاست هایی برای تحکیم خانواده نه فقط برای زمان کنونی بلکه تا بیست سال آینده ارائه شده است. حتی سیاست‌ها و راهبردهایی هم که در این پژوهش مطرح شده با پژوهش هایی که تاکنون ارائه شده است، تفاوت دارد.

عمده تفاوت در این است که معمولاً در این پژوهش ها و حتی اسناد بالادستی، سیاست‌های کلان خانواده مطرح شده است؛ اما در این کتاب نزدیک به هشتاد مسأله و مشکل مربوط به درون خانواده در آینده شناسایی شده و متناسب با اولویت های این مسائل در آینده سیاست مطرح شده است.

یعنی ابتدا مسائلی که مربوط به ارزش‌های خانواده، دانش و اطلاعات خانواده، کارکردهای خانواده و روابط در خانواده، شناسایی شده است. در مرحله بعد مشخص شده که تا پانزده یا بیست سال آینده این‌ مسائل، چالش های اساسی در برابر خانواده هاست که از میان آنها بیست مسأله اولویت دار، انتخاب و در نهایت، سیاست‌هایی ارائه شده که ناظر به حل این بیست مسأله است؛ یعنی علاوه بر سیاست‌های کلان حفظ خانواده، سیاست ها و راهبردهایی درباره خانواده مطرح شده که ناظر به حل تک تک آن مسائل است.

واقعیت این است که اگر این سیاست‌ها و راهبردها اجرایی نشود؛ ما نه تنها با آن هشتاد مسأله بلکه با ده‌ها مسأله افزون بر این درباره خانواده روبه رو خواهیم شد که قابل حل نخواهند بود؛ اما اگر دولتمردان، سیاستمداران و برنامه‌ریزان متوجه این مسائل باشند و آمادگی داشته باشند و تک تک این‌ها را بررسیه و سیاست ها و راهبردهای پیشنهادی را اجرایی کنند، می‌توانند جلوی خیلی از خطرات و تهدیدات را بگیرند.

خطر درباره خانواده ها خیلی جدی است؛ جدی‌تر از آن چیزی است که ما تصور می‌کنیم و نزدیک‌تر از آن چیزی است که دیگران این خطرات را احساس و لمس می کنند.

رسا ـ لطفا درباره ساختار و محتوای کتاب و مراحل آماده سازی آن توضیح دهید.

 باید عرض کنم که کار طاقت فرستایی روی آن انجام شده است؛ در حالی که باید یک تیم بیست نفر ه این کار را انجام می دادند و الان اگر بخواهم این کار را شروع کنم، یقیناً این کار را انجام نخواهم داد؛ چون باید یک تیم قوی مختلف از جامعه‌شناسان، روان شناسان، آینده‌پژوهان، سیاست پژوهان و خانواده پژوهان شکل بگیرد و این کار را به کمک هم انجام دهند.

این کار از طریق روش‌های کمی و کیفی مختلفی انجام و روش های مختلف آینده پژوهی و سیاست پژوهشی در این اثر به کار رفته است؛ مثل روش تدوین چشم‌انداز، پویش محیطی، تحلیل روند، تحلیل پیشران  تحلیل اثرات روندها و ... مهمتر از آنها بهره مندی از روش‌های سیاست گذاری یا سیاست پژوهی است.

اصولا سیاست گذاری چند مرحله دارد که یک مرحله آن صورت بندی و تدوین مسائل است که در این پژوهش از آن بهره گرفته شده است. این دو روش، روش‌های کلی حاکم بر این کتاب است.

روش‌های آینده پژوهی به پویش منابع، پیمایش محیطی، شناسایی مسائل، تحلیل روند، تحلیل پیشران، برون یابی روند و در نهایت به تدوین چشم‌انداز خانواده می انجامد. این‌ها یک سری روش‌هایی است که به حوزه آینده‌پژوهی مربوط است و به یک کار تیمی نیاز هست و بخش مهمی از یافته‌های ما را در این کتاب تشکیل داده است.

روش‌های دوم که بر اساس یافته‌های آینده پژوهی شکل می‌گیرد، مسائلی است که از طریق روش‌های آینده پژوهی کشف شده باشد وا ین مسائل در خدمت روش‌های سیاست­گذاری قرار می گیرد. با روش‌های سیاستی این مسائل، شناسایی و صورت بندی و سپس اولویت بندی می­ شود و در نتیجه بعد از اولویت‌گذاری مسائل، پیشنهاد سیاستی مطرح می‌شود؛ یعنی توصیه سیاستی ارائه می ­شود.

این دو بخش، بخش‌هایی است که مکمل هم و ادامه هم هستند که انجام شده است؛ به این خاطر، هم از روش‌های کمی و هم از روش‌های کیفی در این پژوهش استفاده شده، اما مهمتر از آنها روش‌هایی بوده که از آنها به صورت مستقل در پژوهش بهره گرفته شده است.

برای مثال، در این کتاب از روش‌ تحلیل مضامین یا تحلیل مضمون و تشکیل شبکه مضامین استفاده شده است؛ یعنی برای نگارش این کتاب نه تنها به قانون اساسی، بلکه تمام سیاست‌ها و اسناد بالادستی خانواده، مراجعه و از میان آن‌ها، نزدیک به پنجاه یا شصت مضمون اصلی تحکیم خانواده شناسایی شده است. پس از این تحلیل مضمون اینها زیر عنوان شبکه مضامین گرداوری و از میان آنها شش یا پنج مضمون اصلی، استخراج و شاکله این پژوهش را شکل داده شده است.

در واقع از طریق این اسناد بالا دستی مسائل خانواده حول پنج محور اصلی سامان یافته است؛ نخست، ارزش‌های خانواده، دوم، اطلاعات و دانش خانواده، سوم، ساختار خانواده یا نقش‌ها در خانواده، چهارم، کارکردهای خانواده و پنجم، روابط یا ارتباطات در خانواده.

وقتی که این‌ها از طریق این اسناد بالادستی شناسایی شد، روند تغییرات در این پنج حوزه بررسی شد. بنابراین، در یافته‌های این پژوهش هم از روش کتابخانه‌ای و هم از اسناد و پرونده‌های موجود بهره برده شده است. در این پنج حوزه، تغییرات خانواده یا روند تغییرات خانواده و کلان روندها شناسایی شده است؛ در ضمن، درباره رویدادهای کلانی که در آینده ممکن است در خانواده تأثیر بگذارد و ما آن خبر نداریم هم بحث شده است. این رویدادها، معمولاً کلان رویدادهای جهانی یا مسائلی هستند که در اختیار ما نیستند؛ همانند سالخوردگی، بیماری اضطراب، بدهی و ...؛ این‌ها یک سری کلان روندها یا رویدادهای کلانی هستند که خارج از اختیار ما و به صورت جهانی بر خانواده تأثیر می‌گذارند.

نتیجه مجموعه این بررسی‌ها این شد که، تغییراتی که در خانواده رخ می‌دهد و عواملی که خانواده را در فشار قرار می‌دهند، ممکن است در آینده چه معضلاتی ایجاد کنند؟ این، سؤال اصلی این پژوهش بود و بنده از طریق روش‌های مختلف مانند روش تاپسیس این یافته‌ها و مسائل را اولویت‌گذاری کردم و در نتیجه به بیست اولویت اصلی خانواده رسیدم؛ یعنی خانواده الان تا پانزده سال آینده با این بیست مسأله اصلی درگیر خواهدبود و ناچاریم سیاست‌های کلی نظام درباره تحکیم خانواده را مبتنی بر آن‌ها ارائه دهیم.

رسا ـ آیا راه‌های پیشگیری از این معضلات در این کتاب مطرح شده است؟

تاکنون در آثاری که درباره خانواده منتشر شده، معمولا بخش زیادی از مباحث خانواده و تعریف خانواده آمده و یک سری برنامه ها و راهکارهایی برای حفظ و تحکیم خانواده مطرح شده است. اما در این کتاب این مسائل بدین گونه بیان نشده است؛ زیرا اصلاً کار سیاست گذاری پرداختن به مسائل به این شکل نیست؛ در سیاست گذاری باید به طور خاص و کاربردی وارد مسائل شد و اولویت ها را مشخص کرد. در این راستا ریز مسائل و موضوعاتی که در برابر خانواده وجود دارد و برای ما خیلی مهم است، شناسایی و برای هر مسأله سیاست جدا گانه و راهبردهای مشخصی ارائه شده است.

 این کار برای نخستین بار به این شکل انجام شده است و من تا به حال نمونه این را در جای دیگر ندیده ام، یا حداقل در حوزه مسائل خانواده ندیده‌ام که به این شکل بتوانند وبه طور جزئی به این مسائل بپردازند. به این خاطر، لازم است که رسانه‌ها زحمت بکشند و این بخش از کار را برجسته کنند؛ یعنی یک کار کاملاً آینده پژوهانه‌ای است که به خوبی این مسائل در آن بیان شده است. برای مثال، گسترش فرهنگ مادی گرایی، مساله جدی است و سیاست آن مشخص و شش یا هفت راهبرد هم برای حل این مسأله مطرح شده است.

اکنون گفتمان ناکارآمدی خانواده، مطرح است و در جامعه ترویج می‌کنند که خانواده دیگر خانواده قبلی نیست و خانواده فقط محلی است که هر دو زیر سقف و با هم زندگی کنند و دیگر کارکرد تربیتی و آموزشی ندارد؛ قبلاً حتی کارکرد اقتصادی داشت که الان آن را هم ندارد؛ کارکرد عاطفی آن هم که دیگر کامل از بین رفته است و روابط، موزائیکی شده است و این مشکل به وجود می‌آید که خانواده ناکارآمد نشان داده شود؛ یعنی بگویند که خانواده اصلاً چیز به درد بخوری نیست؛ از این رو، آن وقت، برای آن سیاست و راهبردها و برنامه‌هایی مطرح کرده ­ایم.

رسا ـ همانطور که مستحضر هستید،در شبکه‌های اجتماعی و اینترنت مطالبی مطرح می شود که در در حال متزلزل کردن پایه های خانواده است؛ آیا در این درباره فصل جداگانه‌ای کار شده است؟

بنده کار مستقلی در این زمینه انجام داده ام که به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ارائه و در سایت پژوهشگاه در شش یا هفت شماره بارگزاری شده است، از این رو، نمی‌خواستم همان کار دوباره اینجا تکرار شود؛ ولی از آثار و نتایج آن کار در این پژوهش استفاده شده است؛ یعنی در این نوشتار آمده است که طبق این تحقیق، شبکه‌های اجتماعی این آثار و نتایج را بر خانواده دارد. عنوان این تحقیق ، تاثیر اینترنت ( فیسبوک ) بر خانواده است.

نکته دوم و مهم تر از آن اینکه در این تحقیقئ کار جدیدی با عنوان «پیشران‌های تغییر خانواده» انجام شده است؛ اصل خانواده، یک مسأله و آینده خانواده مسأله جداگانه ­ای است و باید دانست که چه عوامل، نیروها و محرک‌هایی باعث این تغییرات در خانواده می‌شوند؛ پس باید این پیشران‌ها شناسایی شود و این پیشران‌ها را خودمان مدیریت کنیم و آینده‌پژوهی یعنی همین؛ یعنی اینکه خانواده کنترل و مدیریت شود.

خانواده تحت تأثیر یک سری پیشران‌هایی قرار گرفته است که ما این پیشران‌ها را در شش محور سیاسی، تکنولوژیکی(اینترنت و شبکه‌های اجتماعی و ماهواره)؛ اقتصادی، اجتماعی، حقوقی و حتی پیشران‌های زیست محیطی بررسی کرده­ا یم. این‌ پیشران‌ها، نیروهای محرک و نیروهای آینده‌سازی هستند که آینده را تغییر می‌دهند و ما هر طور با اینها تعامل کنیم، آینده به آن سمت خواهد رفت؛ مثلاً هرقدر شاهد وادادگی یا ولنگاری و یا رهایی در فضای مجازی باشیم، به همین اندازه هم خانواده ولنگار خواهد شد.

پس اثرگذاری آن مستقیم است؛ یعنی اگر ما بخواهیم بدانیم چرا خانواده تغییر می‌کند، یا چگونه چیزی تغییر می‌کند، پیشران ها باید شناسایی شود؛ پس فقط شبکه‌های اجتماعی نیست؛ ما پیشران‌های زیادی داریم که من آنها را به صورت آمار و نمودار و حتی میزان اثرگذاری آنها را هم مشخص کرده‌ام.

رسا ـ در این اثر از حدود 450 منبع استفاده شده است؛ لطفا اندکی درباره منابع توضیح دهید.

برای پژوهش درباره این کتاب از منابع زیادی استفاده شده و همچنین فعالیت مفصل میدانی و پرسشنامه‌ای و مصاحبه‌ای صورت گرفته و جلسات نخبگانی نیز شکل گرفته است و از روش‌های مختلف کیفی و کمی هم استفاده شده و همه یافته‌ها دوباره به نقد دیدگاه کارشناسان گذاشته‌ است؛ یعنی یافته‌ هایی که بر اساس منابع علمی به دست آمده‌، از طریق کارشناسان مختلف، پرسشنامه‌ها و مصاحبه‌های مختلف، از نظر کیفی و کمی، ارزیابی صحت و درستی و میزان اثرگذاری آنها سنجیده شده است. مثلاً درباره همین پیشران‌های خانواده چندین جلسه نخبگانی تشکیل دادیم که نخبگان و کارشناسان مربوط به خانواده آمدند و مطالب را بررسی و درباره آنها صحبت کرده‌اند. همچنین میزان اعتبار مباحث را بررسی کرده‌ایم و بر اساس یافته‌های آن جلسات در اینجا هم توانسته‌ایم پیشران‌ها را مشخص کنیم.

رسا ـ تحقیق و نگارش این کتاب چه مدت طول کشیده است؟

نگارش این کتاب بیشتر از چهار سال طول کشید؛ البته اگر الان به من بگویند که این را انجام بده دیگر انجام نمی‌دهم، چون این یک گروه بیست سی نفره می‌خواهد، من به اندازه بیست نفر شاید هم بیشتر برای نگارش این کتاب وقت صرف کرده ام. فقط صرف آن ششصد صفحه نیست، کارهای کمی، تحلیل‌ها، ارزیابی‌ها، تحلیل‌ها، همه نیاز به یک گروه بیست سی نفره جدی داشت که بیایند و همه این‌ها را کار کنند، که من به تنهایی جور این بیست نفر را کشیدم.

رسا ـ ویژگی خاص و برتر این کتاب را چه موضوعی می دانید؟

یک ویژگی خاص که این کتاب دارد و سایر کتاب‌ها در حوزه آینده‌پژوهی ندارند، مسائل مربوط به مهدویت و آخرالزمان است که برای نخستین بار در این کتاب بیان شده است؛ یک فصل ما درباره آینده خانواده از دیدگاه روایات است؛ یعنی خانواده در آینده از لحاظ روایات به چه شکلی خواهد بود؟ یعنی بر اساس در روایات آخرالزمانی یا کل روایاتی که معطوف به آینده است، تغییرات و تحولات خانواده به سمت مثبت یا منفی است.

همچنین، یکی از بخش های اصلی این کار این است که وضعیت این خانواده در عصر ظهور چگونه خواهد بود؛ یعنی جامعه آرمانی مهدویت و در آن، مدینه فاضله مهدوی خانواده به چه شکل خواهد بود که گفته شد تا به حال هیچ کس این کارها را انجام نداده است؛ این هم به ما  کمک خوبی می­ کند که بر اساس آینده مطلوبی که داریم، بتوانیم الگوی زیبایی از خانواده دست بیاوریم؛ در نهایت، چشم‌انداز خانواده است؛ بالاخره با این همه مشکلات و سختی‌ها، بحران‌هایی که رو به رو هستیم، آن چشم‌انداز مطلوب خانواده و آن اوج زیبایی خانواده چیست؟ که آنجا هم دوباره از همین آموزه‌های مهدوی و از قانون اساسی، آیات قرآن، روایات استفاده و چشم‌انداز مطلوب خانواده مطرح شده؛ پس این کتاب پژوهشی جامع در ابعاد مختلف خانواده است.

رسا ـ در بیست سال گذشته سیاست­ های با شدت هر چه تمام‌تر با هدف کاهش بعد تعداد خانوار دنبال شد و فرهنگ خانواده‌ها به شکلی شد که امروز داشتن فرزند کمتر ارزش محسوب می‌شود؛ آیا شما راهکاری برای این مسأله مطرح کرده اید که این تغییر فرهنگ سریع‌تر اتفاق بیفتد؟

اگر بخواهم از منظر سیاست‌گذاری و بعد فرهنگی نگاه کنم، بحث وارد بخش دیگری می‌شود که ما با عنوان «تحول فرهنگی» از آن صحبت می‌کنیم؛ تحول فرهنگی باید چگونه شکل بگیرد؟ ساز و کارهایش چیست؟ مراحل تحول فرهنگی چیست؟ عوامل تحول فرهنگی چیست؟ و یک تحول فرهنگی در چه مدت جواب می‌دهد؟ یک بار این طور می‌توانیم نگاه کنیم و یک بار از منظر ما که همان نگاه آینده‌پژوهانه است.

آینده‌پژوهی سه بعد و رویکرد دارد: در یک بعد، آینده‌پژوهی یک تصویر درست، زیبا و مطلوبی از آینده می‌آفریند؛ که بدان چشم‌انداز و گاهی سناریوی مطلوب می‌گویند.گاهی از آن با تعابیری مانند تصویر پردازی مطلوب هم یاد می‌شود؛ پس قدم اول این است که ما تصویر درستی از یک جامعه متعادل، جامعه رو به رشد و جامعه‌ای که همه ارکان آن سر جای خودش قرار دارند، داشته باشیم.

در رویکرد دوم آینده‌پژوهی که اصطلاحاً به آن آینده‌پژوهی تجویزی یا هنجاری می‌گویند، باید و نبایدهای این کار مشخص می‌شود؛ یعنی چه کارهایی را انجام دهیم تا به آن جامعه مطلوب و به آن وضعیت مطلوب و آرمانی دست بیابیم. اگر در این زمینه کارهایی انجام نگرفته است از آن جامعه مطلوب دور می‌شویم و مهمتر از همه سومین بعد آن که اولین رویکرد هم هست، بعد اکتشافی آینده‌پژوهی است؛ اصولاً آینده‌پژوهی در جامعه ما تازه مطرح شده است؛ یعنی اصلاً نه کسی آینده‌پژوهی را می‌شناسد، نه کسی به یافته‌های آن اهمیت می‌دهد و نه اساساً کسی به آن توجه می‌کند و نه برای مردم و نه برای مسئولان اهمیت ندارد؛ برای هیچ کس اهمیت ندارد.

کار آینده‌پژوهی این است که دائماً آن وضعیت‌های محتمل آینده را فراروی چشم مردم قرار دهد؛ مثلا مردم اگر شما اینطور رفتار کنید و تولید نسلتان این گونه باشد، در آینده‌ با این مشکلات روبه رو می‌شوید؛ آن وقت آینده روابط خانوادگی و اشتغال افراد با این چالش ها روبه رو خواهد شد و بعد نظامی، دفاعی، امنیتی و بعد زیست محیطی چنان خواهد شد.

بنده حدود بیست و پنج سال است که در حوزه آینده‌پژوهی به طور جدی کار می‌کنم و هنوز حتی برای اولین بار هم ندیده‌ام که در رسانه‌های عمومی ما به این شکل نگاه کنند؛ در حالی که الان آینده‌پژوهی در دنیا جایگاه بسیار مهمی دارد.

اگر بتوانیم این سه مرحله را طی کنیم، خود به خود کسانی که وظیفه فرهنگ‌سازی دارند به فرهنگ‌سازی شروع می‌پردازند و کسانی که وظیفه حراست دارند وظیفه خود را خوب انجام می‌دهند و کسانی که وظیفه دارند امکانات مادی و اقتصادی این مسأله را فراهم کنند، زمینه های اینها را فراهم می‌کنند؛ مهم این است که ابتدا ما باید آن خطرات و تهدیدات را برجسته و برای مردم ملموس کنیم و این اکنون برای کسی ملموس نیست.

شاید چهل سال پیش بود که در کنار دریاچه ارومیه می‌ایستادم و به آن نگاه می‌کردم و می‌گفتم که خدایا این دریا چقدر بزرگ و وسیع است؛ اگر آن موقع کسی به بنده می‌گفت که یک روزی ممکن است به این زودی‌ دریا خشک شود، باور نمی‌کردم و می‌خندیدم ! اصلاً قابل تصور نبود؛ اما وقتی این میزان استفاده از آب‌های اطراف انجام شد، تمامی رودخانه‌ها را بستند، اینقدر چاه‌های عمیق زدند و از این طرف هم خشکی هوا ایجاد شد، در نتیجه دیدیم که در پنج شش سال گذشته دریاچه ارومیه کاملاً خشک شد.

در حال حاضر دقیقاً وضعیت خانواده ­ها هم همین گونه است و الان این مسأله برای کسی معلوم نیست؛ بدتر از اینکه آن برای قشری از جامعه، این نوع تحولات نه تنها طبیعی است بلکه می‌گویند که خوب است؛ مانند زندگی مجردی، یا همباشی سیاه که الان این‌ها را وضعیت مطلوب تبلیغ می‌کنند؛ خانواده‌های دو نفره، مادر با فرزند، پدر با فرزند، این‌ها چیزهایی است که مطلوب نشان داده می­ شود، نه از طریق صدا و سیما، بلکه از طریق دانشگاه‌ها، روزنامه‌ها، فیلم‌های سینمایی، شبکه‌های اجتماعی؛ دقیقاً وضعیتی که در جامعه و تصویری که از خانواده می‌سازند برعکس آن چیزی است که ما می‌گوییم؛ یقیناً اگر اینطور پیش برود، نه تنها ما در فرهنگ‌سازی موفق نخواهیم شد، بلکه حتماً شکست خواهیم خورد.

رسا ـ بازخورد این کتاب را هم در دانشگاه‌ها و مراکز علمی دیده ­اید؟

این کتاب تازه چاپ شده است و من ارتباط خاصی با این مراکز و از بازخورد آن تاکنون خبر ندارم. مگر بعضی جاها مانند نیروی انتظامی، پژوهشگاه‌ها و پژوهشکده‌ها مطلع باشند؛ البته کار تبلیغی درباره این کتاب صورت نگرفته؛ یعنی اصلاً معرفی نشده است، زمانی کار نتیجه دهد که نقدهای خوبی درباره آن صورت بگیرد، به علاوه در رسانه‌ها هم خوب معرفی شود؛ در عرض این مدت من چنین چیزی ندیدم و خودم شخصی نیستم که بنشینم و مصاحبه کنم و بگویم که این چاپ شده است؛ می‌گویم که اگر خوب باشد ممکن است که آرام آرام جایگاه خودش را پیدا کند؛ وظیفه من انجام و عرضه بود؛ رسانه‌ها، مسؤولان، انتشارات‌ها و دفترها وظیفه‌ای دارند که هر کدام باید کار خود را خوب انجام دهند.

رسا ـ خبرگزاری رسا برای معرفی و نقد و بررسی در خدمت شما هست.