زندگی، فعالیت ها، افکار و تجربیات شهید صدر (بخش اول)

آنچه می خوانید مشروح بخش اول این نشست است.

اجداد شهید صدر همگی مجتهد بوده اند

حجت الاسلام موذنی اظهار داشت: شهید صدر در دوره پایان حکومت عثمانی و مستقل شدن عراق در 10 اسفند 1313 در کاظمین متولد شد و تحصیلات خود را در این شهر آغاز کرد.

وی با بیان اینکه شهید صدر فرزند سید حیدر صدر و نوه سید اسماعیل صدر است، ابراز کرد: سید اسماعیل صدر از برجستگان شیعه است و آیت الله بهجت(ره) او را در طراز بالاترین زهّاد و اهل سلوک شیعه می‌داند.

حجت الاسلام موذنی با اشاره به اینکه مشاهیر مختلفی از جمله خاندان شهید بهشتی به خاندان صدر برمی‌گردند، بیان کرد: تمام اجداد شهید صدر از سید حیدر تا امام موسی بن جعفر(ع) همگی مجتهد و برخی مرجع تقلید و از علمای طراز اول زمان خودشان بوده اند.

این پژوهشگر به وفات پدر شهید صدر در سه سالگی او اشاره کرد و افزود: شهید صدر تحصیلات خود را قبل از مدرسه نزد برادرش آغاز کرد و دو سال نیز در مدرسه مُنتدی النشر که مرحوم مظفر بنیان گذارده بود، درس خواند که در این دوسال، چهارسال تحصیلی را پشت سر گذاشت.

بازخوانی شهید صدر روشنگر گام‌های نرفته انقلاب اسلامی

حجت الاسلام موذنی با اشاره به اهمیت توجه به ابعاد مختلف حیات شهید صدر و پژوهش در خصوص زندگی ایشان، گفت: شهید صدر از جهات مختلف از چهره‌های نادر تاریخ معاصر شیعه و اسلام است.

معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر بازخوانی حیات شهید صدر را روشنگر بسیاری از گام های نرفته انقلاب اسلامی دانست و افزود: شهید صدر در خصوص مسائل مختلفی که امروز جمهوری اسلامی با آن مواجه است، اندیشه‌ورزی کرده و تجربه‌هایی را رقم زده است.

این پژوهشگر عنوان کرد: شخصیت شهید صدر با دانش و تجربه هایی که دارد کم نظیر و بلکه به تعبیر برخی بی نظیر است در حالی که نسبت به گستره علمی و اقدامات ایشان متأسفانه توجه کافی صورت نگرفته است.

تجربه شهید صدر در تشکیل جماعة العلما

حجت الاسلام موذنی با بیان اینکه یکی از تجربه های شهید صدر تشکیل جماعة ‌العلماست، اظهار داشت: فعالیت جماعة العلما گروهی شبیه جامعه مدرسین است که البته پیش از آن تأسیس می‌شود و کارکرد آن سازماندهی رابطه حوزه علمیه با مردم بوده است.

معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر با اشاره به اینکه جماعة‌ العلما ذیل مرجعیت آیت الله سید محسن حکیم تشکیل شد، اظهار داشت: ایده‌پردازی و جهت‌دهی اصلی جریان جماعة العلما به تصریح شهید سید محمدباقر حکیم، از سوی شهید صدر بوده است.

وی بیان کرد: شهید صدر در حدود 22 سالگی جماعة ‌العلما را ایده‌پردازی و هدایت کرد در حالی که بدنه اصلی جماعة العلما که علمای تراز بعد از مرجعیت بودند همگی سنین بالای شصت سال داشتند.

شهید ابومهدی تربیت یافته مستقیم شهید صدر

این پژوهشگر با اشاره به اینکه شهید صدر در مسیر مبارزه همزمان با استبداد و استعمار از جهات مختلف بی‌نظیر است، گفت: همه گروه‌های مقاومت امروز در عراق شاگردان مستقیم یا باواسطه شهید صدر هستند و مثلاً شهید ابومهدی المهندس که اخیراً به شهادت رسید از تربیت‌شدگان مستقیم شهید صدر است.

حوزه علمیه نجف در زمان شهید صدر 

وی به تحلیل وضعیت حوزه علمیه نجف در زمان شهید صدر پرداخت و افزود: بافت حوزه علمیه نجف در زمان شهید صدر یک حوزه ایرانی بود که حدود 80 درصد جمعیت حوزه نجف از طلاب ایرانی تشکیل می‌شد.

حجت الاسلام موذنی گفت: به جز آیت الله حکیم همه مراجع و نیز بیشتر فضلا و علمای نجف در زمان شهید صدر، ایرانی بوده‌اند.

معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر عنوان کرد: به علت عدم ارتباط زبانی عموم حوزه نجف با جامعه و مردم عراق در شهرهای مختلف، وضع دینداری مردم در زمان شهید صدر به شدت عوامانه و متأثر از جریان‌های مختلف بود، البته ارتباط کلی مردم با حوزه نجف و مراجع وجود داشت.

این پژوهشگر توسعه کمونیسم در عراق را از مصادیق تأثیر پذیرفتن مردم از جریانات مختلف به علت عدم ارتباط لازم حوزه نجف با مردم دانست و افزود: در عراقِ آن روز، هیچ سازماندهی ویژه‌ای برای مصونیت سازی دینی مردم وجود نداشت.

وی اظهار کرد: در زمان شهید صدر کمونیست‌ها با ساختار قوی در کشور عراق نفوذ کردند و این کشور را تحت پوشش فکری خود قرار دادند.

تشکیل حزب برای رسیدن به حکومت اسلامی

حجت الاسلام موذنی با اشاره به اینکه شهید صدر در فضای این چنینی حوزه علمیه نجف برای تغییر در جامعه مجموعه‌ای از اقدامات را سامان داد، ابراز کرد: شهید صدر برای شکل‌گیری فعالیت سیاسی و مدیریت جامعه برای رسیدن به حکومت اسلامی تصمیم به تشکیل حزب گرفت.

حجت الاسلام موذنی با بیان اینکه اولین تجربه شیعی برای شکل‌دهی یک حزب موثر، حزب الدعوه است، خاطر نشان کرد: موثرترین فرد در تأسیس، جهت دهی و راهبری حزب الدعوه شهید صدر بوده است.

معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر اهمیت تحقیق درباره نسبت شهید صدر و حزب الدعوه را یادآور شد و تصریح کرد: نوع ارتباط حزب الدعوه با مسائل مربوط به جهان اسلام و جمهوری اسلامی پایان نیافته و قابل بررسی است.

شهید صدر و نقد کمونیسم در کودکی

وی عنوان کرد: از معلمان دوره ابتدایی ایشان نقل شده است که یکی از معلمان ایشان کتابی در مورد کمونیسم به او می دهد و شهید صدر کتاب را به همراه توضیحات و نقدهایش برمی‌گرداند و معلم شهید صدر با بررسی نقدهای او متوجه می ‌شود که خودش بسیاری از مباحث کمونیسم را نفهمیده است.

حجت الاسلام موذنی اظهار داشت: شهید صدر در 11 سالگی به همراه خانواده وارد نجف می شود و به شکل خصوصی در کلاس‌های فلسفه و اسفار مرحوم آیت ‌الله بادکوبه ‌ای، اصول آیت ‌الله روحانی و مباحث خاصی از فلسفه علامه جعفری حاضر می‌شود، اما اساتیدی که بیشترین نقش را در تربیت علمی شهید صدر داشته‌اند و به‌‌ معنای واقعی در حق شهید صدر استادی کرده‌اند آیت الله خوئی و شیخ محمدرضا آل یاسین هستند و چنان‌که برخی از آن اساتید خودشان هم اذعان کرده‌اند، غیر از این دو نفر سایرین بیشتر جنبه هم ‌مباحثه‌ای برای شهید داشته ‌اند.

اجتهاد قبل از بلوغ

معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر با بیان اینکه شهید صدر در دوران بلوغ از شیخ محمدرضا آل‌یاسین و آیت الله خوئی گواهی اجتهاد گرفته است، ابراز کرد: از شهید صدر نقل شده است که هیچگاه تقلید نکرده و از زمان بلوغ به نظر فقهی خودش عمل کرده است.

این پژوهشگر در رابطه با ماجرای گواهی اجتهاد شهید صدر بیان کرد: علامه عسکری در جلسه‌ای از آیت الله خویی در مورد اجتهاد سید محمدباقر صدر سوال می‌کند و در همان مجلس گواهی کتبی اجتهاد شهید صدر را می‌گیرد در حالی که شهید صدر در آن زمان در سنین نوجوانی بوده است.

اعتبار علمی شهید صدر در جهان اسلام بی‌نظیر است

معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر با بیان اینکه اعتبار علمی شهید صدر در محافل جهان اسلام بینظیر است و با هیچ‌یک از دیگر علمای معاصر شیعه قابل مقایسه نیست، ابراز کرد: کتاب‌های شهید صدر مانند فلسفتنا در دهه چهل شمسی و درحالی‌که شهید صدر هنوز حدود سی سال داشته است در کشورهای مختلف مطالعه و حتی تدریس می‌شده است.

معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر با اشاره به اینکه تنها متفکر شیعه که کتاب او در عربستان سعودی تدریس می‌شود، شهید صدر است، عنوان کرد: اگر به این بعد از شخصیت شهید صدر توجه کنیم، اثرگذاری او در فضای اندیشه اسلامی مشخص‌تر می‌شود.

فدک در تاریخ و تأمین زیرساخت‌های روانی جامعه برای حکومت دین

حجت الاسلام موذنی به کتاب «فدک در تاریخ» که در 13 سالگی توسط شهید صدر به رشته تحریر درآمده، اشاره کرد و افزود: شهید صدر در این کتاب محل نزاع بین مذاهب را تبدیل به محل گفت‌وگو می‌کند و در عین پاسداری از عقاید مذهبی روش بحث تقریبی در مسائل اختلافی را ارائه می‌دهد؛ این در حالی است که به عقیده بسیاری از محققان فدک در تاریخ همچنان یکی از بهترین کتاب‌ها در این زمینه است.

وی گفت: شهید صدر در کتاب «فدک در تاریخ» نظر آقا ضیاء عراقی درباره اعتبار علم قاضی، و نظر محقق نائینی در مورد معیار عدالت قضایی را در 13 سالگی به نقد کشیده است.

معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر با اشاره به پژوهش دکتری خانم دکتر راشل کنز در بنیاد موشه دایان اسرائیل در مورد کتاب «فدک در تاریخ»، عنوان کرد: او در این پژوهش می‌گوید در فضای کمونیستی وقت، شهید صدر برای ایجاد زیرساخت‌های روانی جامعه برای حکومت دین، کتاب «فدک در تاریخ» را می نویسد و نشان می‌دهد مسئله اصلی الگوهای شیعی مانند حضرت زهرا(س) حکومت بوده است.

این پژوهشگر عنوان کرد: بسیاری از کتاب‌های نوشته‌شده در این موضوع متأثر از نگاه صدر هستند و می‌توان گفت که پس از صدر ادبیات تألیف در این موضوع به شکل محسوسی تغییر کرده است.

وی به کتاب های شهید صدر اشاره کرد و اظهار داشت: شهید صدر «غایة‌ الفکر» را در 17 سالگی، اصول حزب الدعوه را 2٢ سالگی، «اقتصادنا» و «فلسفتنا» را در 24 و 26 سالگی نوشته است.

حجت الاسلام موذنی بیان کرد: نام اصلی کتاب شهید صدر که به نام اعتقاد ما در زبان فارسی منتشر شده در حقیقت «موجز فی اصول الدین» است که مقدمه‌ای اعتقادی بر رساله اوست.

وی با بیان اینکه «البنک اللاربوی» یک کتاب بسیار مهم ازحیث جایگاه فکری شعیه در جهان است، ابراز کرد: اداره اوقاف کویت به ابوالاعلی مولودی و یکی دیگر از شخصیت‌ها بزرگ جهان اسلام و نیز شهید صدر نامه می‌دهد که برای طرح‌ریزی بانک بدون ربا با اداره اوقاف آن کشور همکاری کنند و تنها کسی که پاسخ می‌دهد شهید صدر است که ظاهراً در 10 روز کتاب «البنک اللاربوی» را می‌نویسد.

تحول به معنای کنار گذاشتن فقه رایج نیست

حجت الاسلام موذنی عنوان کرد: شهید صدر معتقد بود که بدنه اصلی حوزه باید حفظ و تحول بر روی آن استوار شود به همین دلیل درس خارج فقه محوری خود را به‌شیوه دروس رایج قرارداد و از بحث طهارت آغاز کرد و هرچند در فقه رایج نیز نوآوری‌های فراوانی داشت، اما مبتنی ‌بر این فقه عرصه‌ دیگری را ابداع کرد که فقه النظریه نام دارد.

معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر اظهار داشت: فقه ‌النظریه ‌ای که شهید صدر مطرح می‌کند مبتنی بر فقه رایج است اما در روش، اهداف و مبانی به‌گونه‌ای است که نیاز دوران معاصر را پاسخ می‌دهد و به‌ هیچ‌وجه به‌معنای کنار گذاشتن فقه رایج نیست.

این پژوهشگر با بیان اینکه شهید صدر در هنگام شهادت 46 سال داشته است، ابراز کرد: شهید صدر به علت عرب بودن در حوزه غالباً ایرانی نجف تا مدتی مهجور بوده و شاگردان زیادی نداشته است.

وی برخی از شاگردان برجسته شهید صدر را نام برده و افزود: اولین شاگرد برجسته شهید صدر، سید نورالدین اشکوری است که وکیل آیت‌‌الله خویی و امام خمینی و نماینده رهبر معظم انقلاب در برزیل و سوریه نیز بوده و یک چهره انقلابی، موثر و به شدت گمنام است.

حجت الاسلام موذنی بیان کرد: حضرات آیات سید محمدباقر حکیم، سید کاظم حائری و سید محمود شاهرودی از دیگر شاگردان برجسته شهید صدر هستند.

معاون پژوهشی پژوهشگاه شهید صدر خاطر نشان کرد: آیت الله هاشمی شاهرودی بازوی اجتماعی شهید صدر در فضای بین‌اللملی و رابط بین ایشان و امام خمینی(ره) بوده است.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه بخش زیادی از شخصیت‌های مؤثر جهان اسلامی از شاگردان شهید صدر بوده‌اند گفت: سید حسن نصرالله و شهید سید عباس موسوی در لبنان و آیت الله عیسی قاسم از جمله شاگردان و مرتبطان با شهید صدر بوده‌اند و آیت الله عیسی قاسم به توصیه شهید صدر در مجلس تأسيسی بحرین شرکت کرد.

ادامه دارد...