انتشار «تحولات تاریخی قزوین در روزگار قاجار»

به گزارش خبرگزاری رسا، «تحولات تاریخی قزوین در روزگار قاجار» نوشته داود الهی از سوی نشر مورخان منتشر شد. شهر قزوین در گذشته از جمله ایالت‌هایی بود که هر چه از زمان تأسیس سلسله قاجار سپری می‌شد، بر اهمیت سیاسی آن نیز افزوده می‌شد.
یکی از مقاطع مهم در تاریخ ایران دوره حساس بین روی کار آمدن ناصرالدین‌شاه تا وقوع نهضت مشروطه‌خواهی است که چیزی بیش از نیم قرن به طول انجامید. در طی این دوران، ایران و در پی آن قزوین، تحولات گوناگونی را از سر گذراند که این تحولات هر یک به نحوی در شکل‌گیری اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی قزوین مدخلیت داشتند؛ اما بی‌تردید آن چیزی که این تاثیرپذیری را برای قزوین صدچندان می‌کرد موقعیت برتر جغرافیایی این شهر بود که با واقع شدن در نیمه شمالی کشور وسعت زیادی را به خود اختصاص می‌داد.
این کتاب در کنار بررسی مسائل سیاسی (چگونگی حامان قاجار در ولایت قزوین) اوضاع اقتصادی و اجتماعی قزوین از دوره آقامحمدخان تا نهضت مشروطه، نقش اهمیت این منطقه در شکل‌گیری زمینه‌های مشروطیت را به تفحص بنشیند؛ چرا که این شهر به واسطه تجربه‌ای که در زمینه تختگاهی داشته برای توسعه اقتصادی و اثرگذاری سیاسی کاملا مهیا بوده و لذا مورد توجه اروپاییان نیز قرار گرفته است؛ به‌گونه‌ای که در دوره ناصری در کنار تلگراف و گسترش راه‌سازی و امتیازات اقتصادی و سیاسی و حضور اروپاییان در ایران در قزوین نیز حضور روس‌ها چشمگیر بوده و تاکنون حضور آن‌ها و اثرات آن به طور مشخص مورد بررسی قرار نگرفته است. مهم‌تر از آن، مساله تحولات فرهنگی و تمدنی است که در پی ورود مظاهر تمدن جدید غرب به ایران و به تبع آن در قزوین ایجاد شد.
این مساله دو منشا دارد: منشا نخست آن به حضور ایرانیان در اروپا که عمدتا از دوره ناصرالدین شاه و به ویژه سفر‌های این پادشاه به کشور‌های اروپایی و تلاش آگاهانه و یا ناآگاهانه دولتمردان برای استفاده از عناصر جدید تمدن غرب بازمی‌گردد و منشا دیگر آن حاصل افزایش حضور اروپاییان در ایران به واسطه قرارداد‌های رسمی و اخذ امتیازات و در نهایت به اجرا گذاشتن این قرارداد‌ها و همچنین حضور غیررسمی در قالب اتباع خارجی به صورت تاجر و بازرگان و تحت حمایت دولت‌های متبوعه بیگانه بود.
از آنجایی که بیشتر رفت‌وآمد‌های خصوصا سیاسی از طریق مناطق شمالی صورت گرفته و به‌ویژه روس‌ها که از اواخر حکومت ناصرالدین شاه با اهرم‌های سیاسی و اقتصادی حضور دیگر کشور‌های اروپایی در مناطق شمالی را کم‌رنگ کرده بودند با به دست گرفتن شبکه راه‌ها و تجارت و بازرگانی که تدریجا قوت و قدرت بیشتری می‌گرفت در دوره مظفرالدین‌شاه تبدیل به یک قدرت بلامنازع در نیمه شمالی کشور شدند.
شهر قزوین از گذشته دور در چهارراه ارتباطی شاهراه‌هایی قرار داشت که از شرق به غرب و شمال و جنوب امتداد داشتند و همین موقعیت ممتاز را باید یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری و ادامه حیات این شهر در طول تاریخ به شمار آورد. مساله رفت‌وآمد کاروان‌های تجاری، خود عاملی در زمینه ایجاد واحد‌های شهری و گسترش آن شد. به‌تدریج با افزون شدن تعداد و طول مدت اقامت کاروان‌ها، بازار‌های بزرگی به وجود آمد و قزوین افزون بر محل استراحت کاروان‌ها، به محلی برای دادوستد تبدیل شد و در نتیجه موجبات رشد روزافزون آن فراهم شد. افزون بر عامل جغرافیایی منطقه قزوین در ارتباط با مسیر‌های بازرگانی شمالی، جنوبی و غرب، می‌توان بضاعت‌های آن را در تأمین غذا و علوفه برای کاروان‌ها و مسافران به عنوان یک عامل مؤثر دیگر در این زمینه به شمار آورد.
این شهر از جمله ایالت‌هایی بود که هر چه از زمان تأسیس سلسله قاجار سپری می‌شد، بر اهمیت سیاسی آن نیز افزوده می‌شد و در ردیف ایالات مهم کشور قرار می‌گرفت، به‌گونه‌ای که غالبا شاهزادگان درجه اول قاجاری همچون امیراصلان خان مجدالدوله، فیروزمیرزا نصرت‌الدوله فرمانفرما، الله قلی‌خان ایلخانی، محمدتقی میرزا رکن‌الدوله و... به حکمرانی این شهر منصوب می‌شدند.
این کتاب پس از پیش‌گفتار و مقدمه در پنج فصل به تاریخ قزوین در دوره قاجاریه پرداخته و اوضاع تاریخی این شهر را در این دوران بررسی کرده است. نظری اجمالی بر اوضاع طبیعی و رویداد‌های سیاسی و اجتماعی قزوین قبل از قاجار، قزوین در دوره آقامحمدخان قاجار تا آغاز سلطنت ناصرالدین شاه (۱۲۱۰ ـ ۱۲۶۴ ه. ق)، قزوین در عهد ناصرالدین شاه قاجار (۱۲۶۴ ـ ۱۳۱۳ ه. ق)، قزوین در عهد مظفرالدین شاه قاجار (۱۳۱۳ ـ ۱۳۲۴ ه. ق) و روند تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قزوین در عصر قاجار (۱۲۱۰ ـ ۱۳۲۴ ه. ق) عناوین فصل‌های کتاب را دربرمی‌گیرد.
فصل نخست در واقع مقدمه‌ای است اجمالی بر سیر تاریخ قزوین از ابتدا تا برآمدن قاجار که اهمیت، وجه تسمیه، جغرافیا و پیشینه تاریخی ولایت قزوین را به بحث گذارده است. فصل دوم حاوی تاریخ سیاسی و رویداد‌های مهم اجتماعی قزوین از آغاز سلطنت آقامحمدخان قاجار تا پایان سلطنت محمدشاه (۱۲۶۴ ه. ق) است، به تفکیک حاکمان مذکور، به معرفی و شرح اقدامات ایشان پرداخته شده است.
در فصل سوم که اساسا هدف اصلی این کتاب است، ابتدا در بخشی با عنوان اوضاع سیاسی ـ اجتماعی قزوین در دوره سلطنت ناصرالدین شاه، نیم‌نگاهی به سیر زندگانی چهارمین شاه قاجاری افکنده شده و سپس به طور مفصل به تفکیک حاکمان قاجاری این دوره، ابعاد مختلف سیاسی و اجتماعی قزوین مورد بحث و بررسی قرار داده شده است.
فصل چهارم طبق روال پیشین به بررسی ابعاد مختلف سیاسی و اجتماعی در دوره مظفرالدین شاه پرداخته شده و سعی شده با تکیه بر برخی اسناد انتشارنیافته، سیمای نسبتا دقیقی از قزوین در دوره مذکور ارائه شده است.
در فصل پنجم به بررسی روند تحولات اقتصادی قزوین از دوره آقا محمدخان قاجار تا دوره مظفری اختصاص یافته که در آن ضمن تحلیل و بیان اثرات گسترش روابط ایران با اروپا و ورود مظاهر تمدنی جدید غرب به ایران، نگاهی به تأثیرگذاری آن در ولایت قزوین افکنده و در ذیل عناوین جداگانه‌ای مانند پست و تلگراف، حمل و نقل و بازرگانی به بحث کشیده شده است.
کتاب «تحولات تاریخی قزوین در روزگار قاجار» در ۲۹۰ صفحه، شمارگان یک‌هزار نسخه و بهای ۴۵ هزار تومان از سوی نشر مورخان منتشر شده است. /۹۹۸/