شماره 36 فصلنامه «تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی» منتشر شد
سی و ششمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی «تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی» به صاحب امتیازی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها ـ دانشگاه معارف اسلامی منتشر شد.
به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، سی و ششمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی «تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی» به صاحب امتیازی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها ـ دانشگاه معارف اسلامی با مدیر مسؤولی روح‌الله شاکری و سردبیری فاطمه جان‌احمدی منتشر شد.
این فصلنامه در 6 مقاله منتشر شده است و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:
سیره مدیریتی امیرالمؤمنین(ع) در مسأله لغزش مالی کارگزاران حکومت علوی
حسین قاضی خانی
چکیده: مسأله لغزش مالی در میان کارگزاران حکومتی امری است که در گذر تاریخ، جوامع مختلف بدان مبتلا بوده‌اند. بنابراین شایسته است که حاکمان چاره‌ای برای آن اندیشیده تا آسیب‌زایی آن را مدیریت نمایند. از آنجا که کارگزاران حکومت علوی نیز از این امر به دور نبوده‌اند به سبب جایگاه امیرالمؤمنین(ع) در نظام اندیشه‌ای امامیه و الگوگیری از رفتار ایشان، شیوه مواجهه حضرت با این مسأله به عنوان پرسش این جستار مورد واکاوی قرار گرفته است. در بررسی تاریخی داده‌های اسنادی منابع کهن، اهتمام امام(ع) در پیشگیری بر اموری بسان شایسته‌گزینی، عنایت به حقوق کافی، ارزیابی نامحسوس و ... بوده و امام(ع) به سادگی از اخبار لغزش مالی کارگزارانش چشم نمی‌پوشید. در استقراء و بررسی لغزشهای مالی روی داده، از راه‌کارهای مورد استفاده حضرت نیز می‌توان به اطلاع‌رسانی خیرخواهانه، بررسی اخبار لغزش مالی، بازنگاه‌داشتن مسیر اصلاح، پیگیری و بازگرداندن اموال و مجازات اشاره داشت. اما نکته اصلی آن است که در پیمودن تمامی این مراحل اهتمام اصلی امام(ع) بر موعظه نیکو و اصلاح درونی کارگزار خاطی بوده است.
دولت صفوی و برگزاری نماز جمعه از دیدگاه ملا خلیل قزوینی
محمدحسن رازنهان، فؤاد پورآرین و رفعت خواجه یار
چکیده: حاکمیت صفویان در ایران زمینه مناسبی را برای فعالیت گسترده سیاسی و اجتماعی علمای شیعه ایجاد کرده و آنها نه تنها روابط حسنه‌ای با صفویان برقرار کردند بلکه بالاترین مناصب مذهبی حکومت را نیز عهده‌دار شدند. این همکاری حاصل تغییر دیدگاه‌های فقهی سیاسی علما بود که پیش از آن در طول تاریخ فقه شیعه بی‌سابقه می‌نمود. ملا خلیل قزوینی از علمای برجسته زمان شاه‌عباس دوم صفوی است که در طیف علمای اخباری می‌باشد. نگرش فقهی سیاسی او به نوعی متفاوت از علمای هم مسلک معاصر خویش می‌باشد زیرا او ضمن تحسین و تمجید شاه عباس دوم به عنوان پادشاه شیعه مذهب، درعین حال با یکی از مراسم مذهبی که نشانه مشروعیت حکومت است یعنی نماز جمعه مخالفت و در رساله نماز جمعه خویش دلایل فقهی و عقلی را برای این مخالفت توضیح می‌دهد. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و بر اساس منابع تاریخی و با استناد به آثار مکتوب ایشان به بررسی دیدگاه‌های او نسبت به دولت صفوی؛ شاه عباس دوم و برگزاری نماز جمعه پرداخته است.
نقش عالمان شیعه در سازماندهی دانش در علم حدیث
نوروز شفیع تبار سماکوش، حیدر مختاری
چکیده: علمای مسلمان به ویژه دانشمندان شیعه، به موازات تولید دانش، قرائتی نو از علوم تمدّن‌های پیشین در پرتو جهانبینی جدید دینی‌شان عرضه کرده و برای حفظ آنها، به سازماندهی دانش پرداخته‌اند. در حوزۀ معرفت اسلامی، درباره سنت (قول، فعل و تقریر معصومین(ع)) که از منابع اولیه و اصلی شناخت دین و آموزه‌های دینی پس از قرآن کریم به شمار می‌رود، تلاش‌های بسیاری شده است. از این رو، در جمع‌آوری هر چه کامل‌تر احادیث و سازماندهی هر چه بهتر و کامل‌تر آنها در ابواب مختلف اهتمامی سخت بین علمای شیعه دیده می‌شود. حدیث‌پژوهان شیعه در راستای بررسی و فهم کامل این میراث ارزشمند و راه شناسایی حدیث درست از حدیث نادرست، دانش‌هایی پدید آورده‌اند. مقاله حاضر بخشی از زحمات عالمان شیعی را در این حوزه با نگاهی ویژه به سازماندهی دانش در آثار عمده حدیثی آنان بررسی می‌کند.
واکاوی زمینه‌های اجتماعی سیاسیِ رشد تکاپوهای علمی شیعیان در دوره سلجوقیان
نیره زبرجدی
چکیده: سده های پنجم و ششم هجری دوره‌‍‌‌ای درخشان در رشد علمی جوامع اسلامی بود و دانشمندان شیعه نیز در این روند مشارکت داشتند. نخبگان شیعی، براساس چارچوب های فقهی خود و اتخاذ سیاست میانه‌روی در مراتب مختلف حکومت حضور یافته، اقدامات مهمی را در حوزه های دانش (آموزش، تربیت شاگردان، تالیف کتب) و رشد نهادهای مربوط (تاسیس مدارس) و ترویج مذهب شیعی به ثمر رساندند. در نتیجه این فعالیت‌ها بالندگی مذهب شیعه امامی در این دوره رقم خورد. در این مقاله زمینه های اجتماعی سیاسی رشد تکاپوهای علمی شیعیان در دوره سلجوقیان مورد بررسی قرار گرفته تا به این سوال پاسخ داده شود که با وجود سیاست دینی سلجوقیان در جانبداری از مذهب اهل سنت، چگونه تکاپوهای علمی عالمان شیعی افزایش یافت؟ بر اساس داده‌های موجود، این فرض مطرح می شود که بروز مباحث جدید و لزوم مواجهه با برخی چالش‌های درون دینی و برون دینی و نیز بروز برخی علایم بحران در نظام اندیشه‌ای جامعه اسلامی در آن دوره، زمینه‌ساز انگیزه و تحرک شیعیان برای حرکت و تلاش علمی گردید.
تأثیر موقعیت جغرافیایی تبریز بر اقتصاد شهر در عصر ایلخانان
رسول جعفریان، ابوالفضل سلمانی گواری
چکیده: موقعیت جغرافیایی و تأثیر آن بر اقتصاد در شناخت تاریخ شهر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. هجوم مغولان به ایران تحولات مهمی در عرصه انحطاط و رشد شهر به وجود آورد. در این میان شهر تبریز با توجه به موقعیت جغرافیایی و اهمیت اقتصادی آن در عصر ایلخانان، از اهمیتی ممتازی بهره‌مند می‌شود. این پژوهش با هدف بررسی علل تأثیرگذاری موقعیت جغرافیایی در رشد و رونق تبریز، با تأکید بر برآیند اقتصادی آن، در دوره ایلخانی صورت گرفته است. روش این پژوهش تبیین و تفسیر وقایع با تکیه بر تأثیر موقعیت جغرافیایی بر ساختار اقتصادی تبریز آن عصر است. حاصل آن که تبریز از دیرباز به لحاظ موقعیت و شرایط جغرافیایی مناسب، از رشد و رونق نسبی شهری برخوردار بوده، اما بعد از سقوط بغداد در 656 ق مورد اقبال بیشتری قرار گرفت که در نهایت نیز با پایتخت شدن آن در دوره ایلخانی به یکی از مهم‌ترین شهرهای ایران و مرکز تجاری تبدیل گشت. بالاتر از همه، بغداد به‌سرعت از یک مرکز خلافت به یک شهر کوچک ایالتی تنزل پیدا کرد.
شبه کوفی: بازتاب هنر اسلامی در هنر بیزانس
صفریان، مهدی محمدزاده
چکیده: خوشنویسی از آغاز در تمدن اسلامی به خاطر کتابت قرآن کریم اهمیت بسیاری داشت. حضور و بکارگیری خط کوفی به عنوان یکی از رایج‌ترین شیوه‌های خوشنویسی در قرون اولیه اسلامی با داشتن خصوصیات بصری و مفهومی خاص خود در کلیساها و صومعه‌های یونانی قرن‌های دهم و یازدهم میلادی (چهارم و پنجم هجری) سؤالات بسیاری را در مورد علت بکارگیری این عنصر خارجی در هنر مذهبی بیزانسی مطرح نموده است. پژوهش حاضر به روش تاریخی – تحلیلی تلاش دارد تا با توجه به زمینه‌های آشنایی بیزانسی‌ها با این خط، به علت و چرایی به کارگیری این عنصر بیگانه در هنر مذهبی بیزانس بپردازد. هدف از انجام این تحقیق، تحلیل خط کوفی از منظر بصری و مفهومی در برخی از آثار هنری بیزانسی است. نتایح حاصله نشان می‌دهد که در نمونه‌های مورد بررسی، کیفیت طلسم‌گونگی خط و ارتباط معنایی کلمات قرآنی با مفاهیم شمایل‌نگاری بیزانسی، منجر به استفاده از این سبک خوشنویسی در هنر و معماری بیزانسی شده‌است./998/
ارسال نظرات