حب دنیا و طمع‌کاری؛ علت تفرقه شیعه در زمانه امام کاظم

به گزارش  خبرگزاری رسا، شناخت هویت جریا‌ن‌های فکری و فرقه‌گرایی در اسلام، موضوع سؤال‌برانگیزی بوده و دارای بنیان‌های ژرف است که پژوهشگران مسلمان و غیر مسلمان درباره علل و انگیزه‌های پیدایش و گسترش و انشعاب‌های آن داوری‌های گوناگون ارائه کرده‌اند.

مذهب شیعه نیز مانند دیگر مذاهب در طول حیات فرهنگی و سیاسی خود بخاطر علت‌های درونی و بیرونی گرفتار انشعاباتی شد و بر اساس اسناد و مدارک تاریخی و کلامی، یکی از مهمترین علت‌های ظهور این انشعاب‌ها جریان مهدویت است که در منظومه اعتقادی شیعه قرار داشته است. این امر سبب شده برخی افراد با اغراض دنیوی، سیاسی یا کج‌فهمی و در پاره‌ای از موارد با پشتوانه دسیسه جریان حکومتی و برخی نهادهای ضد شیعه از اندیشه مهدویت سوء استفاده کرده‌اند.
 
در کتاب «واقفیه قبل و بعد از امام کاظم(ع)» به یکی از مصداق‌های مشهور فرق کج اندیش که واقفیان هستند اشاره شده و توقف در امامت را مورد بررسی قرار داده است: الف) توقف به معنای عام یعنی توقف گروهی از مردم بر امامت یکی از امامان(ع)، ب) توقف به معنای خاص یعنی توقف بر امامت موسی بن جعفر(ع) هرگاه به طور مطلق گفته شود مراد از آن، توقف کنندگان امام کاظم(ع) هستند.
 
در ادامه این کتاب به دوران پس از شهادت امام کاظم(ع) پرداخته شده، زمانی که شیعیان و اصحاب آن حضرت در مسأله امامت و جانشینی ایشان به دو دسته تقسیم شدند. یک گروه که بخش اعظم شیعیان را شامل می‌شد، امامت فرزند ایشان، امام رضا(ع) را پذیرفتند و وی را به عنوان امام هشتم پذیرفتند. این دسته که بزرگان اصحاب امام کاظم(ع) را هم شامل می‌شد به نام «قطعیه» مشهور شدند. اما گروه دیگری از اصحاب امام هفتم(ع) بنا به دلایلی از اعتراف به امامت علی بن موسی‌الرضا(ع) و یا هرکس دیگری سرباززده و در امامت حضرت موسی بن جعفر(ع) توقف کردند. آنها اظهار می‌کردند که موسی بن جعفر(ع) آخرین امام است و کسی را به امامت تعیین نکرده و یا دست کم ما از آن آگاه نیستیم. این گروه که به سبب طرح عقاید مختلفی به شاخه‌هایی قابل تقسیم هستند «واقفیه» و «واقفه» نامیده شدند. این عنوان گرچه بر فرقه‌های دیگری با عقاید مشابه ایشان اطلاق شده ولی به نظر می‌رسد با توجه به گسترش کار ایشان و تداوم آن تا مدت غریب به یک قرن به عنوان مطلق واقفیه ـ هرگاه بدون قیدی خاص ذکر شده ـ اختصاص به این فرقه یعنی واقفیه موسی بن جعفر(ع) داشته است.
 
در بخشی از کتاب در رابطه با خصوصیات واقفیان آمده است: این گروه معتقد شدند که امام کاظم(ع) رحلت نفرموده بلکه زنده است و مهدی قائم(عج) اهل بیت ایشان است. رهبران این فرقه کسانی بودند که از اصحاب آن حضرت به شمار می‌آمدند و نیز بخشی از امور مالی امام کاظم(ع) را بر عهده داشتند. آنها از راویان احادیث معصومین و آگاهان به حقانیت امام رضا(ع) بوده اند اما دچار این انحراف شدند.
 
نویسنده این کتاب یکی از عواملی که در آسیب‌شناسی فرق و مذاهب می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد، طمع و حب دنیا به مفهوم کلی آن را عنوان می‌کند و معتقد است که گاهی انحراف درون فرقه‌ای به دلیل ریاست‌طلبی برخی افراد است که حق را از صاحبان اصلی آن گرفته و بر تن خود به ناحق می‌پوشاند. گاهی عامل انحراف کسانی هستند که خود را نسبت به اصول پایبند نشان می‌دهند اما مال و ثروت فراوان و طمع‌کاری مانع از مسیر مستقیم ایشان می‌شود و همین امر موجب شد بعد از مدتی، واقفیه منقرض شود.
 
کتابخانه تخصصی امام کاظم(ع) به سهم خود تلاش دارد تا در حیطه اقدامات پژوهشی و فرهنگی معطوف به کارکردها و دستاوردهای پژوهشگران متناسب با نیازهای روز و در جهت تبیین مباحث کلامی و تاریخی تشیع گام های اساسی و اثربخشی را بردارد. پژوهش حاضر نیز شامل تعدادی از مقالات درباره واقفیه با عنوان «واقفیه قبل و بعد امام کاظم(ع)» است که در آن گردآوری، گزینش و تنقیح شده است تا مورد استفاده پژوهشگران واقع شود.
 
کتاب «واقفیه قبل و بعد از امام کاظم(ع)»، گردآوری شده توسط بهمن پاییزان، شمارگان 500 نسخه و قیمت 22 هزار تومان با همکاری انتشارات مجمع ذخایر اسلامی منتشر شده است./998/