گلستان سعدی و ترجمه‌های اروپایی آن
ادب‌پژوهان كشورهای اروپایی و علاقه مندان به ایران، ترجمه آثار سعدی را به عنوان یکی از نامدارترین سخن‌سرایان، مورد توجه بسیار قرار داده‌اند.
به گزارش خبرگزاری رسا، ابومحمد مصلح‌الدین‌بن عبدالله سعدی شیرازی یکی از فرزندان بلندآوازه سرزمین ادب‌پرور فارس بوده که از عصر خود تاکنون جان و دل بسیاری را شیفته شعر و ادب خود کرده است. سعدی از خاندان علم و دانش بود و دیری نپایید که آوازه شهرتش در غرب پیچید و ادب‌پژوهان کشور‌های اروپا، ترجمه آثارش را به عنوان یکی از نامدارترین سخن‌سرایان ادب فارسی مورد توجه بسیار قرار دادند و این میهمان روحانی شرق را با مهر و گرمی تمام پذیرفتند.
در این بین گلستان به‌عنوان یکی از زیباترین کتاب‌های نثر فارسی که مضمون آن سرشار از مهر و محبت و انسان‌دوستی است بیش از سایر آثار سعدی به زبان‌های مختلف دنیا ترجمه شده است. این کتاب، آینه تمام‌نمای جامعه محسوب می‌شود و سعدی در این کتاب با نگاهی تیزبین، سرشت آدمیان را شناخته و شناسانده، و این رمز مقبولیت جهانی این اثر ارزشمند است. از آنجایی که ترجمه‌ها و چاپ‌های گلستان به زبان‌های دیگر و درباره سعدی و نوشته‌های او فراوان است به مروری بر ترجمه این اثر ارزشمند او از لحاظ اهمیت در اروپا از قرن ۱۹ میلادی به بعد صورت گرفته است که در ادامه می‌خوانید.
در سال ۱۸۳۴، و دقیقا یک قرن پس از اولین ترجمه گلستان به انگلیسی، نیکول سمله کتابی با عنوان گلستان یا باغچه گل‌ها از شیخ مصلح‌الدین سعدی را در ۴۱۱ صفحه به زبان فرانسه منتشر کرد. سمله در مقدمه ترجمه خود که برگردان همه حکایات گلستان را در بر می‌گرفت، یادآور شد: «به قول خود، که در ابتدای نسخه دستنویس فارسی گلستان که در ۱۸۲۸ به چاپ رساندم، وفا نمودم و این کتاب را که بیش از هر اثر فارسی یا عربی دیگر شایسته است، ترجمه کردم».
در سال ۱۸۴۶ میلادی کارل هاینریش گراف خاورشناس، مترجم و محقق آلمانی عهد عتیق گلستان سعدی را به آلمانی ترجمه کرد که از معتبرترین ترجمه‌های گلستان به زبان آلمانی است. گراف در سال ۱۸۵۰ بوستان را نیز به آلمانی ترجمه کرد که تا آن زمان تنها ترجمه کامل و مطابق با اصل فارسی به شمار می‌رفت.
در سال ۱۸۵۸، شارل دفر مری، استاد مدرسه زبان‌های شرقی، ترجمه خود را با عنوان خلاصه گلستان یا باغچه گل‌ها منتشر کرد. او در مقدمه مبسوط خود، شرح نسبتا جامعی از زندگی شاعر را در اختیار خواننده فرانسوی گذاشته است. ترجمه دفرمری به اعتبار شهرت و مقامی که او در انجمن آسیایی پاریس داشت، از بدو انتشار با اقبال زیادی روبه‌رو شد. مترجم دلیل ترجمه مکرر گلستان را در صفحه نخست چنین خاطرنشان کرده است: «انگلیسی‌ها حداقل چهار مرتبه این کتاب را ترجمه کرده‌اند و آلمانی‌ها نیز اینک چندین ترجمه از آن را در اختیار دارند، حال آنکه ما فقط به یک ترجمه کامل دسترسی داریم که اگر چه مستقیما از فارسی صورت گرفته، ولی قطع کتاب نامناسب و ترجمه زیاده از حد تحت‌اللفظی است؛ برای همین من اقدام به این کار کردم.
درسال ۱۸۶۵ میلادی فرانسیس گلادوین گلستان سعدی را همراه با متن فارسی به انگلیسی برگرداند. این دولت‌مرد و خاورشناس انگلیسی اولین استاد زبان فارسی در کالج نوبنیاد فورت ویلیام کلکته بود و تاریخ‌نگار، روزنامه نگار و فرهنگ‌نویسی برجسته بود که برای شناساندن و آموزش زبان و ادبیات فارسی به اروپاییان، به‌ویژه انگلیسی‌ها، کوشش فراوان کرد و از پیشگامان ترجمه بهترین آثار ادبی فارسی به انگلیسی است.
در سال ۱۸۸۸ ریچارد فرانسیس برتون نویسنده و شرق‌شناسی از بزرگترین مترجمان انگلیسی بود که نسخه کامل گلستان سعدی را از فارسی به انگلیسی ترجمه کرد.
در سال ۱۸۹۷ میلادی ترجمه منظوم اشعار گلستان سعدی توسط فردریش روکرت شاعر و مترجم نامی آلمانی و از بنیانگذاران شرق شناسی آلمان از سوی انتشارات اهرنورت منتشر شد. او بوستان سعدی را نیز به آلمانی ترجمه کرد که بهترین ترجمه این اثر به زبان آلمانی به‌شمار می‌رود.
در سال ۱۹۱۳ فرانتس توستن، شرق‌شناس فرانسوی که با زبان‌های فارسی، عربی، سانسکریت و ژاپنی آشنایی داشت، ترجمه گلستان را به روش اقتباس، تحت عنوان باغ گل‌های سرخ در ۲۵۳ صفحه منتشر کرد.
در سال ۱۹۱۷ ایتالو پیتزی نخستین ترجمه کامل گلستان را در دو جلد منتشر کرد. در این متن مترجم به برگردان متن فارسی بسنده کرده و شرح و تفسیری درباره بسیاری از نکات محتوایی و زبانی این اثر، در اختیار خواننده قرار نمی‌دهد و پس از پیشگفتاری نه‌چندان بلند در شرح حال و تجارب و تالیفات و شرایط تاریخی و اجتماعی عصر سعدی، یادآور اهمیت و یکتایی کلام موزون و منثور وی در طول هزار سال ادب فارسی می‌شود.
در سال ۱۹۲۸ ریچارد برتون داستان‌هایی از گلستان سعدی را ترجمه کرد. در مقدمه این کتاب آمده است سعدی، شاعر بسیار مشهور پارسی اثری را تولید کرد که او آن را گلستان یا باغ رز نامید که به قول خودش برگ‌های آن نمی‌تواند با استبداد پاییزی لمس شود و دلخوشی‌هایی که بهار را نزدیک می‌کند ناخوشایند پاییز را تغییر خواهد داد. گلستان سعدی با تحسین و تمجید در آسیا و آفریقا خوانده می‌شود و در اروپا به انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و هلندی ترجمه شده است.
در سال ۱۹۴۵ کتاب پادشاهان و گدا‌ها دو فصل اول گلستان سعدی، توسط آرتور جان اربری خاورشناس انگلیسی که در اثر تلاش او در کمبریج کرسی مستقلی برای تدریس زبان و ادبیات فارسی ایجاد شد ترجمه شد. او به سبب نثر روان و بیان ساده و شاعرانه‌ای که در نگارش یا ترجمه این اثر به‌کار برد، از شهرت فراوانی برخوردار است.
در سال ۱۹۵۶ ادوارد رهاتسک شرق‌شناس و ایران شناس و پژوهشگر بزرگ فارسی‌شناس انگلستان، کتاب گلستان سعدی را به انگلیسی ترجمه کرد. این کتاب به‌طور کلی به‌عنوان دقیق‌ترین و زیباترین ترجمه گلستان سعدی به رسمیت شناخته شده است.
در سال ۱۹۶۵ دومین ترجمه کامل گلستان به اهتمام پیو فیلیپانی رونکونی منتشر شد. در نگاهی تطبیقی به متن این ترجمه در کنار ترجمه پیشین باید گفت که مترجم از زبانی نو‌تر و نزدیک به ذهن خواننده دهه ۶۰ بهره گرفته است. نثر این کتاب ساده و قابل فهم و عاری از لغات فصیح ادبی قرن نوزدهمی است. وی بر آن است با توازن و هماهنگی جملات و با استفاده از اوزان آزاد و قابل انعطاف شعری در زبان ایتالیایی، متنی آزاد از قوافی و اوزان، اما آهنگین و روان به دست دهد. در مقدمه جامع و مفصل کتاب، مترجم به شرح زندگانی سعدی در چهارچوب وقایع تاریخی و سیاسی و تاثیر این دگرگونی‌ها در آثار وی می‌پردازد.
در سال ۱۹۶۶، عمر علیشاه، مترجم صوفی‌مسلک افغانی تبار، با این اعتقاد که شیخ سعدی صوفی متمایل به طریقت نقشبندیه بوده است ترجمه کاملی از گلستان را با نام باغ گل‌های سرخ در ۲۵۳ صفحه، در پاریس به انتشار رساند.
در سال ۱۹۷۶ ترجمه کامل دیگر گلستان را ریتا بارچیلی در ایتالیا از گلستان منتشر کرد. او برای ترجمه گلستان از تصحیح محمدعلی فروغی استفاده کرد. به دلیل نزدیکی زمان ترجمه به عصر ما و توجه خاص مترجم به وفاداری در برگردان و رساندن مفاهیم به خواننده، این متن ساختاری مدرن و دور از تکلف ادبی دارد.
در سال ۱۹۷۷ آرتور شولی کتاب درویشان خراباتی که گزیده‌ای از کلیات سعدی شامل افسانه‌ها و قصه‌ها به نظم و نثر است را به انگلیسی ترجمه کرد. این مجموعه از عشق مادام‌العمر آرتور شولی به داستان‌های گلستان از هر نوعی سرچشمه می‌گیرد. از داستان‌های قومی، داستان‌های حکیمانه، افسانه‌ها و مثل‌ها گرفته تا حکایات، شوخی‌ها و اسطوره‌های باستانی و شهری.
در سال ۱۹۹۱ ترجمه کامل دیگری از گلستان به اهتمام کروبینو ماریو گوتزتتی صورت گرفت که از تصحیح محمد جواد مشکور بهره گرفته است. این برگردان زبانی دقیق‌تر و معاصرتر دارد و اشعار در ساختاری آزاد و بدون اوزان کلاسیک ترجمه شده‌اند. مترجم به اقتضای سادگی و روانی کلام از بازسازی قالب‌های شاعرانه در زبان ایتالیایی می‌پرهیزد.
در سال ۲۰۰۴ منتخبی از گلستان سعدی توسط ریچارد جفری نیومن، عضو هیات علمی دانشگاه ایالتی نیویورک نوشته شد و از سوی انتشارات «علمی جهانی جامعه بین‌المللی برای فرهنگ ایرانی» منتشر شد. جفری در مقدمه کتاب بیان کرده است: امیدوارم این ترجمه جدید، یک پنجره جدید به فرهنگ ایرانی برای مردم انگلیسی‌زبان در جهان فراهم کند. تا آنجا که می‌توانم بگویم، این اولین ترجمه ادبی جدید به زبان انگلیسی از سعدی در قرن جدید است که شامل گزیده‌ای از کل متن است.
در سال ۲۰۰۸ ترجمه کامل گلستان به زبان انگلیسی توسط ویلر. ام. تکستون استاد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه هاروارد با وفاداری کامل به اصل متن سعدی به زبان انگلیسی معاصر برگردانده شد که در مقدمه آن آمده است: گلستان بی‌تردید از نظر متون نثر و غیرشعری نمونه‌ای است که تمام نویسندگان پارسی زبان در آفرینش آثار خود به آن تاسی می‌جسته‌اند و از نظر اخلاقی و یا جنبه‌های عقل عملی، اقتباس‌ها و نقل قول‌های بی‌شمار از این اثر صحت این نکته را اثبات می‌کند.
در این بین گلستان به‌عنوان یکی از زیباترین کتاب‌های نثر فارسی که مضمون آن سرشار از مهر و محبت و انسان‌دوستی است بیش از سایر آثار سعدی به زبان‌های مختلف دنیا ترجمه شده است. این کتاب، آینه تمام‌نمای جامعه محسوب می‌شود و سعدی در این کتاب با نگاهی تیزبین، سرشت آدمیان را شناخته و شناسانده، و این رمز مقبولیت جهانی این اثر ارزشمند است. از آنجایی که ترجمه‌ها و چاپ‌های گلستان به زبان‌های دیگر و درباره سعدی و نوشته‌های او فراوان است به مروری بر ترجمه این اثر ارزشمند او از لحاظ اهمیت در اروپا از قرن ۱۹ میلادی به بعد صورت گرفته است که در ادامه می‌خوانید.
در سال ۱۸۳۴، و دقیقا یک قرن پس از اولین ترجمه گلستان به انگلیسی، نیکول سمله کتابی با عنوان گلستان یا باغچه گل‌ها از شیخ مصلح‌الدین سعدی را در ۴۱۱ صفحه به زبان فرانسه منتشر کرد. سمله در مقدمه ترجمه خود که برگردان همه حکایات گلستان را در بر می‌گرفت، یادآور شد: «به قول خود، که در ابتدای نسخه دستنویس فارسی گلستان که در ۱۸۲۸ به چاپ رساندم، وفا نمودم و این کتاب را که بیش از هر اثر فارسی یا عربی دیگر شایسته است، ترجمه کردم».
در سال ۱۸۴۶ میلادی کارل هاینریش گراف خاورشناس، مترجم و محقق آلمانی عهد عتیق گلستان سعدی را به آلمانی ترجمه کرد که از معتبرترین ترجمه‌های گلستان به زبان آلمانی است. گراف در سال ۱۸۵۰ بوستان را نیز به آلمانی ترجمه کرد که تا آن زمان تنها ترجمه کامل و مطابق با اصل فارسی به شمار می‌رفت.
در سال ۱۸۵۸، شارل دفر مری، استاد مدرسه زبان‌های شرقی، ترجمه خود را با عنوان خلاصه گلستان یا باغچه گل‌ها منتشر کرد. او در مقدمه مبسوط خود، شرح نسبتا جامعی از زندگی شاعر را در اختیار خواننده فرانسوی گذاشته است. ترجمه دفرمری به اعتبار شهرت و مقامی که او در انجمن آسیایی پاریس داشت، از بدو انتشار با اقبال زیادی روبه‌رو شد. مترجم دلیل ترجمه مکرر گلستان را در صفحه نخست چنین خاطرنشان کرده است: «انگلیسی‌ها حداقل چهار مرتبه این کتاب را ترجمه کرده‌اند و آلمانی‌ها نیز اینک چندین ترجمه از آن را در اختیار دارند، حال آنکه ما فقط به یک ترجمه کامل دسترسی داریم که اگر چه مستقیما از فارسی صورت گرفته، ولی قطع کتاب نامناسب و ترجمه زیاده از حد تحت‌اللفظی است؛ برای همین من اقدام به این کار کردم.
درسال ۱۸۶۵ میلادی فرانسیس گلادوین گلستان سعدی را همراه با متن فارسی به انگلیسی برگرداند. این دولت‌مرد و خاورشناس انگلیسی اولین استاد زبان فارسی در کالج نوبنیاد فورت ویلیام کلکته بود و تاریخ‌نگار، روزنامه نگار و فرهنگ‌نویسی برجسته بود که برای شناساندن و آموزش زبان و ادبیات فارسی به اروپاییان، به‌ویژه انگلیسی‌ها، کوشش فراوان کرد و از پیشگامان ترجمه بهترین آثار ادبی فارسی به انگلیسی است.
در سال ۱۸۸۸ ریچارد فرانسیس برتون نویسنده و شرق‌شناسی از بزرگترین مترجمان انگلیسی بود که نسخه کامل گلستان سعدی را از فارسی به انگلیسی ترجمه کرد.
در سال ۱۸۹۷ میلادی ترجمه منظوم اشعار گلستان سعدی توسط فردریش روکرت شاعر و مترجم نامی آلمانی و از بنیانگذاران شرق شناسی آلمان از سوی انتشارات اهرنورت منتشر شد. او بوستان سعدی را نیز به آلمانی ترجمه کرد که بهترین ترجمه این اثر به زبان آلمانی به‌شمار می‌رود.
در سال ۱۹۱۳ فرانتس توستن، شرق‌شناس فرانسوی که با زبان‌های فارسی، عربی، سانسکریت و ژاپنی آشنایی داشت، ترجمه گلستان را به روش اقتباس، تحت عنوان باغ گل‌های سرخ در ۲۵۳ صفحه منتشر کرد.
در سال ۱۹۱۷ ایتالو پیتزی نخستین ترجمه کامل گلستان را در دو جلد منتشر کرد. در این متن مترجم به برگردان متن فارسی بسنده کرده و شرح و تفسیری درباره بسیاری از نکات محتوایی و زبانی این اثر، در اختیار خواننده قرار نمی‌دهد و پس از پیشگفتاری نه‌چندان بلند در شرح حال و تجارب و تالیفات و شرایط تاریخی و اجتماعی عصر سعدی، یادآور اهمیت و یکتایی کلام موزون و منثور وی در طول هزار سال ادب فارسی می‌شود.
در سال ۱۹۲۸ ریچارد برتون داستان‌هایی از گلستان سعدی را ترجمه کرد. در مقدمه این کتاب آمده است سعدی، شاعر بسیار مشهور پارسی اثری را تولید کرد که او آن را گلستان یا باغ رز نامید که به قول خودش برگ‌های آن نمی‌تواند با استبداد پاییزی لمس شود و دلخوشی‌هایی که بهار را نزدیک می‌کند ناخوشایند پاییز را تغییر خواهد داد. گلستان سعدی با تحسین و تمجید در آسیا و آفریقا خوانده می‌شود و در اروپا به انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و هلندی ترجمه شده است.
در سال ۱۹۴۵ کتاب پادشاهان و گدا‌ها دو فصل اول گلستان سعدی، توسط آرتور جان اربری خاورشناس انگلیسی که در اثر تلاش او در کمبریج کرسی مستقلی برای تدریس زبان و ادبیات فارسی ایجاد شد ترجمه شد. او به سبب نثر روان و بیان ساده و شاعرانه‌ای که در نگارش یا ترجمه این اثر به‌کار برد، از شهرت فراوانی برخوردار است.
در سال ۱۹۵۶ ادوارد رهاتسک شرق‌شناس و ایران شناس و پژوهشگر بزرگ فارسی‌شناس انگلستان، کتاب گلستان سعدی را به انگلیسی ترجمه کرد. این کتاب به‌طور کلی به‌عنوان دقیق‌ترین و زیباترین ترجمه گلستان سعدی به رسمیت شناخته شده است.
در سال ۱۹۶۵ دومین ترجمه کامل گلستان به اهتمام پیو فیلیپانی رونکونی منتشر شد. در نگاهی تطبیقی به متن این ترجمه در کنار ترجمه پیشین باید گفت که مترجم از زبانی نو‌تر و نزدیک به ذهن خواننده دهه ۶۰ بهره گرفته است. نثر این کتاب ساده و قابل فهم و عاری از لغات فصیح ادبی قرن نوزدهمی است. وی بر آن است با توازن و هماهنگی جملات و با استفاده از اوزان آزاد و قابل انعطاف شعری در زبان ایتالیایی، متنی آزاد از قوافی و اوزان، اما آهنگین و روان به دست دهد. در مقدمه جامع و مفصل کتاب، مترجم به شرح زندگانی سعدی در چهارچوب وقایع تاریخی و سیاسی و تاثیر این دگرگونی‌ها در آثار وی می‌پردازد.
در سال ۱۹۶۶، عمر علیشاه، مترجم صوفی‌مسلک افغانی تبار، با این اعتقاد که شیخ سعدی صوفی متمایل به طریقت نقشبندیه بوده است ترجمه کاملی از گلستان را با نام باغ گل‌های سرخ در ۲۵۳ صفحه، در پاریس به انتشار رساند.
در سال ۱۹۷۶ ترجمه کامل دیگر گلستان را ریتا بارچیلی در ایتالیا از گلستان منتشر کرد. او برای ترجمه گلستان از تصحیح محمدعلی فروغی استفاده کرد. به دلیل نزدیکی زمان ترجمه به عصر ما و توجه خاص مترجم به وفاداری در برگردان و رساندن مفاهیم به خواننده، این متن ساختاری مدرن و دور از تکلف ادبی دارد.
در سال ۱۹۷۷ آرتور شولی کتاب درویشان خراباتی که گزیده‌ای از کلیات سعدی شامل افسانه‌ها و قصه‌ها به نظم و نثر است را به انگلیسی ترجمه کرد. این مجموعه از عشق مادام‌العمر آرتور شولی به داستان‌های گلستان از هر نوعی سرچشمه می‌گیرد. از داستان‌های قومی، داستان‌های حکیمانه، افسانه‌ها و مثل‌ها گرفته تا حکایات، شوخی‌ها و اسطوره‌های باستانی و شهری.
در سال ۱۹۹۱ ترجمه کامل دیگری از گلستان به اهتمام کروبینو ماریو گوتزتتی صورت گرفت که از تصحیح محمد جواد مشکور بهره گرفته است. این برگردان زبانی دقیق‌تر و معاصرتر دارد و اشعار در ساختاری آزاد و بدون اوزان کلاسیک ترجمه شده‌اند. مترجم به اقتضای سادگی و روانی کلام از بازسازی قالب‌های شاعرانه در زبان ایتالیایی می‌پرهیزد.
در سال ۲۰۰۴ منتخبی از گلستان سعدی توسط ریچارد جفری نیومن، عضو هیات علمی دانشگاه ایالتی نیویورک نوشته شد و از سوی انتشارات «علمی جهانی جامعه بین‌المللی برای فرهنگ ایرانی» منتشر شد. جفری در مقدمه کتاب بیان کرده است: امیدوارم این ترجمه جدید، یک پنجره جدید به فرهنگ ایرانی برای مردم انگلیسی‌زبان در جهان فراهم کند. تا آنجا که می‌توانم بگویم، این اولین ترجمه ادبی جدید به زبان انگلیسی از سعدی در قرن جدید است که شامل گزیده‌ای از کل متن است.
در سال ۲۰۰۸ ترجمه کامل گلستان به زبان انگلیسی توسط ویلر. ام. تکستون استاد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه هاروارد با وفاداری کامل به اصل متن سعدی به زبان انگلیسی معاصر برگردانده شد که در مقدمه آن آمده است: گلستان بی‌تردید از نظر متون نثر و غیرشعری نمونه‌ای است که تمام نویسندگان پارسی زبان در آفرینش آثار خود به آن تاسی می‌جسته‌اند و از نظر اخلاقی و یا جنبه‌های عقل عملی، اقتباس‌ها و نقل قول‌های بی‌شمار از این اثر صحت این نکته را اثبات می‌کند.
منبع: ایبنا
ارسال نظرات