کتاب «اندیشه سیاسی علامه مجلسی(ره)» به چاپ چهارم رسید

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، مؤسسه بوستان کتاب وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم کتاب «اندیشه سیاسی علامه مجلسی(ره)» نوشته ابوالفضل سلطان محمدی را منتشر کرده است.

در شرایطی که هر روز با اثر جدیدی در زمینه تاریخ اندیشه بیگانگان رو به رو هستیم، متأسفانه نسل امروز ما هنوز با منابع درخوری برای آشنایی با اندیشه گذشتگان و سازندگان هویت اسلامی و ایرانی خویش در اختیار ندارد.

در این میان، شاید سرنوشت اندیشه های سیاسی – اعم از فلسفی یا فقهی – اسف بارتر از شاخه های دیگر علوم باشد، همین امر زمینه ساز برخی از پیش داوری های ناروا نسبت به تطور تاریخی اندیشه سیاسی مسلمین و بالندگی های آن گردیده است.

علامه محمدباقر مجلسی، از معدود فقها و محدثانی است که به خاطر برخی از ابتکارهای علمی اش و برخی از رفتارهای سیاسی – اجتماعی و فرهنگی مؤثر و گسترده اش، توجه علمای دینی و روشنفکران مسلمان و حتی بسیاری از خاورشناسان را به خود جلب کرده است.

هدف اصلی این پژوهش، شناساندن اندیشه های سیاسی علامه مجلسی و پاسخ به سؤال های اساسی مطرح شده در این حوزه است؛ همچنین تحقیق حاضر در صدد نقد و بررسی ایرادهایی است که منتقدان از تفکر و رفتار سیاسی او مطرح کرده اند که مهم ترین آن درباره همکاری او با حاکمان صفوی و نظریه «سلطنت مشروطه» است.

اندیشه و رفتار سیاسی علامه مجلسی از موضوعات بحث بر انگیز در میان محققان و نویسندگان است. متأسفانه هنوز تحقیق جامع و کاملی در حوزه اندیشه سیاسی وی صورت نگرفته و نوشته های که تاکنون درباره ایشان نوشته شده، هیچ کدام مستقلاً به بررسی موضوع سیاست از دیدگاه او نپرداخته است.

شیوه تحقیق در این نوشتار، توصیفی و تحلیلی است؛ البته در این نوع از تحقیقات توجه به چند نکته ضرورت دارد: نخست این که بازشناسی اندیشه سیاسی علمای شیعه به بررسی و مطالعه فراگیر در تمام آثار فقهی، کلامی و تاریخی ایشان نیاز دارد، در غیر این صورت نتایج تحقیقات ناقص خواهد بود، زیرا فقها و محدثان امامیه به دلیل عدم ابتلا به مسائل سیاسی کمتر به ارائه نظریه و تألیف آثار سیاسی پرداخته اند و غالباً نظریه های سیاسی آن ها به صورت پراکنده و نامنظم و در مباحث مختلف فقهی و کلامی ایشان آمده است.

منابع اصلی و اولیه این تحقیق عمدتاً آثار و تألیفات علامه مجلسی است که هنوز در مورد آن ها از بعد سیاسی تحقیق جامع و فراگیری نشده است. بیش ترین تأکید ما در منابع اصلی بر چهار کتاب بحار الانوار و مرآت العقول از کتاب های عربی و حق الیقین و عین الحیات از آثار فارسی مجلسی است، هر چند کتاب ها و رسائل دیگر مجلسی نیز از نظر دور نمانده است. در بخش اول تحقیق هم از منابع معتبر تاریخی بهره جسته ایم و منابع دیگری که در این تحقیق استفاده شده، جنبه فرعی دارند.

ساختار کتاب:

نویسنده این اثر را در دو فصل و چند قسمت منتشر کرده است. در فصل اول این اثر به زندگی و زمانه علامه مجلسی پرداخته شده که از جمله مباحث این فصل عبارت از دوران تحصیل، استادان وی، شاگردان وی، آثار و تألیفات(بحار الانوار، مرآت العقول، عین الحیات، حق الیقین)، وفات وی، زندگی سیاسی(اعم از فعالیت های سیاسی و نقد عملکرد سیاسی علامه مجلسی از جمله همکاری علامه مجلسی با حکومت صفوی، تبیین مدح سلاطین صفوی از سوی علامه مجلسی، نقش داشتن در سقوط اصفهان) است.

همچنین نگارنده در فصل دوم این اثر به حکومت و انواع آن در اندیشه سیاسی علامه مجلسی پرداخته و در ابتدای این فصل ضرورت حکومت و سپس حکومت معصومین(ع)، شرایط تصدی منصب امامت(عصمت، انتصابی بودن امام، اعلم و افضل بودن امام)، حکومت در عصر غیبت، حکومت عدل، شرایط و صفات حاکم اسلامی، وظایف حاکم اسلامی، ولایت فقیه، شئون و وظایف ولی فقیه(افتا در مسائل شرعی، قضاوت، ولایت بر سهمین خمس و زکات، تصدی امور حسبیه)  بررسی شده است.

از دیگر مطالب فصل دوم می توان به امر به معروف و نهی از منکر(مفهوم معروف و منکر، اهمیت، جایگاه، شرایط و آثار امر به معروف و نهی از منکر) حکومت جور(مفهوم طاغوت، زندگی در حکومت جور، حرکمت اعنت ظالم و همکاری با حاکم جور، حرمت مدح ظالم و موارد جواز آن، موارد جواز تعامل و همکاری با حاکم جائر، تقیه)، خلافت، حکومت های سلطنتی، نظریه سلطنت مشروعه و نقد نظریه سلطنت مشروعه و انتساب آن به علامه مجلسی اشاره کرد.

برشی از کتاب:

ولایت فقیه از نظر علامه مجلسی(ره)

ولایت فقیه که از مباحث مهم فقه سیاسی به شمار می رود، از نظر مجلسی دور نمانده است، هر چند به نظر می آید که وی در ارائه عقیده باطنی خود درباره ولایت فقیه در دوران خود دچار محذورات سیاسی – اجتماعی بوده است، زیرا وی در کتاب مرآت العقول ضمن بحث از مقبوله عمر بن حنظله وعده تألیف رساله ای مستقل درباره این مسأله می دهد ولی بعدها این وعده تحقق نمی یابد، در عین حال که محدودیت زمان از موانع آن نبوده است. خلاصه نظر وی در این باب آن است که وی قدر تیقن از دلایت روایت مقبوله را قضاوت فقیه می داند، اما با وجود این، نیابت فقیه از جانب امام معصوم(ع) را نیز در اموری که امام ولایت دارد نفی نمی کند.

از لا به لای مباحث سیاسی مطرح شده در کتاب بحارالانوار درباره انواع ریاست چنین بر می آید که مجلسی از لحاظ نظری، حکومت فقیه جامع الشرایط را در عصر غیبت مشروع و جایز دانسته و در مواردی که اقامه امر به معروف و نهی از منکر و مصلحت عباد مشروط به آن نباشد، واجب می شمارد.