معرفی و بررسی کتاب علوم انسانی ـ دیجیتال

چنان که استنلی فیش استاد ادبیات انگلیسی در دانشگاه بین‌المللی فلوریدا نیز گفته است، اگر می‌خواهید بدانید که علوم انسانی دیجیتال دقیقاً چیست و چه تغییراتی در فعالیت‌های پژوهشی سنتی به وجود می‌آورد، چه شکل‌های جدیدی از تولید و تقسیم دانش را میسر می‌سازد، چه واقعیت‌هایی را به چالش می‌کشد و به چه دنیاهای قشنگ نو و به چه کابوس‌هایی دامن می‌زند، کتاب علوم انسانی - دیجیتال برای شما نوشته شده است.

کتاب علوم انسانی - دیجیتال اثری در قالب‌های رایج دانشگاهی نیست. این کتاب نه یک مجموعه مقالات دانشورانه تک‌مولفی است، نه مجموعه‌ای از گزارش‌های پژوهشی در باب تاریخ علوم انسانی دیجیتال و یا اثری با رویکردی انتقادی نسبت به این موضوع. تلاش مولفان در این کتاب، آن بوده است که هیچ منبعی را بر منبعی دیگر ترجیح ندهند و به صورتی فراگیر تمامی صداهای ممکن را پوشش دهند. همین امر به کتاب ماهیتی داستان‌گونه داده است. اثری با ماهیتی داستان‌گونه درباره امری با آینده‌ای نه‌چندان روشن. به گفته مولفان دلیل اینکه در عنوان کتاب از خط فاصله بین علوم انسانی و دیجیتال استفاده کرده‌اند تاکید بر این آینده مبهم و فضای خالی میان این دو اصطلاح بوده است: «این زیرخط صرفا یک علامت گرافیکی نیست، بلکه از آن عمداً به عنوان علامتی تاکیدی برای مشخص کردن پیوندی انتقادی بین «علوم انسانی» و «دیجیتال» استفاده شده است. این زیرخط اشاره دارد به آینده نامطمئن، تجربی و تعریف نشده علوم انسانی در دنیایی که اساسا به سبب تمامی ابزارهای دیجیتال، دگردیسی یافته است.» (ص: 7)

کتاب علوم انسانی ـ‌ دیجیتال چیزی فراتر از بیانیه‌ای برای شکل جدیدی از دانش از طریق ساختن است و با تنوع حیرت‌انگیزی به بررسی فعالیت‌هایی می‌پردازد که مرزهای دانش را گسترش می‌دهند و تصویری ارزشمند از آیندة فعالیت‌های پژوهشی به دست می‌دهد، تصویری مبتنی بر ارزش‌های بنیادی علوم انسانی دیجیتال که به حیطه‌های دیگر، از جمله فعالیت‌های کمّی، مطالعات علمی ـ اجتماعی، فیلم‌سازی معاصر و مستندسازی شهروندان گسترش می‌یابد. این کتاب خواننده را به فکر می‌برد و به زیبایی، علوم انسانی را به دنیای معاصر دیجیتال ما وصل می‌کند.

این کتاب به خوبی عصر هیجان‌انگیز و پیچیده در تاریخ آموزش، اندیشیدن، و پژوهش در علوم انسانی را تشریح می‌کند که ما اکنون در دل آن به سر می‌بریم. امروزه صدها پژوهشگر و دانشجو به بازاندیشی شکل‌ها و قواعد بنیادی آموزش عالی روی آورده‌اند. این کتاب بیانیه‌ای است که به ما کمک می‌کند تا اهمیت فعالیت‌هایی را که در طول دهة قبل انجام شده‌اند بهتر درک کنیم و بتوانیم در تغییرات بنیادینی که در دهة آینده در آموزش به وجود خواهند آمد، نقش داشته باشیم.

به اعتقاد دین گریگار دانشیار دانشگاه دولتی واشنگتن در ونکوور، تمام کسانی که در محیط‌های دانشگاهی هستند، در هر رشته یا جایگاه، باید کتاب علوم انسانی ـ‌ دیجیتال را بخوانند، زیرا این کتاب توصیف شفاف و دقیقی از این حیطه پژوهشی در حال گسترش ارائه می‌دهد. نویسندگان کتاب، این حیطه را «مجموعه‌ای از فعالیت‌های همسو» نامیده‌اند که شامل طراحی، محاسبه، میان‌رشته‌ای بودن، روش‌های کمّی و کیفی، تحلیل‌های آماری، ترجمه، ارتباطات و مجموعه‌ای از حوزه‌ها و روش‌های دیگر می‌شود که در کنار یکدیگر توان بالقوة تغییر آموزش عالی و به تبع آن، تأثیرگذاری بر فرهنگ معاصر را دارند.

کتاب علوم انسانی ـ دیجیتال بر پایه مدلی تجربی خلق شده است. این مدل، پرسش‌های پژوهشی جدیدی را مطرح می‌کند و در بین این پرسش‌ها بر مسئله طراحی (طراحی اطلاعات، عناصر گرافیکی، حروف‎نگاری، الگوسازی صوری و بلاغی) تمرکز ویژه‌تری دارد. در این مدل نظر بر این است که خلاقیت دیجیتال و خلاقیت فیزیکی به طور جدایی‌ناپذیر و زایا در هم بافته شده‌اند.

در سه فصل اول کتاب، تاکید نویسندگان بر نقشه‌‌سازی ترکیبی حوزه علوم انسانی ـ دیجیتال، روش‌شناسی نوظهور و ویژگی‌های اجتماعی آن است. فصل اول کتاب «از علوم انسانی به علوم انسانی دیجیتال» نام گرفته است. در این فصل صورت‌های نوظهور پژوهش‌های ترارسانه‌ای و اهمیت روزافزون پیش‌نمونه‌سازی، آزمایش و ایجاد ابزار و سکوهای رایانشی برای دانشوری‌های معاصر در علوم انسانی بررسی می‌شود.

در فصل دوم که «روش‌ها و ژانرهای نوظهور» نام گرفته است، نشان داده می‌شود که می‌توان با استفاده از ابزارهای دیجیتال و سکوهای رایانشی، کارها را به شیوه‌هایی جدید انجام داد. به این ترتیب می‌توان به کمک آنها به تداوم فعالیت‌های دانشوری سنتی، یا ابداع شیوه‌های کاملا جدید اقدام کرد. شکل‌های احتمالی دانشورانه در محیط‌های دیجیتال، مدل‌های رو به رواج فعالیت و واحدهای استدلالی تشکیل دهنده آنها را در بر می‌گیرد.

فصل سوم کتاب «زندگی اجتماعی علوم انسانی دیجیتال» نام گرفته است. در این فصل، پروژه‌های علوم انسانی دیجیتال از لحاظ نقش‌های واقعی و بالقوه‌شان در جوامع معاصر، اهداف اجتماعاتی که با آنها سروکار دارند و ارزش‌های مورد تصدیق در آنها تحلیل می‌شوند. چهارمین فصل کتاب نیز «پیش‌بینی‌ها» نام گرفته است. در این فصل به طور خلاصه مطالبی در مورد آینده علوم انسانی دیجیتال به طور خاص و علوم انسانی به طور کلی مطرح می‌شود.

پس از فصل چهار، بخشی با نام «راهنمای مختصری درباره علوم انسانی دیجیتال» فراهم آمده است که در آن استدلال‌های کتاب به صورت فشرده در سه گروه پرسش و پاسخ خلاصه شده است و جنبه آموزشی کتاب را تا حد بسیار زیادی تقویت می‌کند. در انتهای کتاب نیز بخشی با نام موخره آمده است که در آن اتفاقی جالب و بدیع رخ داده است. در این بخش نویسندگان پنج گانه کتاب روند همکاری خود را مستندسازی کرده‌اند. در انتهای کتاب نیز به جای بخش منابع و مآخذ بخشی با نام شبکه ارجاع قرار گرفته که مطالب و منابع خارج از کتاب در آن قید شده است.

انتشارات سمت کتاب «علوم انسانی ـ‌ دیجیتال» نوشته آن بردیک، یوهانا دراکر، پیتر لوننفلد، تاد پرزنر و جعفری اشناپ را با ترجمه مهدی صداقت پیام با تیراژ 500 نسخه و قیمت 15 هزار تومان در 258 صفحه منتشر کرده است.