تاریخ پرشکوه فرهنگ و تمدن اسلامی را بخوانیم

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، بنیان غنی تمدن اسلامی که مؤلفه های آن (اخلاق، علم، سیاست، قوانین و...) بر مدار دین اسلام و آموزه های قرآنی و توجه به حیات نبوی و اهل بیت او بود که به سرعت این تمدن را بر فراز سکوی مجد و عظمتی نشاند. البته همه تمدن های بعدش ریزه خوار خوان گسترده آن بوده‌اند. به دیگر سخن، دستاوردهای بی بدیل این تمدن که در طی قرن های متمادی افتخاراتی را برای ملل مظلوم به ارمغان آورده بود به سرعت به سرزمین های غیر مسلمان راه یافت و دستمایه ای شد برای خیزش فکری و جهش علمی مردمان آن سامان. روح مسالمت آمیز اسلامی با تکیه بر شعار برادری و مساوات قلوب رهیده مردمان خسته از ظلم را گرد خویش فراهم آورد و مُهر پایان به تمدن های فرسوده ای زد که جز پاره ای آداب و مناسک، ابنیه و معماری از آنها چیزی بر جای نمانده بود. بدین ترتیب تمدن اسلامی پدیده ای خارق العاده و شگفتی برانگیز شد؛ تمدنی ایدئولوژیک با مجموعه ای از ساخته ها و اندوخته های معنوی و مادی، آداب و رسوم مشخص، سنن و معارف و علوم و فنون معین و مشترک که در همه وسعت ارضی تمدن اسلامی یکسان می نمود. کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی نوشته دکتر فاطمه جان احمدی برای بازنمود مؤلفه های فرهنگ و تمدن اسلامی که با دستان پر توان مسلمانان جان گرفت و با تدبیر متفکران مسلمان بالنده شد و در سایه سار وفاق اسلامی گسترش یافت نوشته شده است.

ساختار کتاب

کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی 9 بخش دارد:

اول: در بخش اول به بررسی کلیات و تعریف مفاهیم پرداخته شده و برخی عناوین این بخش عبارت است از: تاریخ، معنای لغوی تاریخ، تمدن، تعریف واژگانی تمدن، معنای اصطلاحی تمدن، فرهنگ، چگونگی شکل گری فرهنگ، فرهنگ و عوامل پایایی آن تفاوت و تشابه فرهنگ و تمدن.

دوم: در این بخش در توضیح تمدن اسلامی موضوعات: تعریف و تمدن اسلامی، محدوده جغرافیایی تمدن اسلامی، نظریه های رایج در شکل گیری تمدن اسلامی، ارکان و شاخصه های توان اسلامی و تأثیر فرهنگ و تمدن های پیشین در برداری جهان اسلامی بررسی شده است.

سوم: در این بخش با عنوان نهضت‌های علمی در تمدن اسلامی، جایگاه علم و علم آموزی در اسلام، حرکت علمی مسلمانان در قرون نخستین اسلامی، نهضت ترجمه در عصر خلافت عباسیان، معرفی ادوار نهضت ترجمه و ویژگی آنها، دلایل توجه مسلمانان به ترجمه آثار تمدن های مختلف و توضیح داده شده است.

چهارم: نهادهای آموزشی در تمدن اسلامی عنوان چهارم این کتاب است و در آن به شرح موضوعات تاریخچه آموزش در اسلام تا آغاز عصر عباسیان، عصر نبوت، عصر خلفای راشدین، عصر امویان، سیر تحول آموزش در عصر عباسیان و نهادهای آموزشی در جهان اسلام پرداخته شده است.

پنجم: هنر در تمدن اسلامی عنوان این بخش است و نویسنده در آن برخی عناوین همچون هنر اسلامی، قلمرو هنر اسلامی، اسلام و هنر، نظر اسلام درباره هنر، ویژگی های هنر اسلامی، هنر اسلامی از آغاز تا فروپاشی عباسیان، هنر اسلامی از آغاز تا عصر امویان، هنر اسلامی در عصر خلفای اموی را توضیح داده است.

ششم: عنوان ششمین بخش، تأثیر تمدن اسلامی بر تمدن غرب است که در آن، توضیحاتی درباره چگونگی نفوذ و گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی در اروپا، مصر اسلامی، اندلس، جنگ های صلیبی و گسترش فرهنگ اسلامی و انتقال علوم و فنون اسلامی به اروپا دیده می شود.

هفتم: تضعیف و انحطاط تمدن اسلامی، عنوان بخش هفتم و رکود و ایستایی تمدن اسلامی، نعش خلافت اسلامی، انحطاط اخلاقی حکومت اسلامی، پنج جنگ های داخلی،  تجزیه امپراتوری اسلامی، آشفتگی جهان اسلام برخی موضوعات بررسی شده در آن است.

هشتم: ظرفیت های موجود در جهان اسلام عنوان ان است و نویسنده در آن به توضیح موقعیت جغرافیایی کشورهای اسلامی، کشورهای اسلامی منطقه خاورمیانه، کشورهای اسلامی خارج از منطقه خاورمیانه، مرزهای فرهنگی کشورهای اسلامی، منابع زیرزمینی و نیروی انسانی کشورهای اسلامی و سرمایه فرهنگی و معنوی جهان اسلام پرداخته است.

نهم: در بخش پایانی این کتاب هم بحث انحطاط معنوی دنیای مدرن اختصاص و موضوعات فرهنگ و تمدن غربی و نشانه های انحطاط، علل بحران فرهنگی و معنوی تمدن عرب مطرح شده است.

ویژگی‌های اثر

اول: این کتاب تاریخچه ای مختصر اما کامل از تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی را در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد.

دوم: تقسیم بندی منظم و دسته بندی تاریخی این کتاب از ویژگی های آن محسوب می‌شود.

سوم: مقایسه تاریخی بین تمدن اسلامی و تمدن غربی و بیان عوامل پیشرفت و انحطاط آنها از دیگر ویژگی‌های این کتاب است.

چهارم: تنظیم شدن کتاب برای تدریس در دانشگاه و مراکز علمی به عنوان کتاب درسی از دیگر نکات این کتاب ارزشمند محسوب می‌شود.

جمع‌بندی

کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی کوشیده است تا دانش پژوهان علاقه مند به مباحث تاریخی و خصوصا تاریخ اسلام را با گذشته تمدن و فرهنگ غنی اسلامی آشنا و علل و عوامل پیشرفت و انحطاط این تمدن را بررسی کند و راهی درست را برای آینده به مخاطبان پیشنهاد دهد.

برشی از کتاب

در صفحه 88 کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی چنین آمده است:

تمدن یمنی با دارا بودن تاریخی که به درستی آغاز آن مشخص نیست، در منتهی الیه جزيرة العرب و بر کنار اقیانوس هند و خلیج عدن و دریای سرخ واقع شده است. نزدیکی جغرافیایی این تمدن به خاستگاه اسلام (جزيرة العرب ) گاه سبب شده که مورخان از سهم و نقش آنان در شکل گیری تمدن اسلامی غفلت کنند. تاریخ تمدن درخشان و جایگاه خوب سیاسی، اجتماعی و اقتصادی یمن موجب شده است مورخان آنجا را سرزمین خوش بخت را «مرد برده الخضراء» بنامند.

وجود کانون های تمدنی غنی با استفاده از فن آوری پیشرفته، تاریخ یمن را از سایر تمدن های مشابه و هم عصر متمایز می سازد. هنگامی که سایر تمدن ها برای کسب موقعیت ارضی و یا استفاده از دستاوردهای همسایگان خود در جنگ و ستیز بودند، حاکمان یمنی بر بلند ترین سکوی ترقی تمدنی ایستاده بودند. ساختن سد برای استفاده از نیروی آب، بهره برداری از زهکشی پیشرفته و یا برخورداری از بهترین معماری، گواه این پیشرفت است. داستان های عبرت آموز بلقيس و ملکه سبا - از فرمانروایان مقتدر زن یمن در قرآن - تأییدی بر پیشرفت سیاسی و کارآمدی این تمدن است.

ویرانی سد معروف مأرب به هر دلیل تاریخی، به کوچ اجباری بسیاری از قبایل بانی به نقاط مختلف جزيرة العرب چون يثرب، حيره و عسان انجامید. این قبایل متمدن که با مقومات تمدنی چون حکومت، قوانین و اصول اقتصاد، کشاورزی، معماری و صنایع آشنایی داشتند، با مشارکت در عرصه های مختلف جامعه توانستند بر تکوین فرهنگ و تمدن اسلامی تأثیر بسزایی بر جای بگذارند. اهمیت تاریخی یمن که در بیشتر منابع دوره اسلامی آمده است حکایت از مشارکت بالای یمنی ها در توسعه فرهنگ و تمدن اسلامی دارد؟

علاقه‌مندان می‌توانند برای خرید کتاب تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی که توسط دفتر نشر معارف به چاپ رسیده به آدرس: قم،خیابان شهداء، کوچه 32، شماره 3،تلفن و نمابر: 37740004-025 مراجعه کنند./826/ن601/ب1