قرقیزستان: مرز باریک بین امور خیریه و تبلیغات دینی

به گزارش بین الملل خبرگزاری رسا، در  قرقیزستان تعداد زیادی بنیاد و بنگاه‌های خیریه وجود دارد که فعالیت آنها ارتباط نزدیکی با حوزه دین دارد. بسیاری از این سازمان‌ها به عنوان سازمان دینی و مذهبی ثبت نشده‌اند. اما شاید منطق و  مصلحتی در پشت این سیاست نهفته است زیرا ثبت یک موسسه دینی در قرقیزستان کار بسیار دشواری است و کنترل دولت بر آن در مقایسه با کنترل فعالیت بنگاه‌های خیریه جدی‌تر است.
تحلیل و بررسی مراکز و موسسات مشابه در رسانه‌های گروهی و شبکه‌های اجتماعی
به نوشته رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قرقیزستان؛ بررسی و تجزیه و تحلیل فعالیت چنین ساختارهایی در رسانه‌ها و صفحات شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که برخی از بنیادها و سازمان‌ها خود را با مذهب مشخصی یکسان می‌دانند و گاهی فعالیت آنان در راستای ترویج و تبلیغ این ادیان و فرقه‌ها قرار می‌گیرد.
این از طریق ساخت و ساز اماکن مختلف مذهبی، تامین کمک‌های مالی، برگزاری مراسم‌های گوناگون به مناسبت اعیاد و جشن‌های مذهبی صورت می‌گیرد. در مواقعی چنین فعالیتی ممکن است از طریق احداث یک موسسه اجتماعی کوچک و یا حمایت‌های مالی انجام شود ولی در هر صورت چنین بنیادها و سازمان‌های خیریه از دستورکار و هدف اصلی اولیه دینی خود خارج نمی‌شوند.
به گفته کارشناسان، اکثر بنیادها و سازمان‌های خیریه حقیقتاْ در چارچوب شرح وظایف اصلی خود که همانا حمایت‌های اجتماعی و خیریه از مردم بر طبق مقررات و قوانین است، فعالیت می‌نمایند. ولی در عین حال در میان آنها بنیادهایی نیز وجود دارند که از کارها و فعالیت‌های خیریه به عنوان یک ابزار استفاده می‌کنند و ایده‌ها و ارزش‌های خود را که مغایر با قانون اساسی، قوانین و مقررات جمهوری قرقیزستان و سیاست‌های دولت در حوزه دینی است؛ تبلیغ و گسترش می‌دهند. بخصوص فعالیت‌های این دسته از بنیادها و سازمان‌های خیریه خطرناک قلمداد می‌شوند.
در اینجا سوالی مطرح می‌شود و آن اینکه نهادهای دولتی قرقیزستان تا چه اندازه بر فعالیت این دسته از بنیادها و سازمان‌های خیریه را که زمینه فعالیت آنها ارتباط تنگاتنگ و نزدیکی با دین دارد؛ نظارت و کنترل دارند؟
گلناز عیسی یوا، رییس بخش بررسی و تحلیل کمیسیون دولتی امور دینی جمهوری قرقیزستان در این خصوص می گوید: "برای تخصیص درست کمک‌های خیریه باید یک نهاد هماهنگ‌کننده وجود داشته باشد. در حال حاضر سازمان‌ها و بنیادها بین وزارت دادگستری، کمیسیون دولتی امور دینی و وزارت توسعه اجتماعی تقسیم شده اند. به همین خاطر هیچ یک از این نهادها نمی‌توانند دقیق بگویند که این بنیادها و سازمان‌ها در چه زمینه‌هایی فعالیت می‌کنند و زیر نظر و پاسخگوی کدام نهاد دولتی هستند."
به عنوان مثال، سازمان‌های خیریه در جمهوری قرقیزستان حتماْ بایستی در وزارت دادگستری به ثبت برسند. در پایگاه الکترونیکی وزارت دادگستری در حال حاضر حدود 900 سازمان به ثبت رسیده است. ولی در مورد زمینه‌های فعالیت آنان اطلاعاتی ارائه نشده است.
اعضای نهادهای دولتی اعلام می‌کنند که در بخش مربوط به "فعالیت‌ها"؛ غالبا اطلاعاتی کلی و سطحی توسط سازمان‌ها و بنیادها درج می گردد. به عبارت دیگر زمینه تخصصی فعالیت سازمان و بنیاد را مورد اشاره قرار نمی دهند. مضافا اینکه در قوانین قرقیزستان نیز به لزوم ارائه جزئیات دقیق  فعالیت‌ها توسط سازمان‌ها و بنیادها اشاره نشده است.
در جمهوری قرقیزستان سازمان‌ها و بنیادها قانوناْ مجاز به انجام فعالیت‌های خیریه و دینی بصورت تواماْ و پوششی نیستند. به اعتقاد عیسی یوا تفکیک این دو مقوله از همدیگر کار چندان آسانی نیست.
رئیس بخش بررسی و تحلیل کمیسیون دولتی امور دینی جمهوری قرقیزستان همچنین اظهار می‌دارد که "این مسئله به طور جدی کنترل نمی‌شود ولی در سال‌های اخیر دولت تلاش کرده است تامین مالی احتمالی فعالیت‌های افراط‌گری را کنترل کند. ولی ما غالباْ منابع تامین مالی سازمان‌های خیریه را نمی‌دانیم."

اروزبیک ملاعلی‌اف رییس سابق کمیسیون دولتی امور دینی و کارشناس مسائل دینی قرقیزستان نیز می‌گوید نهادهای دولتی بایستی بطور دقیق گردش مالی بنیادهای خیریه را مورد نظارت قرار دهند تا از طریق آنها امکان حمایت مالی از فعالیت‌های غیرقانونی انجام نشود.
"من تا به حال ندیده‌ام که نهاد نظارت و کنترل مالی (دیوان محاسبات- توضیح مترجم) کاری اساسی برای مقابله با این مشکل انجام داده باشد، این کار مستلزم آن است که نهاد مذکور از وجود کارشناسان خوب بهره بگیرد. آنها (نهاد مذکور) بیشتر بر کنترل گردش‌های مالی متمرکز شده‌اند ولی سازمان‌های تروریستی نیاز به مبالغ زیاد ندارند. علاوه بر این آنها پیچیده کار می‌کنند و تا به حال هیچ یک از تامین‌کنندگان مالی سازمان تروریستی "القاعده" را کشف نکرده است. به هر صورت چنین بنیادها و سازمان هایی نیاز به کنترل و نظارت جدی دارند".
ضمنا، نمایندگان کمیسیون دولتی امور دینی اعلام می‌کنند که تمام پول‌های این بنیادها از طریق سامانه بانکی منتقل نمی‌شود و کنترل این کار بسیار دشوار است.
در سال‌های 2003 الی 2017 میلادی در قرقیزستان حدود 20 سازمان شناسایی شده است که فعالیت آنان توسط دادگاه‌های کشور مربوط به اقدامات تروریستی و افراط‌گرایی اعلام شده است. فعالیت هسته‌های اصلی آنها ممنوع شده و اعضاء و حامیان آنها دادگاهی و محاکمه شده اند. اکثر این جریان‌ها از خارج تامین مالی می‌شده اند. 

به گفته غنی‌بیک عثمان‌علی‌اف رییس اسبق کمیسیون دولتی امور دینی کشور (2008-2010 میلادی) وقتی قرقیزستان آزادی بیان و آزادی دینی را اعلام کرد بنیادهای مختلف در کشور تاسیس شدند و سپس در کشور جنبش‌های مختلف شناسایی شدند که ایده‌ها و عقاید ممنوع را تبلیغ می‌کردند.
"در کشور بیش از 100 مدرسه دینی فعالیت می‌کند و هر کدام از آنان صاحب خود را دارد. آنها زیرنظر و هدایت عربستان سعودی، کویت، اردن، قطر، امارات عربی، پاکستان و بنگلادش فعالیت کرده و دیدگاه‌ها و قرائت‌های خود از اسلام را تبلیغ و صادر می‌کنند. به عنوان رییس سابق کمیسیون دولتی امور دینی اعتراضات والدین قرقیز را شنیده‌ایم که رفتار فرزندانشان در مدارس آنها بسیار خشن و عوض شده است. اوج بحران نظامی سوریه پس از این شروع شده است."
اکیمجان ارگیشوف، رییس بخش آموزش اداره دینی قرقیزستان می‌گوید که همه مدارس دینی در قرقیزستان موظف هستند قبل از شروع فعالیت و تدریس؛ برنامه‌های درسی دینی خود را با مفتی ها هماهنگ کنند.
"هیچ موسسه آموزشی دینی وجود ندارد که خود به خود و بدون هماهنگی با ما نسبت به فعالیت‌های آموزشی دینی اقدام نماید. چنانچه موسسه آموزشی دینی شرایط مفتیات را قبول نکند، مراتب را به کمیسیون دولتی امور دینی گزارش می‌کنیم. این کمیسیون به طور قانونی جلوی فعالیت آنها را می‌گیرد یا از کشور اخراج می‌کند."

در سال‌های 2018 و 2019 میلادی شورای اجتماعی اجرای محاکم کیفری به پرونده 130 نفر که به اتهام  اقدامات تروریستی و افراطی به بازداشت محکوم شده بودند، رسیدگی کرد. شورا هیچ ارتباطی بین آنها و بنیادهای دینی کشف نکرد. در حال حاضر مرکز تحقیقات و پژوهش‌های دین‌شناسی قرقیزستان کار رسیدگی به پرونده افرادی که بخاطر حضور در جنگ سوریه و عراق محکوم شده‌اند را در دست بررسی دارد. هنوز هیچ ارتباطی بین این افراد (20 نفر) با سازمان‌ها و بنیادهای دینی پیدا نشده است.
بنیادهای مختلف و سازمان‌های خیریه که فعالیت‌های آنان ارتباط تنگاتنگی با دین دارد (چه اسلامی و چه مسیحی)، تلاش می‌کنند تا جایی که امکان دارد به سمت مراکز و نهادهای رسمی دینی نروند و با آنها مواجه نشوند. آنها اطمینان دارند که تمامی فعالیت آنها طبق قوانین و مقررات جمهوری قرقیزستان انجام می‌شود و با نهادهای دولتی مربوطه همکاری می کنند. در بحث و گفتگوهای غیر رسمی می‌گویند که فعالیت خیریه و اجتماعی آنها مبتنی بر اعتقادات و اصول مذهبی آنان است، ولی اعتقادات مذهبی خود را تبلیغ نمی‌کنند. به گفته نماینده یکی از این سازمان‌ها، حامیان خارجی آنها به خاطر کارهای و خیریه نیک کمک‌های مالی اختصاص می‌دهند و هیچ هدف و نیت مخفیانه‌ای در پشت آن وجود ندارد و تنها می‌خواهند به مردم کمک کنند. با کمک و مساعدت چنین سازمان‌ها و بنیادهایی مساجد متعددی در سراسر کشور احداث شده است. ضمن آن مدارس، داروخانه‌ها و اماکن پزشکی نیز می‌سازند و همچنین به گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه کمک می‌کنند.
"وقتی مساجد در کشور به اندازه کافی احداث شد، از ما خواستند که اماکن اجتماعی هعمچون مدارس، مهد کودک‌ها، موسسات ورزشی و پزشکی بسازیم. مشکل اصلی ما این بود که به حامیان خود که در فرهنگ و آداب و رسومشان تفاوت دارد توضیح بدهیم که چرا آنها این کار را انجام می‌دهند."
وی در پایان گفت: "آنها – حامیان خارجی- آماده هستند اماکن مذهبی بسازند، به خانواده‌های نیازمند و افراد بی‌سرپرست کمک کنند و آب آشامیدنی سالم تامین نمایند. ولی به نظر آنها احداث مدارس، جاده و سایر اماکن اجتماعی وظیفه دولت است. به هر صورت ما توانستیم آنها را در این زمینه متقاعد کنیم."