چند خبر کوتاه از بازار نشر

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، بازگشایی کتابخانه‌های عمومی استان قم از ابتدای تیرماه، نگاهی به نخستین چاپ‌های قرآن کریم در ایران و انتشار «تاریخ اجتماعی معرفت از گوتنبرگ تا دیدرو» از مهم‌ترین اخبار بازار نشر هستند.

بازگشایی کتابخانه‌های عمومی استان قم از ابتدای تیرماه
سرپرست اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان قم با اشاره به دستورالعمل‌های ستاد مبارزه با کرونا از بازگشایی کتابخانه‌های عمومی استان قم از ابتدای تیرماه خبر داد.

سجاد عمرانی، سرپرست اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان قم با اشاره به بازگشایی کتابخانه‌های عمومی استان قم گفت: با توجه به دستورالعمل‌های وزارت بهداشت و هماهنگی بعمل آمده با ستاد مبارزه با کرونا، کتابخانه‌های عمومی استان از ابتدای تیر بازگشایی می‌شوند و مراجعین می‌توانند برای استفاده ازکتابخانه‌ها مراجعه نمایند.
 
وی اضافه کرد: عضویت اعضا کتابخانه‌های عمومی برای چهار ماه تمدید شده است و برای تسهیل کتاب‌های امانی زمانِ امانت آن را به یک ماه افزایش داده‌ایم.
 
سرپرست اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان قم با تأکید بر حفظ سلامتی و رعایت بهداشت عمومی با توجه به دستورالعمل‌های ستاد ملی کرونا استفاده از ماسک و رعایت فاصله گذاری اجتماعی را ضروری و مهم ارزیابی کرد و گفت: استفاده اعضا از سالن‌های مطالعه با رعایت نوبت امکان‌پذیر است.
 
عمرانی در رابطه با بازگشایی بخش نابینایان و ناشنوایان نیز یادآور شد: تا اطلاع ثانوی بخش نابینایان و ناشنوایان تعطیل خواهد بود و هر زمان به ما اجازه بازگشایی را بدهند از طریق رسانه‌های جمعی اطلاع‌رسانی خواهیم کرد.

نگاهی به نخستین چاپ‌های قرآن کریم در ایران
نخستین قرآن‌هایی که در ایران چاپ شده‌اند، امروز ارزشی برابر با نسخ خطی دارند، این نسخه‌های منحصر به فرد، از ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی زمانه خود، صحبت می‌کنند.

 

بررسی چاپ قرآن در ایران، نه تنها از دیدگاه دینی که از لحاظ تاریخی هم اهمیت زیادی دارد. تاریخچه چاپ قرآن در جهان به قرن ۱۶ میلادی و چاپخانه پاگانانینی در ونیز ایتالیا برمی‌گردد، اما با ورود دستگاه‌های چاپ سنگی و سربی به ایران، قرآن نخستین کتابی بوده است که توسط این دستگاه‌ها چاپ شده، نخستین قرآن‌های ایران در نیمه دوم قرن سیزدهم، یعنی در ۱۲۴۰ تا ۱۲۵۰ قمری چاپ شده‌اند.

نخستین چاپخانه در ایران
نخستین چاپخانه در ایران به دوران صفویان بازمی‌گردد که کشیشان ارامنه در جلفای اصفهان با آن تعدادی دعا و ذکر‌های مسیحی را چاپ کردند. در دوره حکومت نادرشاه افشار به گزارش دو سیاح خارجی جزوه‌هایی به لاتین و عربی در ایران چاپ و پخش شد، اما در دوران ولایت عهدی عباس میرزای نایب السلطنه است که صنعت چاپ در ایران به طور جدی آغاز  شده و شکل می‌گیرد. زمان فتحعلی‌شاه قاجار، عباس میرزا به دلیل استقرار حکومتش در تبریز و نزدیکی‌اش با عثمانی و با برخی از صنایع که در آن دیار به کار گرفته می‌شد، با چاپ آشنا شد؛ علاوه بر آن، او خواهان پیشرفت‌های نظامی و سیاسی بود، به ویژه برای تعلیم و آموزش سپاه و دیگر آشنایی با دیگر علوم لازم، به ضرورت رفع عقب ماندگی‌های محسوس در آن زمان. در این میان چاپخانه‌ای لازم بود که به نشر روزنامه و کتاب‌های آگاهی دهنده به ویژه کتاب‌های علمی اختصاص یابد. این مهم سرانجام با حمایت و پی‌گیری‌های او محقق شد. بدین ترتیب، او بنای نخستین چاپخانه‌ای را گذاشت که در ایران، به زبان فارسی و با روش چاپ سربی، به نشر کتاب پرداخت.

دستگاه‌های چاپ که به ایران آورده شدند چاپ حروفی (سربی) بودند، اما این نوع چاپ دارای اشکالاتی بود که راه را برای پیدایش چاپ سنگی هموار کرد. چاپ‌های سربی دارای کیفیت خوبی نبودند و با نادرستی املایی و مشکلاتی هم، چون کم رنگی و پاک شدن خطوط مواجه بودند. این نقیصه‌ها وقتی که در کنار نوشته‌های دست‌نویس با خط نستعلیق و دیگر خطوط دارای کیفیت عالی قرار می‌گرفت، بیشتر خود را نشان می‌داد و آشکار بود که مردم به متون دست‌نویس بیشتر بها می‌دهند.

نخستین قرآن چاپ سربی
میرزا زین العابدین تبریزی، بانی نخستین چاپخانه سربی در تبریز بود، در دهه سوم قرن سیزدهم هجری چندین کتاب در تبریز به چاپ رساند، بین سال‌های ۱۲۳۹ - ۱۲۴۰ قمری توسط فتحعلی شاه به تهران احضار شد و با حمایت منوچهرخان گرجی معتمدالدوله، چاپخانه‌ای را در تهران دایر کرد.

 

چاپ سربی، نوعی چاپ است که قطعه‌های سرب را در کنار هم قرار می‌دهند و با آن چاپ می‌کنند. روش چاپ سربی، روش نسبتا ساده‌ای است، در این روش کاغذ روی صفحه‌ای متشکل از حروف برجستهٔ سربی و آغشته به مرکب، فشرده می‌شود و بر اثر فشار، حروف بر صفحه کاغذ نقش می‌بندد. حروف‌چینی روزنامه نیز نخست به صورت دستی انجام می‌گرفت، ولی بعد‌ها این کار با دستگاه‌هایی که معمول‌ترین آن‌ها «لاینو تایپ» بود، صورت پذیرفت.

این چاپخانه شماری از آثار دینی را به چاپ رساند و آثاری که در این سال‌ها چاپ شد، به چاپ‌های معتمدی شهرت یافت.  آثاری از علامه مجلسی و شماری دیگر که از آن جمله کتاب محرق القلوب، مجالس المتقین و روضة المجاهدین است، از چاپ‌های این چاپخانه به شمار می‌آیند.

قرآن معتمدی، نخستین قرآنی است که با حروف سربی در سال ۱۲۴۲ ق (یعنی ۱۲۰۵ش) در همین چاپخانه چاپ شده.  ویژگی عمده این قرآن آن است که حروف سربی آن با خط نسخ بسیار زیبا طراحی و به صورت دو رنگ و بسیار زیبا و منظم صفحه بندی و چاپ شده است.

این قرآن در ۲۲۹ صفحه و در ۱۴ سطر عربی و ۲۱ سطر فارسی چاپ شده و حاوی تصاویر زیبای گل ومرغ و تذهیب به شیوه مرسوم و مکتب قاجاری است. کتابخانه مجلس شورای اسلامی، نسخه‌ای از این قرآن را در قالب لوح فشرده به مخاطبان عرضه کرده است.

نخستین قرآن چاپ سنگی
لیتوگرافی یا چاپ سنگی، از سنگ مرمر (کربنات کلسیم) در دستگاه چاپ استفاده می‌شده است. در فن چاپ سنگی، از وسایل ساده‌تر و کم هزینه تری نسبت به چاپ سربی استفاده می‌شد و خطر نگهداری این وسایل در مقایسه با وسایل چاپ سربی کمتر بود، به همین دلیل چاپ سنگی بیش از ۵۰ سال در ایران رواج داشت.
چاپ سنگی برای نخستین بار توسط میرزا صالح بن حاج باقرخان شیرازی معروف به میرزا صالح تبریزی در تبریز به راه افتاد. میرزا صالح از سوی عباس میرزا نایب‌السلطنه برای فراگیری هنر‌های جدید به روسیه رفته بود، او در بازگشت یک دستگاه ماشین چاپ سنگی با خود به تبریز آورد و آن را در سال ۱۲۵۰ ق راه‌اندازی کرد و آقا علی‌بن حاج محمدحسین امین الشرع تبریزی را به ریاست آن گماشت. در همین چاپخانه ابتدا قرآن مجید (۱۲۴۹ ق) و سپس زادالمعاد (۱۲۵۱ ق.) را چاپ کردند. این قرآن ۳۳۷ برگ دارد و در ۱۴ سطر توسط محمدحسین ابن میرزامحمد تبریزی، نوشته شده است.

چاپ‌های قرآن کریم به ارزشمندی نسخ خطی 
تاریخچه چاپ قرآن در سال‌های بعد، مفصل‌تر و پرکارتر شده است، قرآن‌هایی که در طول سال‌ها منتشر شده‌اند، هر یک ویژگی‌های منحصر به فردی دارند، اما بیشتر دستگاه چاپ در ایران، با ورود با کشور، نخستین اثری که منتشر کرده‌اند، قرآن کریم بوده است.

 

نسخه‌های مختلفی از این قرآن‌ها در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، کتابخانه آستان قدس رضوی و دیگر کتابخانه‌ها موجود است که می‌تواند مورد پژوهش قرار بگیرد. امروزه این آثار، به اندازه نسخ خطی ارزشمند به شمار می‌آیند و بر اهمیت تاریخی آن‌ها روز به روز افزوده می‌شود.

تاریخ اجتماعی معرفت از گوتنبرگ تا دیدرو  
کتاب «تاریخ اجتماعی معرفت از گوتنبرگ تا دیدرو» سعی دارد تاریخی اجتماعی‌ای ارائه کند که ملهم از نظریه است؛ نظریه‌های طبقاتی امیل دورکیم و ماکس وبر و همچنین صورت‌های متأخرتر فوکو و بوردیو.

کتاب «تاریخ اجتماعی معرفت از گوتنبرگ تا دیدرو» نوشته پیتر برک با ترجمه یاسر خوشنویس از سوی نشر کرگدن منتشر شد. محدوده‌های زمانی این کتاب از یک‌سو نوزایی و از سوی دیگر روشنگری است. دوره مدرن آغازین در این کتاب از گوتنبرگ تا دیدرو را در بر می‌گیرد؛ به عبارت دیگر، از ابداع چاپ با حروف جابه‌جایی‌پذیر در آلمان در حدود سال ۱۴۵۰ تا انتشار دائره‌المعارف از دهه ۱۷۵۰ به بعد.

این کتاب عمدتا بر متونی مبتنی است که در قرن‌های شانزدهم، هفدهم و هجدهم منتشر شده‌اند و سعی دارد با بحث درباره معرفت شفاهی از مکتوب‌محوری پرهیز کند. اگر چه نویسنده کتاب مورخ فرهنگی و اجتماعی است، این کتاب بسیاری از رویکرد‌های یادشده را به کار می‌گیرد تا سعی کند تخصصی شدن و در نتیجه، تجزیه‌شدنی را که خصلت جهان کنونی معرفت ماست، تصحیح کند.

این کتاب در اصل مجموعه‌ای از سخنرانی‌هاست و هدف از آن اکتشافی ابتدایی در یک قلمرو گسترده فکری است؛ یک جستار و نه یک دایره‌المعارف. سرآغاز جامعه‌شناسی معرفت به عنوان فعالیتی سازمان‌یافته به اوایل قرن بیستم بازمی‌گردد. به بیان دقیق‌تر، دست‌کم سه فعالیت مشابه در سه کشور مختلف آغاز شد: فرانسه، آلمان و ایالات متحده. این پرسش که چرا باید توجه خاصی به رابطه میان معرفت و جامعه در این سه کشور پدید آید، خود پرسش جالب توجهی در جامعه‌شناسیِ جامعه‌شناسی است.
 
این پرسش که معرفت چیست، تقریباً به اندازه پرسشی مشهورتر، یعنی این پرسش که حقیقت چیست، دشوار است. در این کتاب، درباره اموری بحث خواهد شد که مردم دوره مدرن آغازین ـ نه نویسندگان معاصر و خوانندگان آن‌ها ـ معرفت تلقی می‌کردند. یکی از اهداف این کتاب را می‌توان در واژه‌ای واحد بیان کرد: «آشنایی‌زدایی». نویسنده امیدوار است که خواننده به چیزی دست یابد که فاصله گرفتن نامیده می‌شود، چیزی که باعث می‌شود آنچه آشناست، غریبه و آنچه طبیعی است، دل‌بخواهی به نظر برسد.

هدف این است که نسبت به «نظام معرفتی»‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، آگاه‌تر شویم. هنگامی که فردی درون یک نظام زندگی می‌کند، معمولاً این نظام همچون نوعی «فهم عرفی» به نظر می‌رسد. تنها با مقایسه است که می‌توان دریافت این مورد خاص تنها یکی از نظام‌ها در میان مجموعه‌ای از نظام‌ها است.

مقصود از معرفت در اینجا علم در معنای فنی آن نیست و حتی آنچه امروزه صادق دانسته می‌شود نیز نیست؛ بنابراین در فصول مختلف کتاب به معرفت دولت‌های اروپایی درباره کشور‌های دیگر و مردم‌شان، به معرفتی که از اشکال مختلف جاسوسی حاصل می‌شد و به معرفت درباره امور جادویی اشاره می‌شود. موضوع کتاب هر آن چیزی است که مردم در اروپای مدرن آغازین، معرفت به شمار می‌آوردند.

هر کسی که استدلال می‌کند معرفت به گونه‌ای اجتماعی موقعیت‌مند است، به‌یقین موظف است موقعیت خود را مشخص کند. برخی سوگیری‌های نویسنده که نتیجه طبقه، جنسیت، ملیت و نسل هستند، بی‌تردید به‌زودی آشکار خواهند شد. عنوان این کتاب در تجلیل مانهایم انتخاب شده است؛ زیرا آثار او علاقه چهل‌ساله نویسنده به این حوزه را برانگیخته است.

نکته‌ای که درباره این کتاب گفتنی است، آن است که عمدتاً بر متونی مبتنی است که در قرن‌های شانزدهم تا هجدهم منتشر شده‌اند و سعی دارد با بحث درباره معرفت شفاهی از مکتوب‌محوری پرهیز کند. همچنین کتاب سعی دارد با بررسی تصاویر و از جمله نقشه‌ها به عنوان راه‌هایی برای انتقال معرفت و با ارائه مثال‌هایی تصویری از واژه‌محوری پرهیز کند.

این کتاب سعی دارد تاریخی اجتماعی ارائه کند که ملهم از نظریه است؛ یعنی نظریه‌های طبقاتی امیل دورکیم و ماکس وبر و همچنین صورت‌بندی‌های متأخرتر فوکو و بوردیو. فصل‌های دوم و سوم نوعی جامعه‌شناسی معرفت پس‌نگرانه ارائه می‌کنند. فصل چهارم به جغرافیای معرفت می‌پردازد و فصل پنجم نوعی انسان‌شناسی است. فصل‌های ششم و هفتم به ترتیب به سیاست معرفت و اقتصاد معرفت اختصاص دارند. فصل هشتم بیشتر بر کتاب‌ها متمرکز می‌شود و فصل پایانی برخی پرسش‌های فلسفی را پیش می‌نهد.

کتاب «تاریخ اجتماعی معرفت از گوتنبرگ تا دیدرو» نوشته پیتر برک با ترجمه یاسر خوشنویس در ۳۹۲ صفحه، شمارگان ۷۰۰ نسخه و بهای ۷۵ هزار تومان از سوی نشر کرگدن منتشر شد./925/ت303/ق

منبع: ایبنا