چند خبر کوتاه از کتابخانه های آستان قدس رضوی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، بیش از یک هزار و 500 نسخۀ خطي و چاپ سنگي ارزشمند با موضوع امام محمد باقر(ع) و چهارده معصوم (ع) در کتابخانۀ مرکزي آستان ‌قدس ‌رضوي نگهداری می‌شود که قدمت برخی نسخه‌ها به قرن هفتم برمی‌گردد.

مسئول امور مخازن نسخ خطی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان‌ قدس ‌رضوی با اعلام این خبر به معرفی نسخه‌ای خطی با عنوان «مناظرۀ امام باقر(ع) با حجاج» پرداخت و تصریح کرد: این نسخه که پاسخ‌های امام به جروی هروی و حجاج‌بن یوسف ثقفی است، در محرم‌الحرام سال 1268 قمری به قلم عبدالجواد بن مؤمن اردبیلی در کربلای معلّی به خط نسخ 15 سطری بر کاغذ نخودی کتابت شده، عناوین آن به شنگرف و دارای جلد تیماج است که سیدمحمدباقر سبزواری در 1405 قمری این نسخه را وقف کتابخانۀ حضرت رضا(ع) کرده است.

سیدمحمدرضا فاضل هاشمی ادامه داد: نسخۀ دیگر با نام «حدیث مناظرۀ حضرت باقر(ع)» به خط نسخ 17 سطری بر کاغذ نخودی کتابت شده و وقفی موسی گیلانی است.

وی بیان کرد: نسخه‌هایی از شرح دعای سحر روایت‌شده از حضرت ثامن الحجج علی‌بن موسی‌الرضا(ع) که ایشان از حضرت امام محمد باقر(ع) نقل کرده و نسخه‌هایی متعدد از زیارت عاشورا که از حضرت باقر(ع) روایت شده است، به خط مشاهیر خوشنویسان و با آرایه‌های هنری زیبا، در گنجینه موجود است.

فاضل هاشمی به نسخه‌ای به زبان فارسی با عنوان «هدیه‌ القاصر من احوالات امام باقر(ع)» اشاره کرد و گفت: این نسخه در سال 1287 قمری به قلم محمدتقی‌بن ابی‌الحسن یزدی به خط نسخ و نستعلیق 17 سطری کتابت شده و اهدایی حسین‌علی فرهنگی در بهمن 1388 است.

وی از نسخه‌ای با نام «عوالم العلوم و المعارف و الأحوال از سیرۀ فاطمۀ زهرا(س) تا امام محمد باقر(ع)» که به طور خلاصه «عوالم العلوم والمعارف» یا «جامع‌العلوم والمعارف» نامیده می‌شود، یاد کرد و افزود: این نسخه را عبدالله‌بن نورالله بحرانی در سال 1058 قمری تألیف کرده و کتابت آن به خط نسخِ غلامحسین‌بن محمد‌ابراهیم محمدآبادی در سال 1238قمری انجام شده است. کاغذ این نسخۀ خطی، شکری نخودی آهارمهره، عناوین صفحات به شنگرف و جلد آن، تیماج مشکی با آستر میشن قهوه‌ای است.

فاضل هاشمی اضافه کرد: این نسخه، در حالات حضرت فاطمه(س)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، علی‌بن الحسین(ع) و امام محمدباقر(ع) است که تصحیح و مقابله شده و در آبان 1369 به کتابخانۀ حضرت رضا(ع) اهدا شده است.

وی به نسخه‌‌ای از کتب چاپ سنگی اشاره کرد و گفت: «تذکره حضرت سلطان‌علی‌بن امام محمد باقر(ع) و هلال‌بن علی(ع) با قسمتی از فضایل سادات آل محمد علیهم‌السلام»، به زبان فارسی به دست عزیزالله امامت کاشانی تألیف و وقف کتابخانه شده که چاپ آن، در سال 1384 ه.ق در تهران به خط نستعلیق انجام شده است.

فاضل هاشمی در پایان خاطرنشان کرد: کشف‌الغمه فی معرفه‌الأئمه، اعتقادات شیخ صدوق، احتجاج شیخ طبرسی، خرایج والجرایح، الدمعه‌الساکبه، فصول‌الهمه، مشارق انوار‌الیقین، کفایه‌الأثر، جلاء‌العیون، طوفان‌البکاء، مطالب‌السوول فی مناقب آل‌الرسول، ناسخ‌‌التواریخ، عذاب‌النواصب علی‌الجاحد و‌الناصب، تهذیب‌الأحکام، تذکره‌الخواص، بهجه‌المباهج، المناقب، الصافی، التتمه فی تواریخ‌الأئمه، اربعین و... از نسخه‌های موجود در گنجینۀ رضوی است که به چهارده معصوم علیهم‌السلام پرداخته است و قدمت برخی نسخه‌ها به قرن هفتم می‌رسد.

بیش از 100 نسخۀ خطی از امام باقر(ع) در کتابخانۀ وزیری

کتابخانۀ وزیری یزد، از کتابخانه‌های وابسته به آستان قدس رضوی، بیش از یکصد نسخۀ نفیس خطی و چاپ سنگی با موضوع امام محمدباقر(ع) را در خود جا داده است.

رئیس ادارۀ کتابخانۀ و موزۀ وزیری یزد با بیان این‌که نسخه‌های متعدد خطی و چاپ سنگی با موضوعات متنوع علمی و مذهبی در کتابخانه و موزۀ وزیری یزد نگهداری می‌شود، اعلام کرد: در این میان، بیش از یکصد نسخۀ خطی و چاپ سنگی با موضوع زندگی‌نامه، شخصیت، مناقب، فضائل اخلاقی، معجزات و آموزه‌های امام محمد باقر(ع) در این کتابخانه موجود است.

دکتر محمدرضا ملک‌ثابت ابتدا به نسخه‌ای به قدمت قرن دهم قمری اشاره کرد و افزود: «کَشْفُ‌الغُمَّه فی مَعْرِفَه‌الأئمّة(ع)» به زبان عربی در شرح ‌حال، فضائل و معجزات چهارده معصوم(ع) نوشتۀ علی‌بن عیسی اربلی است که ابوابی از کتاب دربارۀ امام باقر(ع) است. 4 نسخۀ خطی آن در کتابخانه نگهداری می‌شود که یکی از نفیس‌ترین نسخه‌ها در سال 920 قمری به خط نسخ 25 سطری در 362 برگ کتابت شده است.

وی از اثری با عنوان«مُهَجُ الدّعَوات وَ مَنهَجُ العِبادات» با موضوع حرزها، قنوت‌ها و ادعیۀ امام باقر(ع) یاد کرد و گفت: این کتاب به زبان عربی تألیف سیدبن طاووس است که یکی از نسخه‌های خطی آن، در سال 1044 قمری به قلم عبدالله‌بن موسی به خط نسخ کتابت شده است.

ملک‌ثابت اضافه کرد: نسخه‌ای نفیس از «الخرائج و الجرائح» در ذکر معجزات پیامبر(ص) و ائمه(ع) نوشتۀ سعید‌بن هِبه‌ُالله مشهور به قطب‌الدین راوندی که باب ششم آن در بیان بعضی از معجزات و اخبار امام باقر(ع) است، در سال 1060قمری در 138 برگ به قلم احمدبن حسین به خط نسخ 25 سطری کتابت شده است.

وی در ادامه از کتاب «اَلْإرْشاد فی مَعْرفة حُجَجِ‌الله عَلَی الْعِباد» معروف به «الارشاد» نام برد که کتابی کلامی و تاریخی به زبان عربی نوشتۀ شیخ مفید دربارۀ تاریخ زندگانی ائمۀ اطهار(ع) است و باب پنجم آن دربارۀ تاریخ ولادت، دلایل امامت، مدت امامت، عمر آن حضرت، سبب شهادت، مرقد مطهر، عدد فرزندان، فضائل و اخبار امام باقر(ع) است که چهار نسخۀ خطی آن در کتابخانۀ وزیری نگهداری می‌شود و بیشتر نسخه‌ها در قرن 12 قمری کتابت شده است.

رئیس ادارۀ کتابخانۀ و موزۀ وزیری یزد تصریح کرد: نسخۀ ارزشمندی از «جَلاءُ العُیون» نوشتۀ علامه محمدباقر مجلسی دربارۀ تاریخ زندگی چهارده معصوم(ع) که باب هفتم آن در بیان تاریخ ولادت و وفات و بعضی از حالات امام باقر(ع) است، در 215 برگ در سال 1124 قمری به خط نسخ 20 سطری به کلک عبدالرحيم‌بن ابي‌الحسن اصفهاني کتابت شده است.

وی در پایان به برخی نسخه‌های چاپ سنگی اشاره و خاطرنشان کرد: نسخه‌ای از «طوفان البکاء» نوشتۀ محمدابراهیم‌بن محمدباقر جوهری که بخش‌هایی از آن در شهادت امام باقر است، به قلم محمدصادق‌بن ابوالحسن گلپایگانی به خط نسخ، در سال 1275قمری در تهران چاپ شده است.

ملک‌ثابت ادامه داد: نسخه‌ای از «تحفه المجالس» نوشتۀ سلطان محمد‌بن حسن استرآبادی که به کلک محمدباقر‌بن محمدحسن خوشنویس به خط نسخ در سال 1278قمری در تبریز چاپ شده است و نسخه‌ای از «بحارالانوار» علامه محمدباقر مجلسی که بخش‌هایی از جلد یازدهم کتاب به احوال امام محمد باقر(ع) می‌پردازد و به قلم محمدهاشم به خط نسخ در سال 1298قمری چاپ شده است، از نسخ چاپ سنگی موجود در این کتابخانه است.

نسخه‌های خطی 700ساله از سهروردی در کتابخانه آستان قدس رضوی

بیش از 170 نسخة خطي و چاپ سنگي نفيس از شيخ شهاب‌الدين سهروردي در کتابخانة مرکزي آستان قدس رضوي نگهداري ‌مي‌شود که قديمي‌ترين نسخة آن، به قرن هشتم برمي‌گردد.

مسئول امور مخازن نسخ خطی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی اعلام کرد: شهاب‌الدين ‌ابوالفتوح يحيي‌بن حبش‌‌بن ‌اميرك سهروردی، در سال 549 ق ‌در سهرورد در اطراف شهر زنجان امروزي به دنیا آمد و با وجود كمي عمر حدود 50 كتاب به فارسي و عربي نوشت كه بيشتر آن‌ها به ‌دست ما رسيده است و در حال حاضر در گنجينة کتب خطي کتابخانة مرکزي آستان قدس رضوي نگهداري مي‌شود.

سيد محمدرضا فاضل هاشمي هم‌زمان با روز بزرگداشت شیخ شهاب‌الدین سهروردی، آثار شیخ اشراق را در موضوعات مختلفي خواند و افزود: آثار وي شامل کتب فلسفي و عرفانی، رسالاتي کوتاه به فارسي و عربي، حکايات رمزي از سفر نفس، رسالاتي در اوراد و ادعيه و اذکار، و ترجمه، شرح و تفسير بر قرآن کريم و کتب پيشينيان است.

وي با بیان این‌که یکى از آثار مهم شیخ اشراق «التلویحات» نام دارد، به قديمي‌ترين نسخة آن در کتابخانة مرکزي آستان قدس رضوي اشاره کرد و گفت: شرحی از این اثر با عنوان «شرح التلویحات ابن کمونه» در سال 705 قمری کتابت شده است و نسخه‌ای از تلویحات در سال 1090 قمری کتابت شده و تاج ماه‌بیگم در 1262 قمری آن را وقف آستان قدس کرده است.

وی از نسخه‌ای به قدمت قرن نهم یاد کرد و گفت: «شرح هیاکل النور» که شارح آن، محمدبن اسعد دوانی است و در زمان حیات شارح به سال 872 قمری در تبریز کتابت شده است، از نسخه‌های نفیس موجود است.

فاضل هاشمی اضافه کرد: «دستور السلوک» در موضوع اخلاق، به کتابت سال 903 قمری و رسالۀ «یزدان‌شناخت» که در شناسایی نفس انسان و چگونگی احوال وی پس از مرگ است و در 1001 قمری کتابت شده است، از دیگر نسخه‌های ارزشمند این مجموعه است.

همچنین مسئول امور مخازن نسخ خطی کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی، اعلام کرد: بیش از 4هزار و 500 نسخه کتاب خطی با موضوع حکمت و افزون بر 2هزار نسخه در موضوع عرفان در این گنجینه در دسترس پژوهشگران و علاقه‌مندان قرار دارد.

گفتنی است، منابع ‌انديشه‌‌ سهروردی گوناگون بوده و ‌آثار و اشعار فراواني ‌به او ‌منسوب است که كهن‌ترين فهرست‌آثار وي ‌را شهرزوري‌ ارائه‌ و ‌تعداد آن را ‌مشتمل بر 46 عنوان ذکر کرده است. نظام فلسفي سهروردی بيشتر بر اشراق، مكاشفه، تصفيۀ نفس و اصول كشفي ذوقي بنا شده و سير و سلوك و شهودات دروني از مهم‌ترين عناصر نظام فلسفي او به شمار مي‌رود./864/ت303/ب1