بررسی الگوی مصرف در اسلام و غرب در یک اثر

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، مقدار مصرف در هر جامعه ای، تأثیر پذیرفته از جهان بینی و مکتب فکری آن جامعه است. همان گونه که امپریالیسم تبلیغی در پی یکپارچه سازی جوامع برای ترویج مصرف گرایی افراطی است، در مقابل، مکتب حیات بخش اسلام به دنبال دست یابی به اعتدال و اقتصاد است. مفهوم مصرف در اسلام، با مفاهیم رایج آن متفاوت است؛ زیرا نگاه اسلام به مصرف نگاه ابزاری است. در اندیشه دینی، مصرف و استفاده از کالا و خدمات برای رشد و شکوفایی اخلاقی و رسیدن به قرب الهی و کمال انسانی معنا می یابد و الگوی مصرف نیز بر پایه مسئولیت و اعتدال پایه گذاری شده است.

بر اساس مبانی اعتقادی نظام اسلامی که با اندیشه لیبرالی تفاوت ماهوی دارد، در نوع مصرف نیز با نظام های مادی تفاوت ریشه ای وجود دارد. در اسلام دو عنصر حلیّت و طهارت از شرط های اساسی مصرفند و هرگز اجازه داده نمی شود که برای به دست آوردن کالا، حقی از کسی ضایع شود یا مصرفی در اشیای نجس و خبیث صورت پذیرد. در اسلام، اصولی چند همچون اعتدال، عدم اسراف و تبذیر، عدم اتراف و عدم اتلاف محدود کننده مقدار مصرف است.

متأسفانه با وجود تأکیدهای فراوانی که در آموزه های اسلامی در زمینه رعایت اعتدال در مصرف و پرهیز از اسراف و تبذیر شده است، در جامعه اسلامی ما، چه در سطح عمومی و مصارف خانوارها و چه در سطح دولتی و مصارف دستگاه ها و نهادهای دولتی. به این موضوع چنانکه شایسته است توجه نمی شود و از همین رو بود که رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت اللّه خامنه ای _ دامت برکاته _ با روشن بینی خاص خود، سال 1388 را سال اصلاح الگوی مصرف» اعلام کردند و فرمودند: «ما بایستی به سمت اصلاح الگوی مصرف حرکت کنیم. مسئولین کشور در درجه اول چه قوه مقننه، چه قوه مجریه و چه سایر مسئولین کشور؛ قضوه قضائیه و غیر آنها و اشخاص و شخصیت ها در رتبه های مختلف اجتماعی، و آحاد مردم ما از فقیر و غنی، بایستی به این اصل توجه کنند که باید الگوی مصرف را اصلاح کنند».

انتشارات مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، کتاب الگوی مصرف در اسلام و غرب، نوشته مجید نوریان را به چاپ رسانده است.

ساختار کتاب

کتاب الگوی مصرف در اسلام و غرب، دارای پنج بخش است.

بخش اول: عنوان این بخش از کتاب تبیین مفاهیم کلیدی، است. عناوین دیگر این بخش عبارت است از: مصرف(معنای لغوی و اصطلاحی)، تابع مصرف، کالای مصرفی، سطح مصرف، شکل مصرف، الگوی مصرف، ارتباط متغیر مصرف با دیگر متغیرهای اجتماعی، اقتصادی، روش و اهداف تحقیق.

بخش دوم: مبانی فلسفی تنظیم الگوی مصرف در اسلام و غرب، عنوان بخش دوم از این کتاب است. عناوین دیگر این بخش: مبانی فلسفی نظام اقتصاد سرمایه داری، مبانی فلسفی نظام اقتصاد اسلامی.

بخش سوم: حدود و ویژگی‌های مصرف در اسلام، عنوان بخش سوم این کتاب است. عناوین دیگر این فصل: محدودیت‌های مشخص کننده اصل مصرف، محدودیت‌های مشخص کننده میزان مصرف، تجمل‌گرایی.

بخش چهارم: بخش دیگری از این با عنوان مصرف‌گرایی غربی و الگوی مصرف در ایران، مشخص شده است. عناوین دیگر این بخش عبارت است از: مصرف‌گرایی غربی و روش‌های ترویج آن، الگوی مصرف در ایران

بخش پنجم: آخرین بخش این کتاب با عنوان همراه با برنامه‌سازان، مشخص شده است. عناوین این بخش: تبلیغ چیست؟، رسانه، تبلیغات و مصرف در غرب، رسانه اسلامی و الگوی مصرف، فیلم‌های تلویزیونی و الگوی مصرف، پرسش‌های مردمی، پرسش‌های کارشناسی، مراکز مرتبط با موضوع «مصرف و الگوی آن در اسلام».

ویژگی های اثر

1. پرداختن به موضوع مهم مصرف و مصرف گرایی در جامعه

2. توجه دادن به مبانی فلسفه اقتصاد اسلامی

3. معرفی الگوی اسلامی برای فرهنگ مصرف گرایی

4. پرداختن به بحث تجمل گرایی و مصرف گرایی

5. نشان دادن نحوه تبلیغ و مبارزه با مصرف گرایی در جامعه

جمع بندی

دوست داران کتاب با خواندن این کتاب به الگوی مصرف اسلامی پی برده و فعالان فرهنگی با استفاده از آن می توانند به مبارزه با تجمل گرایی و مصرف گرایی در جامعه بپردازند.

برشی از کتاب

در صفحه 10 و 11 این کتاب درباره الگوی مصرف اسلامی این مطالب نگاشته شده است:

الگوی مصرف اسلامی بر پایه اصول موضوعه و روشنی است که با حرکت از آنها به اصول خاص می رسیم: اولین اصل اساسی و بدیهی، اصل مسئولیت است. با این توضیح که در اسلام، انسان در قبال آزادی اش مسئولیت دارد و نمی تواند خود را تافته جدا بافته تلقی کند. چه، تمام متغیرها باید بر اساس ملاحظات جامعه مطالعه شوند و جنبه اشتراکی و جمعی انسان رابطه متقابل و اساسی با جنبه فردی او دارد.

اعتدال: در چارچوب اسلامی، زندگی و عمل انسان باید از هر نظر با مفهوم گسترده عدل مطابق باشد، ضرورت اعتدال در مصرف، از آن رو بیشتر روشن می شود که بدانیم، انسان موجودی است با تمایلات انحرافی و خیال های سرکش که اگر مهار نشوند او را از مرز بشریت و مسئولیت پذیری خارج و به موجودی خطرناک تبدیل می کنند. بنابر آنچه گفته شد، می توان نتیجه گرفت که شکل و سطح مصرف افراد یک جامعه، الگوی مصرف آن جامعه را تشکیل می دهد.

الگوی مصرف، شامل کمیت و کیفیت اقلام مصرفی افراد یک جامعه و به طور کلی رفتار و کردار مصرف کنندگان کالاها و خدمات (افراد، خانوارها، بنگاه ها، دولت و...) است که تحت تأثیر استاندارد مصرف، درآمد، موقعیت اجتماعی و از همه مهم تر اعتقادات و مبانی فکری فرد یا جامعه تغییر می کند. در یک دسته بندی کلی، عوامل مؤثر بر الگوی مصرف عبارتند از: توزیع درآمد، الگوی تغذیه، عوامل فرهنگی، توسعه یافتگی جامعه، تبلیغات، نوع نگرش و جهان بینی، کسب منزلت اجتماعی و... .

تبیین و ترسیم الگوی مصرف از آن رو مهم است که از سویی پیش بینی هزینه های مصرفی سال های آینده و در نتیجه برنامه ریزی اقتصادی، مستلزم شناخت الگوی مصرف است. و از سوی دیگر شناخت و تبیین الگوی مصرف بر اساس مبانی اعتقادی و اسلامی، می تواند جامعه را از فرو غلتیدن در منجلاب شوم پدیده «مصرف گرایی» و در نتیجه وابستگی ذلت بار نجات دهد و او را به سوی خوداتکایی و استقلال سوق دهد. مصرف گرایی، پدیده ای ناپسند و ارمغان استعمار نو است که لزوم مبارزه جدی با آن ضرورتی اجتناب ناپذیر می نماید. در فصل های آتی، این موضوع را به صورت تفصیلی بررسی می کنیم.

انتشارات مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران کتاب «کتاب الگوی مصرف در اسلام و غرب» را در قطع رقعی و 105 صفحه به چاپ رسانده است.

علاقه‌مندان می‌توانند برای خرید این کتاب به انتشارات مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به آدرس: قم، بلوار محمد امین، جنب صدا و سیمای مرکز قم، مرکز پژوهش‌های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مراجعه کنند./826/ن601/ق