شماره ۹۵ فصلنامه «پژوهش‌های قرآنی» منتشر شد
نود و پنجمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی «پژوهش‌های قرآنی» با ۷ مقاله منتشر شد.
به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، نود و پنجمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی «پژوهش های قرآنی» به صاحب امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم – پژوهشکده اسلام تمدنی با مدیر مسؤولی سید عباس صالحی و سردبیری احمد آقایی زاده ترابی منتشر شد.
در این فصلنامه در 7 مقاله صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:
الگوی گرایشی رشد فرهنگی انسان از دیدگاه قرآن کریم
محمدمصطفی اسعدی و امیرمحسن عرفان
چکیده: در این پژوهش می‌کوشیم با هدف ارتقای کیفی رویکرد فرهنگی به قرآن کریم، الگوی گرایشی رشد فرهنگی انسان از دیدگاه قرآن را بیان کنیم. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی سامان یافته، و بر حسب دستاورد یا نتیجه تحقیق، از نوع توسعه‌ای - کاربردی، و از لحاظ هدف تحقیق، از نوع اکتشافی، و به لحاظ نوع داده‌های مورد استفاده، یک تحقیق کیفی است. این نوشتار «ضرورت‌شناسی قرآن‌پژوهی فرهنگی» را آغازگاهی برای تبیین هر چه بهتر مسأله می‌داند. «نقش ریشه‌ای قرآن کریم در اصلاح فرهنگی»، «حاکمیت رویکرد سکولار در فرهنگ‌پژوهی»، «ایجاد درک مشترک از دیدگاه فرهنگی قرآن» و «خلق تصویری ذهنی از آینده مطلوب فرهنگی از دیدگاه قرآن»، از مهم‌ترین ضرورت‌ها در این زمینه است. نتایج حاصل از تحلیل و ترکیب داده‌های جمع‌آوری شده نشان می‌دهد که «معنویت‌گرایی»، «خردگرایی»، «عمل‌گرایی» و «علم‌گرایی»، اضلاع چهارگانه رشد فرهنگی انسان در بعد گرایشی از دید قرآن است که پیوست فرهنگی هر کدام از آن اضلاع، تمام عرصه‌های فرهنگی را پوشش می‌دهد.
خوانش انتقادی استنطاق و کاربست آن در نظریه شهید صدر پیرامون سنت‌های تاریخ در قرآن شهید صدر
سعید بهمنی
چکیده: نبود روش‌های نو و پیش‌رفته در برداشت از قرآن کریم و منابع دینی یکی از کاستی‌های اساسی مطالعات دینی به ویژه نظریه‌پردازی به منظور حل مسایل روز است. شهید صدر در زمرة اندک عالمان برجسته‌ایست که از روشی نسبتاً نو سخن می‌گوید و با تبیینی منحصر به فرد از تفسیر موضوعی ویژگی فوق‌العاده‌ای به آن می‌دهد. این مقاله به خوانش انتقادی «استنطاق» در تفسیر موضوعی و «کاربست آن در نظریة سنت‌های تاریخ در قرآن» می‌پردازد. مقاله، «استنطاق» را به عنوان تنها یکی از مراحل و فرایندهای تفسیر موضوعی و نظریه‌پردازی بر اساس قرآن بررسی می‌کند؛ و آن را همة تفسیر موضوعی در نظر نمی‌گیرد. هدف، تبیین استنطاق و مؤلفه‌های آن در تفسیر موضوعی شهید صدر و ره‌گیری میزان کاربست آن در نظریة سنت‌های تاریخ است. مقاله به دو سؤال اساسی پاسخ می‌دهد: 1. مؤلفه‌های استنطاق در تفسیر موضوعی شهید صدر کدام‌اند؟ 2. مؤلفه‌های یادشده در نظریة سنت‌های تاریخ به چه میزان به‌کار رفته است؟ تحقیق با روش تحلیل متن انجام می‌شود. با این توضیح که با دو متن مواجه هستیم متنی که از تفسیر موضوعی و نظریة سنت‌های تاریخ سخن می‌گوید و متن قرآن کریم که نظریه‌پرداز نظریة خود را بر اساس مدلول‌های آن صورت‌بندی می‌کند. طبعا تحلیل مدلول‌های قرآنی، بر روش اجتهاد در دلیل لفظی قرآنی مبتنی است. آثار پرشماری در بارة تفسیر موضوعی شهید صدر نوشته شده است. تفاوت رویکرد این مقاله با آنها در این است که اولا ـ در آثار یادشده جز اندکی به طور گذرا بر عنصر نظریه‌پردازی در روش تفسیر موضوعی شهید صدر تکیه نمی‌کنند؛ ثانیا ـ هیچ‌یک روش تفسیر موضوعی شهید صدر را به صورت مدلی مفهومی سامان نمی‌دهند؛ ثالثاً: در آنها فرایند استنطاق و میزان کاربست آن در نظریه پردازی بررسی نمی‌کنند.
بازپژوهی تحلیلی دلالت آیه 3 سوره نساء بر اصل «تک‌همسری» یا «چند‌همسری»
محمدرضا خانی، فاضل حسامی و رحمان عشریه
چکیده: در قرآن کریم حکم تعدد زوجات در آیه 3 سورة نساء بیان شده است. برخی با استناد به این آیه تک‌همسری را اصل دانسته و چند‌همسری را مربوط به ضرورت‌های فردی و اجتماعی می‌دانند. در مقابل گروهی معتقد به رجحان تعددزوجات بر تک‌همسری هستند. این مقاله با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی پس از بیان رابطه شرط و جواب‌شرط در صدر آیه، به بررسی دلالت این آیه بر اصل تک‌همسری یا چند‌همسری پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که تعبیر «ذَلِکَ أَدْنىَ أَلَّا تَعُولُوا» به خاطر وجود دو احتمال در مشار‌الیه (ذلک) دلالتی بر رجحان تک‌همسری ندارد. همچنین فعل امر«فَانکِحُواْ» در مقام توهم حظر است و بر رجحان تعددزوجات دلالت نمی‌کند چنان‌که تقدیم تعبیر«فَانکِحُواْ مَا طَابَ لَکُم مِّنَ النِّسَاءِ مَثْنىَ وَ...» بر تعبیر «فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً» نیز دلالتی بر رجحان تعددزوجات ندارد. از این رو آیه شریفه بیانگر اصل تک‌همسری یا اصل چند‌همسری نیست بلکه تنها بر جواز و اباحه تعددزوجات دلالت دارد.
ابهام زدایی از ظواهر آیات ناظر به فلسفة خلقت با تأمل در مسأله خلود
سید ابوالفضل موسوی
چکیده: از منظر قرآن عبادت و نیل به رحمت، اغراض اصلی خداوند از خلقت انسان است؛ اما مسیر طغیان و عذاب که اکثریت انسان‌ها طی می‌کنند، به‌ویژه مسئله خلود عذاب، موهم نقض غرض الهی است. این تحقیق نشان می‌دهد که رفع ابهام فوق، منوط به تحلیل درست مسئله عذاب و خلود است به این معنا که عذاب را بایستی واجد جنبه تربیتی دانست و خلود را به معنای مدت طویل نه جاودانه؛ چراکه معنای جاودانگی عذاب، مخالف قواعد عقلانی توحید و موجب ابهام در فلسفه خلقت خواهد شد. نوشتار حاضر با رویکردی توصیفی، تحلیلی مهم‌ترین دلایل خلود را بررسی و میزان قوت آنها را در مقابل ادله توحیدی، عقلی و نقلی بررسی می‌کند تا ضمن مبناسازی برای نفی جاودانگی عذاب، تصویری هماهنگ تر و عمیق‌تر از فلسفه خلقت از منظر قرآن ارائه دهد. این تصویر به دلیل اشتمال بر مؤلفه‌های احساسی و انگیزشی، از حیث کاربردی در حل معضلات روانی جامعه نیز موثرتر است.
قلمرو حجیت عقل‌منبع در تفسیر قرآن با تأکید بر تفسیر المیزان
محمد هادی قهاری کرمانی
چکیده: در بین مدافعان تفسیر اجتهادی در مورد حیطه و دایره حجیت عقل در تفسیر قرآن، اختلاف نظر وجود دارد. در این تحقیق برآنیم تا قلمرو حجیت عقل‌منبع را در تفسیر المیزان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تفاسیر اجتهادی فریقین بررسی نماییم. برای تحقق این منظور، ابتدا مراد از عقل و گونه‌های آن (عقل‌منبع و عقل‌مصباح) روشن گردید، و بر اساس آن تفسیر اجتهادی قرآن به سه گونه نقل‌گرا، عقل‌گرا و کشف‌گرا تقسیم‌بندی شد، و با عنایت به این که عقل‌مصباح و کشف و شهود، تخصصاً از عنوان مقاله خارج بود، لذا بحث را در مورد قلمرو عقل‌منبع ادامه داده و به بررسی گونه‌های تفسیر اجتهادی عقل‌گرا یعنی بدیهیات عقلی، برهان‌های عقلی، مبانی کلامی، فلسفی و علمی و مدرکات عقل عملی در المیزان پرداختیم. نتیجه آن شد که همه گونه‌های تفسیر اجتهادی عقل‌گرا در تفسیر المیزان مطرح شده است؛ بنابراین از دیدگاه مؤلف المیزان قلمرو حجیت عقل‌منبع در تفسیر قرآن، شامل همه گونه‌های یادشده میباشد.
مصلحت اندیشی در سیرۀ مدیریتی حضرت یوسف(ع)
محمود خوران
چکیده: در این پژوهش که با روش مطالعۀ کیفی و نگرشی تحلیلی، تدوین شده است پس از ذکر اجمالیِ مقدماتی در مصلحت اندیشی، با تحلیل بارزترین نمونۀ مصلحت اندیشی در سورۀ یوسف (علیه السلام) یعنی ماجرای جاسازی ظرف مخصوص در بار بنیامین و تطبیق ضوابط اصولی بر آن، ضمن پاسخ به شبهات پیرامونی، به یافته های جدیدی رسیده است؛ اولاً متزاحم اهمّ در این ماجرا -که بر بیشتر مفسّران مشتبه شده - مشخص شده است . ثانیاَ با تطبیق اجزای دخیل در این ماجرا از جمله قضیۀ اتّهام دزدی به بنیامین با معیارهای فعل اخلاقی، شبهۀ مذمومیت اخلاقی و استفاده از وسیلۀ غیر اخلاقی در این مصلحت اندیشی، ردّ شده است. ثالثاً چهار راهبرد تشخیص مصلحت احصاء شده سپس ضمن تطبیق تفکّر سیستمی با مدیریت ماجرا، نگاه سیستمی جامع به عنوان راهبرد کلان یوسف علیه السلام در تشخیص مصلحت معرّفی شده است .
پیوند اسماء الهی در فواصل آیات، با مضامین و غرض سورۀ احزاب
حجت اله حکم آبادی، غلامرضا رئیسیان و عباس اسماعیلی زاده
چکیده: تحلیل اسماء به‌کار رفته در فواصل آیات از جمله مباحث مهم تفسیری است. قرآن پژوهان، با اعتقاد به توقیفی بودن چینش کلمات وآیات، اسماء مذکور در پایان آیات را بررسی نموده، تا ضمن فهم دقیق آنها؛ به ارتباطشان با محتوای آیات و غرض سوره دست یابند. این پژوهش، با رویکردی تحلیلی، با تکیه برمتون تفسیری و کتب لغت، به‌دنبال تبیین نحوۀ ارتباط اسماء الحسنای پایان آیات با مضامین و غرض سورۀ احزاب میباشد. یافتهها نشان می‌دهد که این ارتباطِ نظاممند، علاوه بر خود آیه، با آیات قبل و بعد مرتبط بوده، به‌گونهای که با حذف آنها، یا جانشین کردن اسامی دیگر، در معنا و غرض آیه اضطراب ایجاد شده و از رونق بلاغت آیات کاسته می‌شود. پربسامدترین دلایل آن نیز تعلیل، تکمیل، تهدید، تأکید و تمهید برای احکام جدید بوده است. همچنین بررسی این اسماء، قرینۀ قابل اطمینانی برای کشف و تثبیت غرض سوره خواهد بود./822/ن602/ق
ارسال نظرات