شماره ۹۸ فصلنامه «نقد و نظر» منتشر شد
به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، نود و هشتمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی «نقد و نظر» به صاحب امتیازی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با مدیر مسؤولی محمدتقی سبحانی و سردبیری محمدعلی مبینی منتشر شد.
در این فصلنامه در 7 مقاله و در 184 صفحه منتشر شده است و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:
احتجاج اخلاقی بر ضرورت زندگی پس از مرگ
امیر دیوانی
چکیده: کسی نیست که با پرسش از زندگی پس از مرگ روبهرو نشده باشد. ازآنجاکه پیامبران الهی و اوصیای ایشان پیغام الهی را دربارۀ زندگی پس از مرگ به مردم ابلاغ کردهاند، در این پژوهش تلاش میشود نشان داده شود درک ضرورت این ابلاغ در نهاد هر انسانی هست و شناسایی آن تنها نیازمند آشکارسازی است؛ ازاینرو به روش عقلی روشن میشود نظام احسن آنگاه درک خواهد شد که هیچ بخشی از آن نادیده گرفته نشود. اگر جهان طبیعت بدون جهان پسین وارد عقل شود، در برابر پرسشهای عقل نظری به خلأ تبیین بر میخورد. این خلأ تبیین در عقل عملی حکایت دیگری دارد. عقل عملی نهتنها آدمی را به سوی فعل اخلاقی سوق میدهد و او را بدان مکلف میسازد، بلکه جهان اخلاق را در کنار جهان طبیعت قرار میدهد تا معقولیت آن را به اتمام رساند. عقل بدون جهان اخلاق و زندگی اخلاقی در پس زندگی در طبیعت نمیتواند از معقولیت عمل اخلاقی پشتیبانی تام کند. در این نوشتار میکوشیم تا با استفاده از مفاهیم اخلاقی بر ضرورت وجود جهان دیگر استدلال کنیم. این استدلال با بهرهمندی از مقدماتِ در دسترس همگان میکوشد خود را به مرتبۀ احتجاج برساند. نقطۀ عزیمت این استدلال، فهم عام از مفهوم اخلاقی «وظیفه» است.
نسبت سعادت اخلاقی و جاودانگی در اندیشه ابن عربی و کیرکگور
علیرضا آرام و سید احمد فاضلی
چکیده: امسئله اصلی این مقاله مقایسه نسبت میان دو مفهوم سعادت و جاودانگی از منظر ابنعربی و کرکگور، به عنوان دو اندیشمند اسلامی و مسیحی است. مقصود از این مقایسه که با روش توصیفی - تحلیلی به پیش میرود، یافتن مبانی و پیامد آرای آنان در کنارِ کشفِ وجوه مشترک و متمایزِ دو دیدگاه در تقریر کارکرد دنیوی و اخروی اخلاق است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که در اندیشۀ ابنعربی، سعادت به معنای تخلّق به اخلاق الله و تحقّق در اسماء الله است؛ یعنی بهلحاظ مفهومی معادل و بهلحاظ مصداقی مساوق با جاودانگی است؛ بدین ترتیب انسان در قوس صعود با حرکت حبّی خویش به سمت سعادت اخلاقی و درنتیجه به مقصد جاودانگی حرکت میکند؛ اما از نگاه کرکگور اخلاق به معنای کسب فضایل دنیوی است که از نظر مفهومی و مصداقی از عمل به تکلیف الهی و جاودانهشدن با تفرّد مؤمنانه افتراق مییابد. کرکگور با تکیه بر ایمان، اخلاق را مرتبه افراد قاصر از امتحان الهی میداند و درنتیجه قهرمان فانیِ اخلاق را نازلتر از شهسوار جاودانِ ایمان میشناسد. در مقام داوری و با نظر به مبانی و مفروضات دو متفکر، به نظر میرسد خوانش ابنعربی که حیات دینی و اخلاقی را همسان میداند، بر نگرش کرکگور که اخلاق را مرتبه نازلی از حیات مؤمنانه میشمارد، ترجیح دارد
بررسی جاودانگی انسان از دیدگاه ابومنصور ماتریدی
سید لطف الله جلالی
چکیده: ماتریدیه، مذهب کلامی منسوب به ابومنصور محمد ماتریدی سمرقندی (م 333ق)، از مذاهب کلامی کهن و گستردۀ اهل سنت است که در میان مسلمانان حنفیمذهب رایج است. ماتریدیان نیز همانند دیگر فرقههای اسلامی به جاودانگی انسان و حیات پس از مرگ که از مسائل بنیادین کلامی است باور دارند. یکی از موضوعات مربوط به حیات پس از مرگ، مسئله جاودانگی و نیز نوع استدلالهای اقامهشده در این زمینه است. در این مقاله، به روش توصیفی ـ تحلیلی و با مراجعه به آثار کلامی و تفسیری ابومنصور ماتریدی، در مقام بنیانگذار مذهب ماتریدیه، به بررسی این مسئله میپردازیم که وی چه تصویری از جاودانگی انسان ارائه داده و از چه استدلالهایی بهره برده است. ماتریدی به جاودانگی انسان به صورت ترکیبی از روح و جسم در آخرت باور دارد و در مقام استدلال، در کنار استدلالهای نقلی، بیشتر از استدلالهای عقلی بهره میبرد؛ هرچند در منظومۀ کلامی ماتریدیه که جزو فرقههای عقلگرا شمرده میشود، در بحث از جاودانگی انسان، به طور عمده به استدلالهای نقلی تمسک میشود و اساساً برخی از ماتریدیان مسائل مربوط به حیات پس از مرگ را «سمعیات» عنوان دادهاند. با این حال، ابومنصور ماتریدی در تبیین و تفسیر این استدلالهای نقلی، با درپیشگرفتنِ رویکرد کلی عقلگرایانۀ خود، برخی استدلالهای عقلی نیز ارائه کرده یا دستکم به تبیین عقلیِ استدلالهای نقلی پرداخته است.
برهان در فلسفه کانت
علی لاریجانی
چکیده: در اندیشۀ کانت، برهان به معنای واقعی کلمه در شناخت فلسفی وجود ندارد و تنها در شناخت ریاضی جاری است. وی دلیل این امر را در شهودیبودن دلایل ریاضی میداند و معتقد است که یک دلیل یقینی، تنها تا آنجا که شهودی است، برهانی میباشد؛ بنابراین باید دید شهود از نظر کانت چیست و چه نسبتی با برهان واقعی در اندیشه وی دارد؟ بنابراین مقاله حاضر با روش توصیفی_تحلیلی در صدد است نخست روشن کند که منظور کانت از شهودی که یک دلیل یقینی تنها با تکیه بر آن وصف برهان را میپذیرد چیست و سپس چنین شهودی چه نسبتی با برهان دارد؟ آیا شهود مورد نظر بر ساختار برهان نیز ربط پیدا میکند یا تنها به مبادی برهان مربوط میشود؟ بررسی حاضر نشان داد اولاً شهود مورد نظر کانت در بحث برهان، شهود محض است و او مصداق آن را زمان و مکان میداند که عامل پیونددهندۀ شهود تجربی در فاهمه میباشند و همین دو شهود هستند که همه شناختهای برهانی و ضروری ریاضیات بر آنها مبتنی است؛ ثانیاً از نظر وی درنهایت تنها اصول متعارف و مبادی برهان شهودی هستند و بنابراین تمایز برهان از استدلال فلسفی تمایز ماهوی نخواهد بود؛ بلکه به شهودیبودن مقدمات استدلال قیاسی مربوط میشود نه ساختار برهان.
برهان وجودی آنسلم(بر اساس تقریر گراهام اُپی) و مقایسه آن با برهان صدیقین ابنسینا
فرح رامین
چکیده: برهان آنسلم یکی از بحثانگیزترین براهین وجودی و خاستگاه سایر براهین وجودی است. از نظر گراهام اُپی، این برهان، میتواند در گروه براهین وجهی، ماینونگی و یا مفهومی قرار گیرد. وی معتقد است که یکی از منابع تفکر آنسلم، در ارائه برهان وجودی، برهان وجودی وجهی ابنسینا است. در این پژوهش برآنیم تا به این پرسش-هاپاسخ دهیم: آیا میتوان برهان صدیقین سینوی را گونهای برهان وجودی دانست؟ و آیا برهان آنسلم، یک استدلال با دو تفسیر متفاوت میباشد، یا وی در پی طراحی دو استدلال جداگانه بوده است؟ هدف از این پژوهش، آن است که با روش توصیفی- تحلیلی به مقایسه برهان آنسلم با برهان صدیقین ابنسیناست. یافتههای پژوهش نشان میدهد که از منظر اُپی، آنسلم در رساله پروسلوگیون، تنها یک برهان بر وجود خدا بنا نهاده است. این برهان، اگرچه در پیشینی بودن، الهام از کتاب مقدس و طی طریق از خدا به خدا به برهان صدیقین شباهت دارد، اما تفاوت ماهوی بین دو استدلال به حدی است که میتوان، از این مشابهتها صرفنظر نمود. برهان وجودی از «نفس مفهوم وجود» آغاز میکند، در حالی که برهان سینوی براساس «نفس حقیقت وجود» پیریزی میشود و این امر سر آغاز تفاوتهای مهمی بین این دو استدلال است.
پژوهشی در باب تفاوت عرفان، فلسفه و کلام
سیدرضا اسحاقنیا
چکیده: در سه علم عرفان، حکمت الهی و کلام، «وجود» به عنوان موضوع آنها معرفی میشود. با توجه به دیدگاه مشهور که امتیاز علوم از یکدیگر را بر اختلاف موضوعهای آنها مبتنی میداند، این پرسش مطرح میگردد که علوم یادشده با فرض وحدت موضوع، چگونه تکثّر یافتهاند؟ پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی در صدد پاسخ به پرسش یادشده است. در پاسخ مشخّص خواهد شد که موضوع عرفان، مطلق وجود یا حقیقت و مصداق وجود است و موضوع فلسفۀ الهی و کلام نیز، وجود مطلق یا مفهوم وجود میباشد؛ بنابراین دو علم حکمت الهی و کلام، بر خلاف نظر مشهور میان متکلمان، تفاوت در موضوع ندارند و اختلافشان در مأخذ مبادی تصدیقی آنهاست. مبادی تصدیقی الهیات، از عقل بدون تقیّد آن به مطابقت با ظاهر شرع اخذ میگردد و علم کلام، مبادی خود را از ظواهر شرع میگیرد و چنانچه ظواهر شرعی با دقت لازم به دست آیند، بدون نیاز به تأویل به نتایجی همسو با نتایج مبادی عقلی منتج خواهند بود.
بررسی تحلیلی و مقایسهای مفهوم جوهر در فلسفه ارسطو و ملاصدرا
عیسی موسی زاده، مصطفی عابدی جیغه و ابراهیم علیپور
چکیده: مساله جوهر از مسائل اصلی و محوری فلسفه است و لذا موضع هر فیلسوفی نسبت به آن، قطعا نقش تعیین کنندهای در کل فلسفهاش خواهد داشت. از طرفی مقایسه بین دیدگاهها یکی از بهترین راههای تحلیل و فهم رویکردهای فلسفی مختلف است و لذا نوشتار حاضر با روش کتابخانهای و تحلیلی، در تلاش است که بررسی تحلیلی دیدگاه دو فیلسوف مهم تاریخ فلسفه؛ یعنی ارسطو و ملاصدرا در خصوص مفهوم جوهر را در قالبی مقایسهای به انجام رساند. در نتیجه بررسی انجام شده معلوم گردید با وجود اینکه هم ارسطو و هم ملاصدرا در بحث جوهر به یک معنا دنبال واقیعت و منشاء واقعی تشخص و شیئیت شیء هستند، چیزی که حقیقتاً موجود است و سایر چیزها به تبع آن موجود شدهاند؛ اما ارسطو نهایتاً از بین موجودات تنها از صورت به عنوان جوهر نخستین یاد میکند و سایر نامزدهای جوهر بودن را به معنای ثانوی جوهر میداند در حالی که ملاصدرا با توجه به اصالت وجود، وجود را به عنوان جوهری واحد و مشکک معرفی میکند که تمامی موجودات تعینات آن هستند.
دفتر فصلنامه «نقد و نظر» در قم، پردیسان، انتهای بلوار دانشگاه، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، اداره نشریات واقع شده است؛ علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر می توانند به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://jpt.isca.ac.ir/ مراجعه کنند و یا با شماره 31156913 -025 تماس بگیرند./822/ن602/ق