خاطرات خواهر زاده میرزا کوچک خان در کتاب«قیام جنگل»

به گزارش سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، کتاب قیام جنگل، یادداشت ها و خاطرات میرزا اسماعیل جنگلی، فرزند میرزا احمد، خواهر زاده میرزا کوچک خان و عضو فعال نهضت جنگل است. این کتاب دارای یک مقدمه ارزشمند از اسماعیل رائین است. با آن‌که کتاب حاضر بر مبنای خاطرات خواهر زاده میرزا نوشته شده است، اما مطالب این کتاب پیرامون زندگی میرزا کوچک خان، مشابه کتاب «سردار جنگل» ابراهیم فخرایی است. زیرا مولف انتظار خواننده درباره خصوصیات زندگی میرزا کوچک خان، اقوام و موقعیت خانوادگی او را با توجه به آگاهی‌هایی که اسماعیل جنگلی داشت با این مطالب مختصر برآورده نمی‌کند.

درباره خصوصیات فردی اسماعیل جنگلی نیز تنها مطالبی از سوی رائین در مقدمه کتاب نوشته شده است. در خلال صفحات کتاب می‌توان نکات تازه‌ای پیرامون روش‌های مواجهه میرزا با انگلیسی‌ها با سایر مخالفان مشاهده کرد. چنان که در این کتاب، اسماعیل جنگلی از تعلل میرزا در پذیرش پیشنهاد متارکه با انگلیسی‌ها با هدف کسب موقعیت بهتر در مذاکرات سخن به میان آورده است.

از نظر رائین مهمترین عامل شکست نهضت، ورود اندیشه‌های کمونیستی و دو دستگی در جنبش بود. زیرا به عقیده او پس از نفوذ شخصیت های افراطی در جنبش، این افراد زمینه‌های انشعاب و تفرقه را در جنبش فرآهم آوردند.

وی می‌نویسد: تبلیغات شدید و سریع ارگانیزاتورهای ورزیده روسی و قفقازی سبب شد که نفوذ این مسالک در میان جنگلی‌ها انشعاب و دو دستگی عمیق و قطعی به‌وجود آورد. رائین در مقدمه این کتاب به تحلیل شخصیت و زندگی نامه میرزا می‌پردازد و سیر تحولات جنبش و رویارویی‌های جنگلی‌ها با قوای انگلیسی و روسی را تا اواخر حیات جنگل مورد پژوهش قرار می‌دهد. از این منظر مقدمه رائین شرحی کوتاه و تحقیقی از جنبش است.

این اثر پس از کتاب «سردار جنگل فخرایی» و کتاب «دکتر حشمت که بود و واقعه جنگل چه بود؟» سومین کتاب ارزنده در حوزه مستندات و خاطرات جنبش جنگل است، زیرا به اعتقاد رائین، نویسنده این اثر یکی از نزدیکان میرزا بوده و از نزدیک بر بسیاری از حوادث و وقایع جنبش جنگل آگاهی داشته است، از این رو گفته ها و خاطرات اسماعیل جنگلی از اعتبار زیادی برخوردار است.

با این حال مورخان نقدهایی به این کتاب وارد می‌کنند. به عنوان نمونه، اسماعیل جنگلی در نقل برخی از وقایع مهم و حساس جنبش جنگل جانبدارانه عمل می‌کند. صراحت وی در برخی از روایت‌های پیچیده دلیلی بر این امر است. از سوی دیگر به عمد یا از روی کهولت سن برخی از وقایع مهم جنبش جنگل را به اختصار بیان می‌کند. در نتیجه صرفا با اتکا بر گزارش وی نمی‌توان برخی از حوادث جنبش جنگل را مورد ارزیابی و تحلیل قرار داد./826/