نوآوری علامه مصباح در اصل تنزل تدریجی

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، رحلت آیت الله مصباح یزی(ره) را به واقع می توان مصداق روایت إِذَا مَاتَ الْعَالِمُ ثُلِمَ فِي الْإِسْلَامِ ثُلْمَةٌ لَا يَسُدُّهَا شَيْءٌ دانست. البته آثار گران بهای ایشان می تواند چراغ هدایتی برای طالبان علم باشد.

خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، به مناسبت رحلت ایشان پرونده ای تحت عنوان «کتب راه گشا» را راه اندازی کرده است. در این پرونده ما به آثار و کتاب های مفید ایشان می پردازیم. همچنین در این پرونده از شاگردان و اساتید گرانقدری که با آثار ایشان آشنایی دارند نیز بهره مند می شویم.

به همین مناسبت خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، گفت و گویی با حجت الاسلام دکتر برهان عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) انجام داده است که در ادامه می خوانید:  

رهبر معظم انقلاب تعبیر کتب راه گشا را برای کتاب های مرحوم آیت الله مصباح بکار بردند، نظر شما در این مورد چیست؟

صحبتی که حضرت آقا فرمودند درباره بحث راهگشایی کتاب های حضرت آیت الله مصباح یزدی مطرح کردند بسیار مهم است. باید بگویم در این مورد راهگشایی  می تواند متعدد باشد و این راهگشایی حیطه ها و قلمروهای مختلفی دارد. بخشی از آن مربوط به مسائل و اندیشه‌های بنیادین است. در این بحث مسائل مربوط به اصول دین است که این مباحث را کتاب اول طرح ولایت وجود دارد و مبنای اصول دین، خداشناسی، معاد شناسی و بحث های معرفت شناسی است.

این مباحث مربوط به بحث معرفت شناسی که پایه تمام شناخت های ماست. شناخت های مربوط به خدا و معاد که اصول دین است این کتاب ها می‌شود پایه کار و در ادامه می‌آید روی بحث اخلاق حقوق و سیاست، که مفصل در کتاب های علامه مصباح به آنها پرداخته شده است.

آیا مرحوم حضرت آیت الله مصباح یزدی عنایت ویژه‌ای به بحث پایه‌های معرفت شناسی داشتند؟

مرحوم حضرت آیت الله مصباح یزدی پایه کار و بیس کار را روی بحث های معرفت شناسی می دانستند و از این رو در موسسه و کلاس های بحث طرح ولایت آن را پایه ریزی می کردند. شما این روش ایشان را در کتاب ها هم می بینید که ایشان اولین کتاب ها را در بحث‌های معرفت‌شناسی می برند و بعد می روند روی بحث های اخلاق، حقوق و سیاست.

ایشان بر همین روش در بحث معرفت شناسی بحثی دارند در مورد اینکه باید گزاره‌های خود را به علم حضوری برگردانیم و ملاک یقینی باید در امور باشد. این یقینی بودن ارجاع به گزاره های علم حصولی دارد که به علم حضوری برمی‌گردد. در بحث خدا شناسی قالب های جدیدی از طرف حضرت آیت‌الله مصباح مطرح شد و ایشان بر این مبنا در بحث‌های معرفت‌شناسی باقی ماندند و استدلال‌هایی می کردند که با مبنای خودشان سازگاری دارد.

این مبنا ایشان در بحث اخلاق، حقوق، سیاست، اقتصاد، جامعه شناسی، روانشناسی و علوم روبنایی وجود دارد و در همه آنها این مبنا حفظ شده است. در بحث فلسفه اخلاق، تمام علمای اخلاق ما روش شان در بحث اخلاق، روش کنشی بوده یعنی سفارش می کردند که اگر می خواهید تهذیب نفس کنید فلان کار را انجام ‌دهید یا فلان عمل را انجام دهید، و یا مراقب باشید که فلان کار صورت نگیرد. غیبت نکنید، تهمت نزنید، بیشتر مباحث مطرح شده در این نوع از بحث های اخلاقی، بیشتر بحث کنش‌هاست.

حضرت آیت الله مصباح کاری که انجام داده اند در بحث ریشه یابی کردن از این کنش ها بوده است. ایشان ریشه کنش ها را در بینش، گرایش و انگیزش می دانستند و بیان می کردند که اگر بینش ها، گرایش ها و انگیزش ها درست شود کنش ها هم درست می‌شود.

فرمایش اساتید اخلاق از صدر بگیریم تا ملامحسن یا افراد دیگر همه درست گفتند که ما اگر می‌خواهیم تهذیب نفس کنیم، باید چه کارهایی انجام دهیم، ولی اینکه من بخواهم غیبت را از خودم دور کنم و زبانم را مهار کنم این را باید بفهمم و بدانم که اثرات غیبت چیست؟ و پیامدهای آن چیست؟ و ریشه ای که من غیبت می کنم چیست؟ شناخت آن رو پیدا کنم و ابعاد شناختی مسأله غیبت را پیدا کنم. طبیعتاً وقتی من شناختم از این عوامل زیاد شود، انگیزش ایجاد می شود و طبیعتاً غیبت هم صورت نمی گیرد. این روش ایشان بسیار مفید است.

در بحث های سیاسی هم ایشان صحبت ها و مطالبشان واقعاً یک راه گشایی دارد و من در مطالبشان نوآوری و راهگشایی میبینم. مقام معظم رهبری در سخنرانی که در کردستان سال ۸۸  داشتند بحثی را مطرح کردند که ضرورتی ندارد که در علوم سیاسی ما سه قوه‌ داشته باشیم که و اداره کار را پیش ‌برد و این ساختار یک ساختار قطعی و حتمی نیست و می‌توان راهکارهای دیگری هم برای آن ارائه شود.

دیدگاه من این است که ایشان نظر داشتند به دیدگاه های حضرت آیت الله مصباح که ایشان قائل بودند ما برای اداره کشور باید مجموعه‌ای از متخصصین در رشته‌های مختلف را دور هم جمع کنیم و همه مشاور ولی فقیه باشند. این صحبت یعنی ریشه در شایستگان و نخبگان مردمی دارد. البته این نیست که همه بیایند و نقش داشته باشند، در دیدگاه مرحوم آیت الله مصباح دیگر نیاز به قوه مقننه و مجریه و قضایی به این معنی که الان وجود دارد نیست. به نظر من آن صحبت حضرت آقا تعریضی به این بحث آیت الله مصباح داشتند.

درباره نظریات اخلاقی ایشان که در کتاب فلسفه اخلاق مطرح شده است بفرمایید

ایشان در بحث های اخلاقی بحث نیت را خیلی پررنگ کردند و اینکه ضرورت بالقیاس که همان بحث وجود بالقیاس است که ما رفتارمان را در مقایسه با آن کمال مطلق باید بسنجیم. این بایدها و نبایدهای اخلاقی ریشه در آن کمال دارد که ضرورت پیدا می‌کند و خوب و بعد اخلاقی متناسب با آن کمال باید سنجیده شود. مرحوم علامه طباطبایی هم چنین بحثی را دارند. حضرت آیت الله مصباح بحث نیت را هم خیلی پررنگ مطرح کردند.

درباره فلسفه سیاست هم بفرمایید

بحث  فلسفه سیاست ایشان از نظر ادله عقلی بسیار محکم است. ایشان برای اثبات نظریه ولایت فقیه اصل تنزل تدریجی را مطرح کرده است. در این نظریه این مطلب مطرح می شود که وقتی زمان غیبت می شود ما سه راهکار داریم. یک راه این است که حکومت را رها کنیم به حال خودش و آن چیزی که اتفاق می افتد آنارشیسم است. دوم اینکه حکومت را بسپاریم دست کسی که آشنایی با احکام دینی ندارد. سوم اینکه طبق اصل تنزل تدریجی ما باید در سه پارامتر عقل، مدیریت و تقوا به سراغ افراد برویم.

اول کسی که می تواند آن را پیاده کند ائمه علیهم السلام و در بعد امام زمان است، ولی در زمانی که ما دسترسی به امام زمان نداریم تنزل تدریجی می کنیم و به سراغ کارشناس مورد اعتماد و خبره می رویم. این کارشناس باید کارشناسی و تخصص مربوط به احکام اجتماعی داشته باشد. اگرچه علم لدنی ندارد ما تنزل می کنیم به صورت تدریجی به کسی که آشنایی به احکام اجتماعی داشته باشد، در حیطه‌های مختلف و مدیریت داشته باشد، اگر چه که  مدیریتش به معصومان نمی رسد ولی مدیریتش باید خوب باشد.

در هر صورت طبق اصل تنزل تدریجی عقل حکم می‌کند وقتی دست ما از امام زمان کوتاه است و آنارشیسم هم که باطل است و نمی شود مملکت را به حال خودش رها کرد و نباید غیرمتخصص و غیر متعهد در کارها قرار بگیرد، پس کسی می تواند در مدیریت قرار گیرد که در علم مدیریت و تقوا پایین‌تر از امام زمان باشد و این کار باید به تشخیص خبرگان باشد. در این زمینه کتاب پرسش ها و پاسخ های حضرت آیت الله مصباح تنها کتاب مستقل و متقن و محکمی است که در مورد مسائل سیاسی اعتقادی شبهات را به خوبی پاسخگوست. همچنین جوان پرسشگر هم کتابی است که خیلی از شبهات را به خوبی پاسخ می دهد.

در پایان اگر مطلبی باقی مانده است بفرمایید

من در پایان توصیه دارم خصوصاً برای طلاب که در بحث اعتقادات حتماً یک دوره طرح ولایت را بگذرانند و در مسائل اخلاقی حتماً صوت های ایشان را تهیه کنند. برخی از این جلسات اخلاقی آیت الله مصباح یزدی تبدیل به کتاب شده منتها صوت ایشان یک معنویت دیگری دارد مخصوصاً بحث محبت خدا خیلی جذاب است و حتما توصیه من به دوستان این است که این صوت را گوش دهند./826/