نظرات مبتکرانه و ماهرانه علامه مصباح یزدی در فلسفه

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، رحلت آیت الله مصباح یزی(ره) را به واقع می توان مصداق روایت إِذَا مَاتَ الْعَالِمُ ثُلِمَ فِي الْإِسْلَامِ ثُلْمَةٌ لَا يَسُدُّهَا شَيْءٌ دانست. البته آثار گران بهای ایشان می تواند چراغ هدایتی برای طالبان علم باشد.

خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، به مناسبت رحلت ایشان پرونده ای تحت عنوان «کتب راه گشا» را راه اندازی کرده است. در این پرونده ما به آثار و کتاب های مفید ایشان می پردازیم. همچنین در این پرونده از شاگردان و اساتید گرانقدری که با آثار ایشان آشنایی دارند نیز بهره مند می شویم.

به همین مناسبت خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، گفت و گویی با حجت الاسلام دکتر محمود فتحعلی عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) انجام داده که در ادامه می خوانید:  

آثار و کتاب های حضرت آیت الله مصباح یزدی چگونه باید معرفی شود؟

با عرض سلام و تسلیت به مناسبت رحلت حضرت آیت الله مصباح یزدی رضوان الله تعالی علیه، در باره معرفی آثار و اندیشه های ایشان باید کاری منسجم و دقیق صورت بگیرد. برای تبیین این اندیشه ها نیاز است از اساتیدی که تخصص در موضوعات و آثار ایشان دارند استفاده شود تا اطلاعات دقیق در اختیار علاقه مندان قرارگیرد.

آیت الله مصباح در چه زمینه هایی صاحب نظر بودند؟

ایشان در زمینه فلسفه به تحقیق صاحب نظر بودند. شاگردان ایشان هم اکنون از اساتید و صاحب نظران فلسفه هستند.  چند جلد از شرح ایشان بر «الاهیات شفا» تاکنون چاپ شده و چند جلد هم حاصل دروس اسفار همراه با بررسی و نقد های دقیق و نو به چاپ رسیده است. همچنین تعلیقات ایشان بر نهایه علامه طباطبایی(ره) بسیار مبتکرانه و ماهرانه است.

در زمینه معارف قرآنی، خصوصا تفسیرموضوعی، مجموعه معارف قرآنی ایشان که در موسسه و برخی از مراکز حوزوی تدریس می‌شود، یک مجموعه تفسیر موضوعی کم نظیر و نوآورانه است. چون پیش از ایشان کسی به این شکل به موضوعات قرآنی نپرداخته است.

در خصوص فلسفه های مضاف ایشان تقریباً در اکثر زمینه ها مثل: فلسفه اخلاق، فلسفه سیاست، فلسفه حقوق، فلسفه تعلیم و تربیت و... صاحب نظر و اثر هستند. از باب نمونه در درباره آثار ایشان در قمرو فلسفه اخلاق اندکی توضیح می دهم.

در عالم تشیع به نظر می رسد اولین کتاب را شهید بزرگوار شهید مطهری نگاشتند این کتاب بسیار ارزشمند است. بعد از شهید مطهری کسی که فلسفه اخلاق را به صورت یک نظام، یک رشته و یک شاخه فلسفی تنسیق کرد و توضیح داد و ارائه نظریه کرد حضرت آیت الله علامه مصباح بودند. ایشان ابتداکتابی به زبان عربی با عنوان «کلمه حول فلسفه الاخلاق» به رشته تحریر در آوردند و سپس کتاب «دروس فلسفه اخلاق» را  منتشر کردند که تاریخ چاپ آن بر می گردد به دهه شصت.

این کتاب در دهه 80  زیر نظر خود حضرت علامه مصباح، توسط  جناب دکتر احمد حسین شریفی تحقیق ونگارش به دو کتاب که تبدیل شد. یک جلد آن با عنوان «فلسفه اخلاق» و جلد دیگر آن هم با نام «نقد و بررسی مکاتب اخلاقی» همراه با ارائه نظریه فلسفه اخلاقی اسلام منتشر شد. این دو کتاب، به تحقیق از اهم منابع فارسی نوشتارهای دیگران در فلسفه اخلاق است.

کتاب «نقد و بررسی مکاتب اخلاقی» که در بر دارنده آرا و نظرات نوین ایشان است، هم از جهت نقد و هم از جنبه نطریه پردازی دارای نوآوری های فراوان در عرصه فلسفه اخلاق است. در این کتاب یکی از رویکردهای مهم در مطالعات فلسفی درباره اخلاق؛ یعنی فرا اخلاق را محور قرار داده و در آن دو دسته نظریات را بررسی کرده است. یکی نظریات واقع گرایانه و دیگری نظریات غیر واقع گرایانه. ایشان ابتدا نظریات غیر واقع گرایانه را بدون دخل و تصرف و پیش داوری تبیین می‌کنند و با روشی کاملا عقلی به خوبی هر نظریه را بررسی و نقد فرموده و نقاط ضعف و کاستی‌های آن را بر شمرده اند.

مقدار تسلط ایشان به قدری است که اگر مطالب ایشان ترجمه و به فیلسوفان اخلاق غربی ارائه شود، به نظر می رسد که برای اکثریت آنان بسیار جالب توجه و تامل برانگیز خواهد بود. استاد یک به یک مکاتب غیر واقع گرایانه معروف را از یونان باستان تا روزگار معاصر مطرح کرده و بررسی و نقد نموده اند. همچنین از در این کتاب سایر مکاتب واقع گرایانه تبیین و بررسی و کاستی‌های آن ها به خوبی روشن شده است. ایشان در این کتاب نشان می دهند که نظریه فلسفه اخلاقی اسلام چه تفاوت هایی با نظریه های واقع گرایانه و غیر واقع گرایانه دارد و هیچ نظریه واقع گرایانه ای همتای نظریه واقع گرایانه اسلام نیست.

آرا و نظریات فلسفه اخلاقی علامه مصباح رحمه الله در فلسفه سیاست، فلسفه حقوق، فلسفه تعلیم و تربیت و...کاملا تاثیر گذار است. زیرا ایشان در فلسفه اخلاق، به تبیین چیستی ارزش،  مبدا ارزش، واقعیت داشتن ارزش و نسبت میان افعال انسان و ارزش ها پرداخته و سپس چگونگی گسترش ارزش ها در جامعه را به ‌صورت برهانی بیان فرموده اند. از این رو، می‌توان گفت روش ایشان برای ارائه به دنیای معاصر بسیار خردپذیر و دلبربا است.

جا دارد که نوآوری‌های علامه مصباح رحمه الله به صورت مستقل و مفصل بحث و بررسی شود و تاثیر آن ها در شاخه های مختلف علوم انسانی و فلسفه های مضاف روشن شود. اگر این کار صورت گیرد شاید اندکی ادای دین به ایشان شده و خدمتی بزرگ به ساحت اندیشه و عمل در ایران و جهان شده باشد.

شما کدام آثار ایشان را در خور توجه می دانید و دانشجویان و طلاب بیشتر از کدام آثار ایشان بهرهمند شوند؟

به طور کلی می توان گفت همه آثار ایشان بسیار عالی هستند. و به شکل خاص به نظر می رسد باید در درجه اول کتاب های معارف قرآن استاد را خوب فرا گرفت تا انسان برای مطالب و مراحل بعد آماده شود. مجموعه معارف قرآن اثری فوق العاده و دریایی عظیم از معارف قرآن است، چون خود قرآن یک دریای بی کرانه است. حضرت استاد رضوان الله علیه با توجه به وقت و توان فکری دانشجویان، این مجموعه نفیس را تدوین و ارایه کرده اند. در مباحث کلامی کتاب «آموزش عقاید» ایشان بسیار مفید است.

در زمینه فلسفه کتاب «آموزش فلسفه» ایشان برای کسانی که یک مقدار ذهنیت قوی تری پیدا کرده اند واقعا مفید و راه گشاست. این کتاب نه تنها برای آشنایی و آموختن معرفت شناسی و فلسفه غرب و فلسفه اسلامی بسیارسودمند و مناسب است، بلکه برای هر کسی که بخواهد در زمینه علوم انسانی و اسلامی کار کند لازم است.

آموختن و مطالعه کتابهای طرح ولایت نیز برای طلاب و دانشجویان بسیار لازم است. این کتاب ها بر اساس طراحی دقیق استاد در شش جلد تدوین شده و عمده محتوای آن ها از آثار ایشان است. همچنین حضرت علامه مصباح رضوان الله علیه مجموعه ای گرانسنگ ازآثار اخلاقی و تربیتی دارند که مطالعه آن ها برای همه اقشار مفید و تاثیرگذار است./826/