آثار علامه مصباح امتداد اندیشه‌های بنیادین اسلام

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، رحلت آیت الله مصباح یزی(ره) را به واقع می‌توان مصداق روایت إِذَا مَاتَ الْعَالِمُ ثُلِمَ فِي الْإِسْلَامِ ثُلْمَةٌ لَا يَسُدُّهَا شَيْءٌ دانست. البته آثار گران بهای ایشان می‌تواند چراغ هدایتی برای طالبان علم باشد.
خبرگزاری رسا، به مناسبت رحلت ایشان پرونده‌ای تحت عنوان «کتب راه گشا» را راه اندازی کرده است. در این پرونده ما به آثار و کتاب های مفید ایشان می‌پردازیم. همچنین در این پرونده از شاگردان و اساتید گرانقدری که با آثار ایشان آشنایی دارند نیز بهره‌مند می‌شویم.
به همین مناسبت خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، گفت و گویی با حجت الاسلام دکتر محمد علی محیطی اردکان، عضو هیئت علمی مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) انجام داده است. ایشان که از شاگردان خوب حضرت آیت الله مصباح یزدی بوده‌اند، با وجود مشغلة زیاد، ولی به پاس بزرگداشت حضرت آیت الله مصباح یزدی(ره) به معرفی آثار این عالم بزرگوار پرداختند. دقت نظر و توجه ایشان در معرفی یک به یک آثار علامه مصباح یزدی(ره) جای تقدیر از ایشان را دارد.
در این گفت و گو ایشان ضمن معرفی کتب راهگشای حضرت آیت الله مصباح یزدی(ره) تلاش کردند سیر مطالعاتی آثار منتشر شده را نیز ارائه دهند. این کار با دسته بندی های متعدد هم به لحاظ موضوع هم به لحاظ آموزشی انجام گرفته است. کتاب هایی که می تواند به عنوان متن درسی یا منبع درسی مورد استفاده قرار گیرند. مطالعه بعضی از کتاب های معرفی شده را می شود برای عموم توصیه کرد و برخی از این کتاب ها تخصصی هستند و نیازمند به فراگیری نزد استاد مجرب دارند.
در معرفی آثار حتی الامکان سعی شده برای کسانی که بخواهند دوره‌های آموزشی برگزار کنند کتاب معرفی شود. در معرفی این کتاب ها حتی الامکان سعی شده ترتیب منطقی و موضوعی هم رعایت شود. در این معرفی، از جدیدترین نسخه راهنمای سیر مطالعاتی آثار حضرت آیت الله مصباح یزدی(ره) که توسط دبیرخانة شورای سیاستگذاری مجموعه آثار حضرت آیت الله مصباح یزدی «ره» منتشر شده نیز استفاده شده است. با خواندن این گفت و گو می‌توان با محتوای آثار علامه مصباح به صورت اجمالی آشنا شد.
با توجه به طولانی بودن، این گفت و گو در دو بخش منتشر می‌شود.

بخش اول آن را در ادامه می خوانید:

لطفا آثار پر برکت مرحوم علامه مصباح یزدی را معرفی فرمایید؟

در ابتدا به روح ملکوتي امام راحل رضوان‌الله‌عليه و شهداي والامقام اسلام درود و صلوات اهدا می‌کنیم. خدا را شکر گو هستم که به ما نعمت زندگی در این دوران استثنایی تاریخ بشریت را عنایت فرمود تا در پرتو نورِ ولایت، شاهد حکیمانه‌ترین حکومت در عصر غیبت امام عصر «عجل الله تعالی فرجه الشریف» باشیم. همچنین خداوند متعال را شکرگزاریم که توفیق آشنایی با اندیشمندان بزرگ جهان اسلام را عنایت فرمود. مقام معظم رهبری «ادام الله ظله العالی» دربارة حضرت علامه مصباح «ره» فرمودند:

«بنده نزدیک به چهل سال است که جناب آقای مصباح را می‌شناسم و به ایشان به عنوان یک فقیه، فیلسوف، متفکر و صاحب نظر در مسائل اساسی اسلام ارادت قلبی دارم. اگر خدای متعال به نسل کنونی ما این توفیق را نداد که از شخصیت‌هایی مانند علامه طباطبایی و شهید مطهری استفاده کند، اما به لطف خدا این شخصیت عزیز و عظیم القدر خلأ آن عزیزان را در زمان ما پر می‌کند.»(https://www.leader.ir/fa/content/1805)

اما در مورد آثار ایشان باید بگویم که آثار و برکات وجودی عالم ربانی، فقیه و حکیم مجاهد، حضرت آیت الله علامه مصباح یزدی «ره» در جهان اسلام، در عرصة ملی و بین المللی فراوان و کم‌نظیر است؛ آثاری که بهر نمونه و در حال حاضر، برخی از آنها در قالب مقالات و کتب راه‌گشا، برخی در قالب سخنرانی و مناظره، برخی در قالب تربیت شاگردان ممتاز و اثرگذار و برخی در مجموعه‌های بنیان‌نهاده شده توسط ایشان ظهور یافته است. سخن گفتن دربارة هر کدام نیازمند ساعت‌ها گفتگوست. در این فرصت، بحث را به آثار مکتوب، و از این میان، به کتب راه‌گشای منتشر شده از ایشان تاکنون (22بهمن1399) اختصاص می‌دهیم.

تاکنون بیش از یکصد و ده عنوان کتاب از ایشان منتشر شده است که به لحاظ گستره موضوعی بسیار وسیع است. به راستی، حضرت علامه مصباح «ره» جامع معقول و منقول بود و نه تنها به حوزه‌های فکریِ گوناگون، تسلط داشت، بلکه در آنها صاحب نظر بود. آشناییِ اجمالی با آثار ایشان برای پی بردن به این حقیقت کافی است.

آثار مکتوب علامه در چه زمینه‌هایی بوده است؟

نگاه جامع به آثار مکتوب علامه مصباح «ره» نشان دهنده این حقیقت است که ایشان با نگاه کاربستی به مبانی نظری کوشیده‌اند امتداد اندیشه‌های بنیادین اسلامی را در عرصه‌های مختلف زیست انسان نشان دهند. از این رو، نه تنها به مبانی بنیادین اندیشه اسلامی، بلکه به مباحث روبنایی و تأثیر مبانی در مسائل مهم و مورد نیاز روز جامعة اسلامی پرداخته‌اند و با بصیرت، در راستای انجام وظیفه‌ای که تشخیص داده‌اند گام برداشته‌ و برای بیان حق با زبان و بیانی رسا لحظه‌ای از پا ننشسته‌اند.

به صورت کلی می‌توان آثار منتشر شده را به صورت موضوعی و با رعایت حداکثری سطح ساده به مشکل بدین شرح طبقه‌بندی کرد: (برای آشنایی تفصیلی ر.ک: راهنمای سیر مطالعاتی آثار آیت الله مصباح یزدی، تهیه و تنظیم: دبیرخانة شورای سیاست‌گذاری مجموعه آثار حضرت آیت الله مصباح یزدی «ره»، بهمن1399)

تفسیر و علوم قرآن؛

الف. تفسیر موضوعی، شامل مجموعة معارف قرآن (در ده بخش خداشناسی، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی، راه‌شناسی، راهنماشناسی، قرآن‌شناسی، اخلاق در قرآن، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، حقوق و سیاست در قرآن، جنگ و جهاد در قرآن)، خلقت انسان از نظر قرآن، لقای الهی، رستگاران، الامامة والولایة فی القرآن الکریم. ( این اثر به قلم حضرات آیات محمد تقی مصباح یزدی، سید علی اکبر موسوی یزدی، محمد محمدی گیلانی، محمد یزدی و حسین مظاهری نوشته شده است و دربارة اثبات اصل ولایت از منظر شیعه با تکیه بر آیات و سنت نبوی است).

ب. تفسیر ترتیبی: ترجمة تفسیر المیزان (ج3-4).

ج. علوم قرآن: قرآن در آیینة نهج البلاغه.

گفتار و سیرة معصومان «علیهم السلام»؛

الف. گفتار معصومان «علیهم السلام»: ( تعلیقه بر معادن الحکمة ومکاتیب الائمة، تصحیح و تعلیقه بر معانی الاخبار، تعلیقه بر بحارالانوار (ج54-59) در زمرة آثاری از همین دسته قرار دارند که هنوز منتشر نشده‌اند.) پندهای امام صادق «علیهم السلام» به ره‌جویان صادق، پند جاوید (ج1-2) ( شرح وصیت حضرت علی علیه السلام به فرزندش امام حسن علیه السلام.) زینهار از تکبر (شرح خطبة قاصعة حضرت علی علیه السلام با محوریت نکوهش متکبران و فخرفروشان.، ره توشه (ج1-2) ( موعظه‌های پیامبر اسلام به ابوذر غفاری.)، جان‌ها فدای دین(تحلیلی از واقعة عاشورا.) ، پندهای الهی(شرح حدیثی قدسی با محتوای گفتگوی خداوند و حضرت موسی علیه السلام در کوه طور.) ، پیام مولا از بستر شهادت (شرحی بر وصیت‌نامة حضرت علی علیه السلام به امام حسن و امام حسین علیهما السلام.) بهترین‌ها و بدترین‌ها از دیدگاه نهج البلاغه، راهیان کوی دوست(شرح حدیث معراج)، شکوه نجوا(شرحی بر مناجات شعبانیه و مناجاة المریدین.)، صهبای حضور(شرحی بر دعای 44 صحیفة سجادیه.) رساترین دادخواهی و روشنگری (ج1-2) (شرح خطبة حضرت زهرا سلام الله علیها معروف به خطبة فدکیه)، سیمای سرافرازان (ج1-2)( بیان ویژگی‌های شیعیان واقعی و شرح خطبة متقین.)، سجاده‌های سلوک (ج1-2) ( شرح مناجات خمس عشرة امام سجاد علیه السلام.)، جرعه‌‎ای از دریای راز(شرح وصایای امام باقر علیه السلام به جابر بن یزید جعفی و شرح روایتی از امام علی علیه السلام دربارة ایمان.)، بدرود بهار.(شرح دعای 45 صحیفه سجادیه دربارة وداع با ماه مبارک رمضان)

ب. سیرة معصومان «علیهم السلام»: در پرتو ولایت، جامی از زلال کوثر، آذرخشی دیگر از آسمان کربلا، و آفتاب ولایت.

منطق و فلسفه؛

الف.منطق: شرح برهان شفاء (ج1-4).

ب. فلسفة اسلامی: دروس فلسفه، آموزش فلسفه (ج1-2)، چکیدة چند بحث فلسفی، شرح نهایة الحکمة (ج1-3)، تعلیقة علی نهایة الحکمة، شرح الهیات شفاء (ج1-5)، شرح اسفار اربعه (جلدهای1، 2، 3، 8).

ج. فلسفة تطبیقی: نقدی فشرده بر اصول مارکسیسم، ایدئولوژی تطبیقی، پاسداری از سنگرهای ایدئولوژیک، گفتمان روشنگر دربارة اندیشه‌های بنیادین.

د. روش‌شناسی: دربارة پژوهش.

ه. معرفت‌شناسی: هم‌اندیشی معرفت‌شناسی.

کلام و فلسفة دین؛

الف. کلام اسلامی: تعلیقه بر اللوامع الالهیة، مباحثی دربارة مسائل اعتقادی و اخلاقی، آموزش عقاید (ج1-3)، اصول عقاید (راهنماشناسی)، توحید در نظام عقیدتی و نظام ارزشی اسلام، «انسان، اسلام»، اصول المعارف الانسانیة، چکیده‌ای از اندیشه‌های بنیادین اسلامی، در پرتو آذرخش، آذرخش کربلا(گزیده و تلفیقی از دو کتاب دیگر علامه مصباح با نام‌های «آذرخشی دیگر از آسمان کربلا» و «در پرتو آذرخش») زیبایی شرور: شرور و بلایا؛ چرایی و وظیفة ما.

ب. فلسفة دین: آزادی؛ ناگفته‌ها و نکته‌ها، دین و آزادی، نقش تقلید در زندگی انسان، تعدد قرائت‌ها، کاوش‌ها و چالش‌ها (ج1-2)، رابطة علم و دین.

اخلاق و عرفان؛

الف. فلسفة اخلاق: اسلام و اخلاق، دروس فلسفة اخلاق، کلمة حول فلسفة الاخلاق، فلسفة اخلاق(بازنویس و تکمیل مباحث مطرح شده در کتاب «دروس فلسفة اخلاق»)، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی.

ب. مباحث اخلاقی: خودشناسی برای خودسازی، به سوی خودسازی، به سوی او، آیین پرواز(تلخیص کتاب علامه مصباح با عنوان «به سوی او» جهت استفادة جوانان و نوجوانان.)، به سوی تو، عروج تا بی‌نهایت(این اثر دربارة نماز است.)، یاد او، بر درگاه دوست، اخلاق اسلامی(برگرفته از آثار اخلاقی علامه مصباح به منظور تدریس برای حوزه و دانشگاه)، بال‌های پرواز، فازهای پرواز، اوج پرواز.

ج. عرفان: در جستجوی عرفان اسلامی، در پرتو نور.( تلخیص کتاب علامه مصباح با عنوان «در جستجوی عرفان اسلامی»)

علوم انسانی؛

الف. مدیریت: پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی.

ب. حقوق: نظریة حقوقی اسلام (ج1-2)، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام.

ج. علوم سیاسی: بحثی ساده و کوتاه دربارة حکومت اسلامی و ولایت فقیه، نگاهی گذرا به نظریة ولایت فقیه، پاسخ‌های استاد به جوانان پرسشگر، پرسش‌ها و پاسخ‌ها (ج1-5)، نظریة سیاسی اسلام (ج1-2)، سلسله مباحث اسلام، سیاست و حکومت (ج1-4)(این اثر بعدها در قالب کتاب «نظریة سیاسی اسلام» تنظیم و منتشر شده است.) حکیمانه‌ترین حکومت؛ کاوشی در نظریة ولایت فقیه.

اجتماعی و فرهنگی:

الف. انقلاب اسلامی: انتقام (نشریة داخلی حوزة علمیة قم در سال‌های 1343-1344)، انقلاب اسلامی، جهشی در تحولات سیاسی تاریخ، انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، عبرت‌های خرداد(دربارة نهضت پانزدهم خرداد).

ب. گروه‌های اجتماعی: جوان و مشکلات فکری، زن یا نیمی از پیکر اجتماع، نگاهی گذرا به بسیج و بسیجی، مباحثی پیرامون حوزه.

ج. فرهنگی: تهاجم فرهنگی، «اصلاحات، ریشه‌ها و تیشه‌ها»، به پیشواز خورشید غرب (گزارشی تحلیلی از سفر علامه مصباح به کشورهای اسپانیا، مکزیک، کوبا، کلمبیا، برزیل، شیلی، آرژانتین) سفر به سرزمین هزار آیین(گزارش سفر علامه مصباح به هندوستان) ، طوفان فتنه و کشتی بصیرت، زلال نگاه؛ مباحثی در بصیرت سیاسی و اجتماعی، بزرگ‌ترین فریضه(دربارة امر به معروف و نهی از منکر).

د. شخصیت‌ها: سیری در ساحل: بینش و منش امام خمینی «ره»، تماشای فرزانگی و فروزندگی(دربارة علامه طباطبایی «ره»)، خاطرات آیت الله مصباح از آیت الله العظمی بهجت «ره»، آفتاب مطهر(زندگی، اندیشه و خدمات علمی و فرهنگی علامة شهید  آیت الله مرتضی مطهری)

گفتنی است برخی آثار ارزشمند نیز دربارة دیدگاه‌های آیت الله مصباح «ره» تألیف شده است که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

الف) ره‌یافت‌ها و ره‌آوردها؛

ب) منطق و شناخت‌شناسی از نظر آیت الله مصباح یزدی (به ضمیمة روش‌شناسی علوم)؛

ج) دیدگاه‌های روان‌شناختی آیت الله مصباح یزدی.

بسیاری از کتابهایی که در این گفتگو به آنها اشاره شد به زبان‌های مختلف ترجمه شده و یا در حال ترجمه است.

این گفت و گو ادامه دارد...