چرا آثار ایرانی در کشورهای عربی دیده نمی‌شود؟

به گزارش خبرگزاری رسا، حجت الاسلام و المسلمین سیدمهدی نورایی از فعالان حوزه مقاومت در عرصه بین‌الملل و مدیر انتشارات «دارالحضاره لبنان» است. وی ترجمه و انتشار تعداد چشمگیری از آثار ادبیات مقاومت را بر عهده داشته و در بازار کتاب کشورهای منطقه حضوری فعال دارد.

* انتشارات دارالحضاره چند سال است فعالیتش را آغاز کرده و در حوزه فعالیتش، یعنی ترجمه آثار فارسی به عربی و عربی به فارسی، گام‌های خوبی برداشته است. اصلا چه شد وارد این عرصه شدید؟

مقام معظم رهبری چند سال پیش صحبتی راجع به اینکه شما چرا فکر می‌کنید فقط ما ضدآمریکا و ضداسرائیل هستیم داشتند. در دنیا خیلی‌ها هستند که ضدآمریکایی و ضداسرائیلی هستند. بروید و داستان‌هایشان را ترجمه کنید تا مردم بخوانند و متوجه شوند که فقط ما ضدآمریکایی و ضداسرائیلی نیستیم. بعد از این فرمایش آقا، به ذهنم رسید که یک سری داستان‌ها و رمان‌هایی را که در جهان اسلام دارای این ویژگی هستند، پیدا و ترجمه کنیم که لااقل حرف آقا زمین نماند. این مربوط به حدوداً ۶ سال پیش است. 

زمانی‌که این کتاب‌ها را مطالعه می‌کردم، متوجه شدم که بیش‌ترین مبارزه علیه آمریکایی‌ها مربوط به مردم مصر است. تقریباً ۶ جنگ سنگین با اسرائیل داشتند. معروف است که می‌گویند هر خانه مصری، یک شهید دارد. لذا مردم مصر حافظه تاریخی بدی از اسرائیل دارند.

معاهده «کمپ دیوید» چند ویژگی دارد که مردم مصر به‌شدت به آن پایبند هستند. البته این را هم بگویم که دولتمردان مصر بعدها آن را تغییر دادند. این معاهده ماهیتی بین‌المللی دارد که سازمان ملل طرف آن است و جالب اینکه معاهده صلح نیست و آتش‌بس است. مطالبه مردم مصر از دولتمردانشان این است که شما به چه مجوزی با کشوری که این همه از مردم ما را کشته و با ما سر جنگ دارد، رابطه ‌استراتژیک و عمیق فرهنگی، سیاسی و اجتماعی برقرار کردید؟ این یکی از مطالبات فعلی مردم مصر است. من آثار داستانی‌شان را که نگاه کردم، دیدم خیلی کم درباره قهرمان‌های جنگ خودشان نوشته‌اند. بعدها متوجه شدم ظاهراً اجازه ندارند درباره دفاع مقدس خودشان بنویسند. به‌ندرت داستان‌های کوتاه نوشته شده؛ اما از آن طرف، داستان‌هایی نوشته‌اند که درباره ارتش اسرائیل بوده و مجاهدان در موساد نفوذ می‌کردند. حتی گاهی داستان‌های واقعی را به نویسنده دادند تا کتابش را بنویسد. بسیاری از این کتاب‌ها در مصر هم سریال می‌شود و هم فیلم سینمایی.

یک نویسنده مشهور مصری به نام صالح مُرسی که کارش نوشتن داستان‌های جاسوسی است، بیش از ۱۵ کتاب درباره قهرمان‌های مصری نوشته است. او نویسنده مجموعه «نفوذ در موساد‌» است که مجموعه‌ای پنج‌ جلدی است و چهار جلد آن را من ترجمه کردم. عرب‌زبان‌هایی که در قم داریم، دنبال کتاب بودند. بعد از بررسی، دیدم ناشرانی که وابسته به حزب‌الله هستند، در بیروت این کتاب‌ها را تهیه می‌کنند.

در سفری که به بیروت داشتم، با چند انتشارات قرارداد بستیم که استقبال هم کردند. بعد از مدتی، متوجه شدم که برخی از این کتاب‌ها، کتاب‌های فارسی است که به زبان عربی ترجمه شده است. نویسنده‌ها زنگ می‌زدند و می‌گفتند چرا کتاب‌های ما را ترجمه کردید؟ من هم می‌گفتم از انتشارات پیگیری کنید. نویسنده‌ها زنگ می‌زدند به ناشر خودشان و آن‌ها هم می‌گفتند ما خبر نداریم. به من می‌گفتند از ناشری که در بیروت است، پیگیری کنید. ناشر بیروت هم می‌گفت ما قرارداد داریم و.... بیش از ۱۵ کتاب به همین منوال ترجمه و چاپ شده بود که نویسنده و ناشر از انتشارش بی‌خبر بودند. ما دیدیم این خیلی بد است و تصمیم گرفتیم با ناشران ایرانی صحبت کنیم، کتاب‌ها را ترجمه و سپس در بیروت منتشر کنیم.

خواستیم با ناشران بیروتی هماهنگ شویم و قرارداد ببندیم، زیر بار نرفتند و حاضر نشدند قرارداد ببندند. برای حل این مشکل، یک انتشارات در بیروت ثبت کردیم و کتاب‌ها را خودمان منتشر کردیم. در اولین قدم، بین انتشارات دارالحضاره و انتشارات شهید کاظمی قرارداد بستیم و در بیروت اعلام کردیم که ترجمه تمام کتاب‌های شهید کاظمی انحصاراً برای دارالحضاره است. بعد، از انتشارات سوره مهر کتاب می‌خواستیم. با آن‌ها هم قرارداد بستیم.

به همین ترتیب، یکی‌ دو انتشارات لبنانی دیگر هم پای کار آمدند و قرارداد نوشتند. حتی کتاب‌های قبلی را هم که چاپ کرده بودند، تسویه کردیم. این‌ها فکر می‌کنند اینکه ما می‌گوییم تا هفت‌درصد سود فروش را به آن‌ها می‌دهیم، شدنی نیست؛ چون تا به حال این کار را نکرده‌اند. الان بدون هیچ مشکلی کتاب‌ها را منتشر می‌کنیم. 

* در حوزه ترجمه آثار به زبان عربی چه اشکالاتی وجود دارد؟

در حوزه ترجمه چند اشکال بزرگ در کار داریم که با تجربه به آن رسیدم. زمانی‌که کتاب از فارسی به عربی می‌خواهد ترجمه شود، مترجمش باید حتماً عرب‌زبان باشد. این تجربه ماست. اشکال کار اینجاست که ترجمه سه لایه دارد. اول اینکه آیا ترجمه صحیح هست یا نه. بعد اگر صحیح بود، می‌گوییم آیا این ترجمه خوب هست یا نه. ما مترجم خوب عرب‌زبان داریم. مشکل دیگر این است که اکثر این‌ها به‌صورت تجربی یاد گرفته‌اند و نیازمند دوره یا کلاس‌ هستند. ما در سیر ترجمه، سه مرحله را باید طی کنیم: ترجمه، تصحیح، ویرایش.

نکته دیگر اینکه ترجمه، قیمت ثابتی ندارد و هرکس هر چقدر بخواهد می‌گیرد. اگر جایی مثل مجمع ناشران بتواند کاری کند که مترجمان هم دوره ببینند و هم به قرارداد واحدی برسند، خوب است. این کار را دارالترجمه‌ها انجام می‌دهند؛ اما نرخ ثابتی ندارند. ما هیچ قیمت مصوبی نداریم. سطح مترجمان باید ارتقا یابد. ما کتاب «آفتاب در حجاب» را به یک نویسنده سوری داده‌ایم تا ترجمه کند. متن فارسی این کتاب چقدر زیباست؟ باور کنید متن عربی از آن هم زیباتر شده است. اصلاً آن کتاب باید عربی نوشته می‌شد. مترجم کلام حضرت زینب (س) و امام‌حسین (ع) را ترجمه نکرده است؛ بلکه اصل و نفس کلام را از مقاتل پیدا کرده در متن کتاب جای داده است. شاید همین نور کلام معصوم کتاب را زیباتر کرده است. نرخ این نویسنده با نویسنده‌های ایرانی یکی بود: صفحه‌ای ۵۵ تومان با صفحه‌آرایی و ویراستاری. اگر قرار باشد این بحث گسترش پیدا کند و بخواهیم کتاب‌هایی را که مربوط به جبهه مقاومت و ادبیات پایداری است، به زبان عربی ترجمه و منتشر کنیم، باید به این هم توجه کنیم.

در زمینه چاپ، ما تا قبل از کرونا، همه کتاب‌هایمان را در بیروت چاپ می‌کردیم و مشکلی هم نداشتیم. حتی به عراق و سوریه هم ارسال می‌کردیم؛ اما الان که به‌دلیل گرانی دلار و کرونا در بیروت چاپ نمی‌کنیم، تفاوت قیمت خیلی زیاد می‌شود. در ایران هم نمی‌توانیم چاپ کنیم؛ چون مجوز چاپ این کتاب را نداریم. با فرض اینکه بتوانیم کتاب را در ایران چاپ کنیم، باز هم هزینه نصف قیمتی که در بیروت باید می‌پرداختیم برایمان تمام می‌شود. گرانی دلار این‌قدر مؤثر بوده است! این یکی از مشکلات امروز ما در چاپ است. حتی برخی ناشران لبنان هم گفتند ما بعضی کتاب‌هایمان را می‌خواهیم برای عراق بفرستیم. شما کتاب‌ها را در ایران چاپ کنید. بعد، هم برای ما بفرستید و هم برای عراق. این یعنی ممکن است بیروتی‌ها بیایند کتاب‌هایشان را همین جا چاپ کنند. حتی با کاغذ آزاد که گران هم به دستمان می‌رسد، باز هم به‌صرفه است.

* موضوعی که وجود دارد، این است که برخی کتاب‌ها با شرایطی که شما مطرح کردید ترجمه می‌شوند؛ ولی توزیع خوبی ندارند و کتاب عملاً به دست مخاطب نمی‌رسد. برای این مشکل چه راه‌حلی وجود دارد؟

در بحث توزیع، چند کار خیلی خوب انجام دادیم. اول اینکه به این نتیجه رسیدیم که فعلاً کتاب‌هایمان را به جز سوریه و لبنان و عراق، به‌جای دیگری نمی‌توانیم بفرستیم. در بیروت، دوستان چند پیشنهاد دادند برای اینکه کتاب‌ها به دست مخاطب برسد. سایتی با عنوان «جَملون» و سایت دیگری با «عنوان نیل و فرات» وجود دارد که برخی، این‌ها را آمازون‌های جهان عرب می‌دانند. ابتدا، قرارداد موقت شش‌ماهه داشتیم؛ اما از ابتدای سال ۲۰۲۰، قراردادمان با سایت جملون قطعی شده است.

شما اگر در عربستان یک کتاب از سایت جملون بخرید، یک ایمیل برای دفتر ما در بیروت ارسال می‌شود. مشخصات کتاب را می‌دهد و می‌گوید فردا می‌آیند، کتاب را از شما می‌گیرند، فاکتور می‌زنند و بعد از سه ماه با شما تسویه می‌کنند. لذا ما به‌راحتی هر کتابی را که بخواهیم، به کشورهای جهان عرب می‌فروشیم. سایت جملون اصالتاً اُردنی است و در بیروت هم دفتر دارد. 

راهکار دوممان برای توزیع این است که بعضی از کتاب‌های شهدا را برای نمایشگاه‌های کتاب بیروت به‌صورت دیجیتال بزنیم. به‌جای عکس شهید روی جلد کتاب، عکس گل کار شده و به‌جای عکس رهبر، از طرح‌های دیگر استفاده شده است. آنجا می‌گفتیم اگر کتاب بیشتری می‌خواهید، به سایت جملون مراجعه کنید. ما بحرین و عربستان و اردن هم برای نمایشگاه رفتیم. این کار به‌خاطر حساسیتی که وجود دارد، انجام می‌شود. به طراحمان می‌گوییم یک طرح جلد جداگانه برای نمایشگاه بزند. 

در جهان عرب، نرم‌افزار کتاب دیجیتال زیادی وجود ندارد. کار دیگری که انجام داده‌ایم، این است که با چند برنامه‌نویس صحبت کردیم. پیشنهادمان این بود که نرم‌افزاری طراحی کنیم که وقتی وارد آن می‌شوید، بتوانید همه کتاب‌های آن را مطالعه کنید. این‌ طور نیست که کتاب‌ها را بخرید، بعد مطالعه کنید. باید با مبلغ کمی اشتراک ماهانه پرداخت کنید؛ مثلاً پنج دلار. یک عنوان جذاب هم انتخاب می‌کنیم. برای انتشارات دارالحضاره هم یک ستون مجزا تهیه می‌کنیم و کتاب‌هایمان را در آن قرار می‌دهیم. با بقیه انتشارات‌های جهان عرب هم صحبت می‌کنیم که با ما همکاری کنند. می‌توانند کتاب‌ها را فقط بخوانند. نمی‌توانند عکس بگیرند و ارسال کنند. هرکس می‌تواند یک کتابخانه مجزا و شخصی برای خودش داشته باشد. گفتیم یک برنامه‌نویس سوری این را بنویسد. درخواست عددی کرد که برای ما سنگین تمام می‌شد. به او پیشنهادی دادیم و گفتیم شما نرم‌افزار را طراحی کن، ما در سهامش شما را شریک می‌کنیم.

دو راه اولی الحمدلله عملی شده است. نرم‌افزار هم مطمئن هستیم جواب می‌دهد. به نظرم در زمینه توسعه کتاب‌های جبهه انقلاب، ما طی این سال‌ها اصلاً وارد حوزه ‌کتاب‌های عرب‌زبانان نشده‌ایم. شاید اولین مجموعه‌ای هستیم که از طرف ایران رفته‌ایم و کار را انجام می‌دهیم. ما می‌خواستیم کتاب‌ها را ارزان بفروشیم و با سود کم توزیع کنیم که کار فرهنگی کرده باشیم و در کنارش کار اقتصادی هم بکنیم.

در حوزه ترویج هم چند کار انجام داده‌ایم. در لبنان هرکسی بخواهد از سایتمان خرید کند، به‌راحتی این کار را انجام می‌دهد. دوم اینکه برای هر کتاب موجود در سایت، مقدمه، بخش‌هایی از کتاب، طرح‌های گرافیکی و عکس‌های داخل کتاب را گذاشته‌ایم. مخاطب به‌خوبی با فضای کتاب آشنا می‌شود. مردم کشورهای عرب‌ این را می‌پسندند. برخی قسمت‌ها حتی فیلم هم دارند. کار دیگری که انجام دادیم، این است که در فیسبوک و اینستاگرام هم فعالیم. مخاطب می‌تواند مطالب را از سایت بردارد و در اینستاگرام و فیسبوک بازنشر کنند.