تعصّب عمده ترین مانع درونی وحدت امت اسلامی

به گزارش خبرگزاری سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، یکی از اساسی ترین اصول دین مبین اسلام در تنظیم روابط بین انسانها و سایر ملل، همزیستی مسالمت آمیز است این همزیستی در سطوح مختلف متصور می شود که اولین سطح آن در حوزه امت اسلام است. پر واضح است که ادامه حیات عزتمندانه مسلمانان در همه اعصار بخصوص در عصر امروز در گرو وحدت امت اسلام است. قرآن کریم که از موارد اشتراک و مورد قبول همه فرق امت اسلامی است به کرّات به وحدت و اتحاد سفارش و از اختلاف و تفرقه نهی نموده است چراکه در اسلام همزیستی مسالمت آمیز با همنوعان بر مبنای اصل كرامت ذاتی انسانها از اصول اساسی اسلام به شمار می آید.

امروزه برای وحدت امت اسلامی موانع بسیاری وجود دارد که بعضی از آنها موانع بیرونی و برخی دیگر موانع درونی هستند که گریبان گیر جامعه اسلامی شده و در بین امت اسلامی تفرقه و جدایی می افکنند[1]. عمده موانع بیرونی شکل گیری وحدت در میان امت اسلامی، دشمن درجه یک مسلمانان و جامعه اسلامی یعنی رژیم صهیونیستی و استکبار جهانی است که با صرف وقت و هزینه های بسیار هنگفتی با تاسیس شبکه های تلوزیونی و سایر ابزارهای مجازی و تفرقه افکن به طور مدام و پیوسته در جهت تفرقه امت اسلامی تلاش و کوشش می نمایند و رسانه های آنا به طور مستمر به «شیعه» و «سنی» به عنوان دو شاخه اصلی دین اسلام پرداخته و این دو مفهوم را در جهت روشن کردن ریشه های برخی از اختلافات به کار می بندند.

اما عمده ترین مانع درونی امت اسلام تصّبات غلط مذهبی است که برگرفته از جهالت افراد و با اعتقاد غلط و غیر واقع، وحدت امت اسلامی را خدشه دار می کنند و زحمات عالمان و توصیه کنندگانِ به وحدت اسلامی  را بر باد می دهند. سوء تفاهمات زیاد نسبت به همدیگر و درک نکردن همدیگر آنچنان که هست و تهدیدی که از ناحیه سوء تفاهمات بیجا و خوب درک نکردنِ یک دیگر متوجه مسلمانان است بیش از آنی است که از ناحیه اختلافات مذهبی (کلامی و فقهی) متوجه آنها است چراکه مسلمانان از نظر اختلافات مذهبی طوری نیستند که نتوانند وحدت داشته باشند و نتوانند با یک دیگر برادر و مصداق آیه شریفه إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ باشند؛ زیرا خدای همه یکی است و همه جمله لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ را بر زبان جاری می سازند و به رسالت محمد مصطفی(ص) ایمان داشته و دین او را خاتم ادیان می شناسند، همه قرآن را کتاب مقدس آسمانی خود می دانند و آن را تلاوت کرده و بر اساس آن تشکیل خانواده می دهند و اولادشان را بر اساس آن تعلیم و تربیت می کنند؛ همه آنان مثل هم اموات شان را دفن می کنند و در ماه معیّن روزه می گیرند و به سوی قبله واحد نماز می خوانند و مراسم حج را مثل هم به جا می آورند و جز در امور جزئی، در انجام این کارها با هم تفاوتی نداشته و همه از جهان بینی واحدی برخور دارند. متأسفانه در گذشته و حال، آتش افروزان و انسان های متعصب و افراطی در میان خود مسلمانان بوده و هستند که در تلاشند تا بر بدبینی های مسلمین نسبت به دیگران بیفزایند و تا سر حد تکفیر طرف مقابل نیز پیش رفته اند. این امر ناشی از آن است که چنین افرادی از اهداف اساسی و اصول اسلامی بی خبرند و یا خود را به بی خبری زده و دنبال اهداف شخصی خودشان هستند چراکه تعصب مذهبی هیچ‌گونه برکتی برای دینداری به ارمغان نمی‌آورد. امت اسلامی امروز بیش از هر زمان نیازمند رأفت و مهربانی میان خود هستند. انسانهای متعصب و یک جانبه نگر اگر بر دینداری حرمت می‌گذارند و اگر بر مذهب خود یقین می‌ورزند، نباید از طریق انکار و تقبیح دیگر مذاهب به این مهم دست یابند؛ احترام بر هر مکتب و عقیده ای به معنای احترام بر عقیده و مذهب خود است.

به نظر می رسد برای از بین بردن برخی از تعصبات غلط، راهکارهای زیر می توانند بسیار مفید و کارساز باشند:

هم اندیشی و نقش آفرینی علما

بدون شک نمی توان انکار کرد که افراد متعصّب و افراطی و ناآگاه از هویت دیگر مذاهب اسلامی کم و بیش در میان پیروان همه فرق و مذاهب اسلامی وجود داشته و دارد؛ در میان شیعیان نیز افراد متعصب ممکن است وجود داشته باشد اما در عین حال اگر برخی از مردم عادی و متعصب شیعه را نادیده بگیریم، اکثریت قاطع علماء و به تبع آنان سائر شیعیان بر این باورند که برادران آنان از اهل سنت محترم بوده و هستند و اخوت اسلامی هرگز محدود به جهان تشیع نمی باشند و در این جهت فرقی میان شیعه و سنی نیست لذا حکم به تکفیر اهل سنت به جز فرقه ناصبی، از ناحیه علماء تشیع صادر نشده در حالی که در میان اهل سنت از گذشته تا حال کسانی چون آقای عادل الکبانی امام جماعت مسجد الحرام بوده و هستند که شیعه را کافر می دانند غافل از اینکه این گونه تکفیرها دشمنان اسلام را به اهداف شان می رساند و نیز غافل از اینکه قرآن به ما دستور می دهد که وحدت داشته باشید و از اختلاف و تشتت و دامن زدن به اختلافات پرهیز کنید.

اختلاف بین طرفداران دو عقیده بر اثر تعصبات، یک امری طبیعی است و مخصوص شیعه و سنی هم نیست. بین فِرَق شیعه، خودشان؛ بین فِرَق سنی، خودشان؛ در طول زمان از این اختلافات وجود داشته است. تاریخ را نگاه کنید، می‌بینید هم بین فرق فقهی و اصولی اهل تسنن - مثل اشاعره و معتزله، مثل حنابله و احناف و شافعیه و اینها - هم بین فرق مختلف شیعه، بین خودشان، اختلافاتی وجود داشته است. این اختلافات وقتی به سطوح پایین (مردم عامی) می‌رسد، به جاهای تند و خطرناکی هم می‌رسد؛ دست به گریبان می‌شوند. علما می‌نشینند با هم حرف می‌زنند و بحث می‌کنند؛ لیکن وقتی نوبت به کسانی رسید که سلاح علمی ندارند، از سلاح احساسات، مُشت و سلاح مادی استفاده می‌کنند که این خطرناک است.[2]

 در دنیا این همیشه بوده و هست که برخی با تکیه بر تعصبات جاهلی و کج فهمیهای خود که بیشتر برگرفته از احساسات و هیجانات کاذب درونی است سعی بر ایجاد تفرقه و اختلاف میان امت اسلامی دارند زمینه های اختلاف امت اسلامی و سوء استفاده های دشمنان را فراهم می نمایند. در مقابل نیز همیشه مؤمنین و علما تلاششان این بوده است که نگذارند سطوح غیرعلمی کارشان به درگیری برسد. اما امروزه با توجه به اهمیت وحدت و با توجه به موقعیت استراتژیک امت اسلامی وظایف علما و دوستداران وحدت امت اسلامی دو چندان شده و تلاش های مضاعفی را می طلبد. یکی از وظایف اصلی علما، بزرگان و عقلای اهل تسنن و تشیع این است که در راستای هم اندیشی و وحدت بین شیعه و سنّی و برای از بین بردن ذهنیت منفی از برخی از افراد دو طرف، تلاش و کوشش نمایند و برای تغییر اعتقادات و باورهای غلط آنان با روشهای مناسب و کاربردی روشنگریهای لازم را انجام دهند و ضمن اصلاح زمینه باورهای غلط، آنان را از اهداف اساسی و اصولی اسلامی با خبر سازند. علمای اسلام باید با هم اندیشی و همفکری با همدیگر همکاری کرده و اختلافات مابین را رفع نمایند.

برگزاری مناظرات علمی

 تصورات غلطی که فرقه های مختلف اسلامی درباره یک دیگر دارند و تصورات وهمی و دروغ را مبنای قضاوت خود قرار دادند باعث شده تا برخی از مسلمانان تهمت، دروغ و تمسخر نمودن همدیگر را بر خود روا داشته و از حدود منطق و انصاف خارج شوند در حالی که کمترین وظیفه یک مسلمان در حق برادران دینی این است که همان امری را که اسلام در دعوت غیر مسلمان به اسلام، لازم دانسته و فرموده: «با برهان و موعظه حسنه و جدال احسن به سوی صراط حق دعوت کن.[3] همدیگر را با موعظه حسنه و با روش عقلی و منطقی به به سوی صراط حق دعوت نماید. بدون شک ثمره عمل به این دستور الهی، چیزی جز زمینه سازی برای اتحاد و یکپارچگی امت اسلامی نخواهد بود همان چیزی که قرآن کریم بر آن تاکید کرده است.[4]

امروزه مناظرات عمومی و مباحثات گروه های اسلامی با همدیگر می تواند در جهت وحدت امت اسلامی بسیار مفید و موثر باشد. البته مناظراتی که با رعایت اصول و اخلاق و ادب اسلامی شکل گرفته و باعث تقویت باورهای اسلامی و نجات برخی از افراد از جهالت و کج فهمیها شود نه اینکه بر اختلافات و تعصبات طرفین بیفزاید و باعث تشتت و افتراق هر چه بیشتر مسلمانان گردد چنانکه امروزه در برخی از شبکه های مناظراتی شاهد آن هستیم چراکه ثمره این مناظرات، کمتر سودی به حال دین و دینداری نداشته و بلکه بیشتر به اختلافات طرفین دامن می زند.

استفاده و بهره برداری ائمه معصومان(ع) از ابزار مناظره و گفتگو و مناظرات آنان با سایر علمای ادیان بهترین دلیلی است بر کاربردی بودن این ابزار و الگویی است بر سایر مسلمانان تا از این ابزار استفاده و بهره های لازم را ببرند مناظره‌هایی که در دوران ائمه معصومان(ع) با سایر مذاهب به وقوع می پیوست به صورت بحث علمی با مقدمه‌های منطقی صورت می‌گرفت و با شناخت حق از باطل در فضایی از همکاریهای علمی صحیح بود و به همین خاطر مناظره‌ها فواید بسیاری برای طرفین داشت و باعث تبلور دیدگاه‌ها و توسعه و شکوفایی اندیشه ها می‌گردید و از کج فهمیها جلوگیری می نمود. مناظره ای که به صورت جنگ لفظی و بدون رعایت امانت علمی و با تظاهر به علم و فضیلت و به منظور غلبه بر حریف و پیروزی بر آن باشد نه تنها به گسترش علم و تغییر دیدگاههای غلط نمی انجامد بلکه به گسترش اختلاف میان مذاهب و گسسته شدن وحدت امت اسلامی خواهد شد.

سعید چراغی

[1] . البته با آینده نگری بنیانگذار جمهوری اسلامی و با هوشیاری و مدیریت مقام معظم رهبری و همراهی و همکاری علما و دلسوزان اسلام و مسلمین خیلی از موانع جزئی و فرعی برطرف شده و الحمدلله فرهنگ سازی خوبی در این زمینه شکل گرفته است.

[2] . ‌بیانات رهبر انقلاب در دیدار شرکت‌کنندگان در هم‌اندیشی علمای اهل تسنن و تشیع - 1385/10/25

. نحل 125 . [3]

[4] . وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ.