روش اسلامی سازی علوم انسانی در نگاه علامه مصباح یزدی

به گزارش خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، حجت الاسلام والمسلمین علی مصباح یزدی در همایش «علامه مصباح؛ فیلسوف علوم اجتماعی اسلامی» که شب گذشته در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، گفت: برای اداره جامعه‌ای در تراز اسلامی چیزی که تعیین کننده است و می‌تواند اسلامیت نظام را تعیین کند علوم انسانی است که در تنظیم روابط اجتماعی و سیاستگذاری و برنامه ریزی‌ها راهنمای تصمیم گیران و مردم در رفتار فردی و اجتماعی است.

وی ادامه داد: با تأسیس انقلاب اسلامی مسأله‌ای که خیلی زود توسط متفکرین و اندیشمندان خودش را نشان داد همین علوم انسانی و اداره جامعه در تراز اسلام بود؛ علوم انسانی که عمدتا از کشور‌های شرقی و غربی بر اساس مبانی سکولار و بعضا ضد دینی استوار شده بود تعیین کننده ساحت‌های مختلف اجتماعی در تعلیم و تربیت و تنظیم روابط بین المللی نقش بازی می‌کردند.

این پژوهشگر حوزوی گفت: از همان سال‌های ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی سازی علوم انسانی احساس شد و برای این‌که این علوم با تعالیم دینی و اسلامی سازگار و بر اساس مبانی دینی استوار باشد نیاز به حرکت و فعالیت سترگی است که باید در جامعه علمی ایران اسلامی شکل بگیرد تا به تدریج در درازمدت ثمراتش را به جامعه جهانی عرضه کند.

وی تأکید کرد: مسأله علوم اجتماعی اسلامی با تعابیر دیگر نظیر علم دینی در جمع‌های دینی به یک مسأله روز تبدیل شد و تلاش‌های زیادی برای تبیین معنای این کار و روش اسلامی سازی این علوم انجام شد؛ این کار در محیط‌های دانشجویی و حوزوی آغاز شد و نظریات متعددی از زوایای گوناگون به این امر پرداختند.

حجت الاسلام والمسلمین مصباح یزدی عنوان کرد: اگر بخواهیم به چارچوب‌های کلی در نظریه آیت الله مصباح در زمینه علوم اجتماعی اسلامی اشاره کنیم لازم است از رویه ایشان پیروی کنیم که در هر بحثی ابتدا به مفهوم شناسی و توضیح مفهومی آن مسأله همت می‌کرد، چون معتقد بودند بسیاری از مسائل و منازعات علمی که رخ می‌دهد به دلیل عدم توضیح مفهوم است.

وی عنوان کرد: در بحث علوم اجتماعی یا علوم انسانی اسلامی ملاک اسلامی بودن یک علم مهم است که یک بحث دراز مدت لازم دارد؛ آیت الله مصباح این عناصر را با دقت بالا توضیح می‌داد و بر اساس مفهومی که تبیین کرد بحث خود را تکمیل می‌کردند.

فرزند آیت الله مصباح گفت: مفهوم علم در شاخه‌های مختلف فلسفه و دوره‌های متفاوت اصطلاحات مختلفی داشته و ممکن است برداشت‌های متفاوتی صورت گیرد؛ آیت الله مصباح در نظر خود به مجموعه‌ای از مسائل و گزاره‌ها که حاوی موضوع و محمولی هستند که محور همه آن‌ها یک موضوع باشد به عنوان تعریف علم در نظر می‌گرفت؛ در این تعبیر موضوع علم را محور قرار داده که روش و هدف علم در تعریف آن نادیده گرفته شده است.

وی ادامه داد: مسأله و موضوع علم با هر روشی برای هر هدفی بررسی شود علم حساب می‌شود و با این تعریف اگر مسأله‌ای غلط هم در علم طرح شود آن را از علم بودن خارج نمی‌کند؛ علم در علوم انسانی این ویژگی‌ها را دارد که شامل علوم انسانی توصیفی و علوم دستوری نیز می‌شود که با این تعریف اگر روش یک علمی متفاوت شود آن را از ذیل علوم انسانی خارج نمی‌کند، اما تعریفی که علم را تجربی می‌داند بعض علوم یا مسائل علوم را خارج از تعریف علم می‌کند.

حجت الاسلام والمسلمین مصباح یزدی گفت: به طور خلاصه علومی که به انسان و جهت بخشی رفتار و انفعالات انسان می‌پردازد در نگاه علامه مصباح علم انسانی به شمار می‌آمد که مجموعه ای از اهداف را در این تعریف لحاظ کرده است؛ در نگاه ایشان نیز هر آنچه که در سعادت انسان نقش داشته باشد به عنوان تعریف دین می‌داند که تعریفی هدف محور بوده و همه مسائل دینی را در نظر می‌گیرد.

وی عنوان کرد: مباحث هستی شناسی، تکلیف شناسی و رفتار شناسی جزئی از اسلامی خواهد بود که ذیل این تعریف از دین قرار می‌گیرند؛ عقائد و باور‌های اساسی دینی واصول عقائد در حکم ریشه‌های درخت علوم انسانی هستند که تنه علوم انسانی ارزش‌های راهبردی و اصولی بوده که به هدف نهایی خلقت راهنمای می‌کنند و شاخه‌های این درخت علومی هستند که ما را در انجام دادن و ندادن رفتار‌ها راهنمایی کرده و به هدف نهایی انسان نزدیک می‌کنند.

عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی گفت: علمی متصف به اسلامی بودن می‌شود که علاوه بر داشتن مرز و مسائل مشترک با اسلام مبانی و اهداف و منابع آن با آموزه‌های اسلامی موافق باشد یا دست کم مخالف نباشد. هر دو شاخه توصیفی و دستوری علم انسانی در صورتی اسلامی خواهند بود که مبانی دینی را در سطوح مختلف خود در نظر بگیرند و با نتایج آن سازگار باشند.

وی تصریح کرد: مصداق ایده آل علم اسلامی مطابق بودن دستور‌های علم با مبانی اسلام است به این صورت که منابع معرفتی، مبانی نظری، اصول ارزشی و نتایج عملی آن مطابق با اسلام بوده و دست کم مخالف نباشد.

حجت الاسلام والمسلمین مصباح یزدی عنوان کرد: روش اسلامی سازی علوم انسانی در نگاه آیت الله مصباح در ۵ مرحله خلاصه می‌شود؛ اول نقد علوم انسانی رایج بر اساس مبانی خود آن علوم یعنی از نظریاتی که در این علوم عرضه شده است مبانی آن علم نقد شود؛ قدم دوم نقد مبانی این علوم بر اساس مبانی و معرفت شناختی کشف و نقادی شود و در مرحله بعد نیز تبیین و اثبات مبانی علوم بر اساس اسلام است.

وی در پایان خاطرنشان کرد: در قدم بعدی بر اساس این مبانی صحیح، مسائل مورد نیاز جامعه را شناسایی کنیم که چه مسائلی را باید حل کنیم و چه معضلاتی بر سر راه حیات اسلامی و زیست اسلامی احتیاج است و در مرحله پنجم پاسخ آن مسائل را بر اساس مبانی اسلامی تهیه کنیم.