دولت‌ها، مانع بزرگ تأمین اهداف شورای عالی انقلاب فرهنگی

۲۲ بهمن ماه ۵۷ تنها نقطه پایان برای رژیم ستم شاهی نبود، بلکه سرآغازی بود برای تحولات عمیق در همه عرصه‌های اجتماع ایران اسلامی بود و بی تردید عرصه فرهنگ از مهمترین آن‌ها به شمار می‌رفت، از این رو پیشوای حکیم انقلاب امام خمینی(قدس سره) همواره بر موضوع فرهنگ بعنوان مهمترین عرصه انقلاب تاکید داشت، تاجایی که در ۲۳ خرداد ۵۹ دستور تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی را صادر کردند، اما بازهم به همین اکتفا نکرده و با صدور پیامی در ۱۹ آذر ۶۳ و با تاکید بر فراگیر شدن انقلاب فرهنگی در همه شئون کشور «شورای عالی انقلاب فرهنگی» با دستور ایشان تشکیل شد.

سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، در راستای اعتلای فرهنگ و به مناسبت سالروز تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی در پرونده ای ویژه با نام «هدایتگران فرهنگ» به تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی پرداخته است.

در این پرونده سعی شده به بررسی ابعاد تغییر ساختار فرهنگی، اهمیت فرهنگ و رسانه و تبیین خواست رهبر معظم انقلاب از این شورا پرداخته شود.

جهت پیگیری عملکرد این شورا خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، با حجت الاسلام احمد دیّانی استاد حوزه و دانشگاه گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه می خوانید:

رسا- لطفا کمی خود را معرفی کنید.

بنده احمد دیّانی هستم و در سال 1360 وارد حوزه مقدسه قم شدم و دوره دکتری فلسفه دین را در مرکز تربیت مدرس گذراندم و بیش از بیست سال است که به مباحثه دروس کلامی، فلسفی، اصولی در حوزه و دانشگاه اشتغال دارم.

بنده به علّت همکاری با سازمان سَمت (سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه ها) و نیز شورای تحوّل علوم انسانی و عضویت در کمیسیون علمی فرهنگی شورای تخصصی حوزوی با شورای عالی انقلاب فرهنگی، ماموریت ها و کارکردهایش، آشنایی نسبی دارم. 

مطالبی که به عرض می رسانم به درخواست و پیگیری زیاد عزیزان خبرگزاری محترم رسا و برداشت شخصی و طبق فهم قاصر خودم می باشد که امیدوارم مفید و موثر واقع شود و در صورت انتقاد و نظرات اصلاحی منتظر نظرات اصلاحی و انتقادی اساتید بزرگوار و کارشناسان محترم هستم.

رسا- شورای عالی انقلاب فرهنگی چگونه نهادی است؟

شورای عالی انقلاب فرهنگی یک شورای بالا دستی است که وظیفه آن سیاست‌گذاری، هدایت و نظارت بر فرهنگ و دانش است.

شورا در دو زمینه فرهنگ و دانش سیاست‌گذاری، مدیریت کلان و نظارت می‌کند و زمینه‌های رشد، ارتقاء فرهنگ ناب اسلامی و  علم و دانش روز و بهره برداری از آن را فراهم می‌کند.

رسا-  هدف از تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی چه بوده است؟

انقلاب بزرگ ما یک انقلاب مکتبی، الهی و اسلامی است و مکتب اسلام و فرهنگ اسلامی با فرهنگ های غربی و شرقی، مکاتب مادی و نیز با فرهنگ های یهود و مسیحیت تفاوت های بسیاری دارد و با فرهنگ نظام سلطنتی و شاهنشاهی حاکم بر ایرانِ قبل از انقلاب هم متفاوت است؛ به ویژه آنکه نظام طاغوت غالباً فرهنگ و دانش خود را بر مبنای آموزه های غرب پی­‌ریزی می کرد و در تلاش بود تا ایران را از فرق سر تا نوک پا فرنگی و غربی کند و به قول شاه ملعون  به دروازه تمدن برساند.

از آنجا که انقلاب اسلامی ایران یک انقلاب مکتبی و ایدئولوژیک و دارای جهان بینی خاص و با رویکرد و نگاه خاصی است؛ به همین خاطر ارزش‌ها، بایدها و نبایدها و هنجارهای خاصی نیز برای خود دارد؛ به همین دلیل نیاز به تشکیل نهادی عالی رتبه با اختیارات مناسب است تا جامعه ایرانی را هم از فرهنگ و ارزش های ضد و مخالف با اسلام ناب پیرایش و هم به ارزش‌های ناب و آسمانی اسلامی آرایش کند و از ورود ارزش‌های ضد اسلامی و مخالف اسلام به جامعه اسلامی جلوگیری کند که نام این نهاد، شورای عالی انقلاب فرهنگی است.

هدف شورای عالی انقلاب فرهنگی در بحث فرهنگ، این است که از حاکمیت فرهنگ غربی و غیر اسلامی بر نظام، جامعه و حکومت اسلامی جلوگیری کند و فرهنگ و آموزه های اسلامی را در جامعه اسلامی حاکم گرداند.

هدف شورای عالی انقلاب فرهنگی در بحث علم و دانش نیز این است که علم و دانش را به گونه ای مدیریت و هدایت کند که ایران اسلامی در مرزهای علم و دانش حرکت کند و علم و دانش را روزآمد، کارآمد، بومی هماهنگ و مفید برای زیست بوم ایران بوده و علوم انسانی را اسلامی سازی کند.

رسا- آیا شورای عالی انقلاب فرهنگی در این مدت، به اهداف خود دست یافته است؟

اگرچه اعضای شورا به ویژه اکثر اعضای حقیقی از اندیشمندان و انسان‌های بزرگ، برجسته‌ و مخلص بودند ولی به صورت صریح باید بگویم که شورای عالی انقلاب فرهنگی در برخی از موارد به اهداف خود تا حد زیادی دست پیدا کرده است؛ اما در برخی از موارد دیگر نیز به اهداف مورد انتظار دست نیافته است؛ که عوامل و علل گوناگونی دارد.

در بحث علم، آنجایی که شورای عالی انقلاب فرهنگی ورود کرد، می‌توان گفت موفق­تر بوده است و در مواردی مانند نانو، هسته‌ای، پزشکی، مهندسی و در برخی از علوم پایه، رشد خوبی صورت گرفته است که همین سیاست­گذاری­ها، هدایت­ها و رویکردهای شورای عالی انقلاب فرهنگی بسیار موثر بوده است؛ اما در بحث فرهنگ شاید بتوان گفت که شورا حداکثر ۴۰ درصد موفق بوده است.

شورا در موارد زیادی اسناد خیلی خوبی تولید و تصویب کرده است؛ اما خیلی از این اسناد به اجرا در نیامده است و گاهی نیز نظارت های لازم صورت نگرفته است و یا شورای عالی ابزارهای نظارتی لازم را در اختیار نداشته است.

رسا- چرا شورای عالی انقلاب فرهنگی به این مشکلات دچار شده است؟

به نظر من عوامل مختلفی وجود دارد که برخی از عوامل اصلی این مشکلات را می توان چنین ذکر کرد:

1. شورای عالی انقلاب فرهنگی در قانون اساسی، نه در تدوین قانون اساسی در سال 1358 و نه در بازنگری قانون اساسی در سال 1368 جایگاه روشنی ندارد؛ درحالی که ضرورت وجود شورای عالی انقلاب فرهنگی امری مسلم است؛ چرا که نه مجلس شورای اسلامی می­تواند کار شورای عالی انقلاب فرهنگی را انجام دهد، نه شورای نگهبان و نه مجمع تشخیص مصلحت نظام؛ که البته برخی از مقامات اجرایی نیز به همین بهانه با شورای عالی انقلاب فرهنگی همکاری لازم را نمی­کردند.

بنابراین شورای عالی انقلاب فرهنگی آن جایگاه قانونی جدی مورد انتظار را هنوز پیدا نکرده است و این نکته ای است که باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.

2. فرهنگ و دانش، دایره­ بسیار گسترده ای دارد و شامل فرهنگ عمومی و فرهنگ های خاص است و متصدیان ونهادهای متولی فرهنگ نیز متعدد و متکثر هستند؛ که از جمله متولیان می توان به آموزش و پرورش، وزارت علوم و فناوری، وزارت بهداشت، وزارت ارشاد (هفت هنر)، حوزه‌های علمیه، سازمان تبلیغات، دفتر تبلیغات، دانشگاه آزاد و مؤسسات غیر انتفاعی، مهد کودک ها و نیز نهادهای متولی فرهنگ عمومی مانند مساجد، حسینیه ها، هیات ها، ورزشگاه­ها و از این دست ارگان ها اشاره کرد.

شورای عالی انقلاب فرهنگی در آموزش و پرورش که پایه تربیتی جامعه است، بجز تصویب سند تحول آموزش و پرورش نتوانست ورود زیادی داشته باشد تا این سند اجرایی شود و متاسفأنه در فرهنگ عامه نیز شورای عالی نتوانسته است کار درخوری انجام دهد و تا به حال، قادر نبوده است تا رویکرد فرهنگی جامعه را آنچنان که باید و شاید، تغییر دهد.

آری شورای انقلاب فرهنگی به دلیل حساسیت بالای دانشگاه ها و علوم انسانی و تمرکز دشمن بر آن،  در مورد دانشگاه ها ورود جدی تری کرد و مصوبات تقریباً خوبی دراین زمینه دارد.

بنابراین گستردگی بسیار زیاد محتوا و تکثر و تعدد نهادها و سازمان های فرهنگی و عِدّه و عُدّه کم شورا موجب نپرداختن شورا به بخش های زیادی شده است.

3. ریاست شورای عالی انقلاب فرهنگی با رئیس جمهور است و خود به خود تا حد زیادی تحت تأثیر دولت است و ترکیب شورای عالی انقلاب فرهنگی به گونه‌ای است که اکثر اعضای حقوقی از اعضا یا منصوبین دولت هستند.

 متأسفانه در حالی که امام خمینی _{قدس سره} و مقام معظم رهبری _{حفظه الله تعالی} بر اجرای فرهنگ اسلامی تأکید فراوان داشته و دارند؛ اما اکثر دولت‌های سابق نسبت به انقلاب فرهنگی باور جدی نداشتند؛ دولتی که تهاجم فرهنگی را قبول نداشته باشد چگونه می تواند در شورای عالی انقلاب فرهنگی برای مقابله با نفوذ فرهنگ بیگانه برنامه‌ریزی و با آن مقابله کند؟

متأسفانه این اعضا که اکثریت اعضای حقوقی و ریاست شورا را عهده دار بودند، خود مانع بزرگی برای تشکیل جلسات، تصویب سیاست های درست و نیز اجرای مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی بودند و حتی مانع پرداخت بودجه حداقلی شورای عالی می شدند؛ چراکه مجری اکثر این مصوبات دولت ها هستند.

کسانی که معتقد به اجرایی شدن سند ۲۰۳۰ در کشور باشند، چگونه می‌توانند به فرهنگ اسلامی و ترویج آن در کشور اهتمام داشته باشند؟ به همین دلیل گاهی جلسات شورا سه ماه یکبار هم تشکیل نشد و مصوبات فراوان آن ابلاغ نمی­شد؛ امیدواریم رئیس جمهور جدید با جدیت و با اهمیت دادن به مسائل فرهنگی و جایگاه شورای عالی انقلاب فرهنگی، سیاست های درستی تصویب و مصوبات را اجرایی کرده و به انجام برسانند تا خروجی‌های مناسبی را برای مسائل فرهنگی کشور به ارمغان داشته باشد.

4. عامل چهارم در عدم توفیق شورا، اشتغالات فراوان اعضای حقوقی و حقیقی شورا و دبیرخانه­ آن است؛ چراکه آنها عضو هیات علمی یا مدیر دیگر مراکز بزرگ بودند و دغدغه اصلی آنها ماموریت دیگری بود؛ لذا بسیاری از آنها تنها به شرکت در جلسات اکتفا می کردند؛ بگذریم از کسانی که حتی در جلسات هم چند خط در میان شرکت می ­کردند.

در ساختار شورا نیروی کیفی تمام وقت به عدد انگشتان دو دست نبود و این آسیب بسیار مهمی است.

رسا- آیا از حوزه علمیه که شکل دهنده انقلاب اسلامی و نماد اسلام است، نماینده ای در شورای عالی انقلاب فرهنگی وجود دارد؟

در حالی که دولت و نهادهای دیگر چندین عضو حقوقی در شورا دارند و شورا در مورد حوزه ها هم تصمیم گیری می کند؛ اما متأسفانه حوزه علمیه که منشأ و شکل دهنده انقلاب اسلامی و مرجع فهم، زبان گویا و مروج اسلام و فرهنگ و ارزش­‌های اسلامی است، در شورای عالی انقلاب فرهنگی هیچ نماینده­ حقوقی ندارد؛ در حالی که لازم است که حوزه علمیه در شورای عالی انقلاب فرهنگی حضور رسمی و جدی داشته باشد.

البته یکی از شوراهای اقماری شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای تخصصی حوزوی است اما نقش بایسته‌ه­ای در مصوبات شورای عالی ندارد و این نیز یکی از آسیب‌هایی است که در شورای عالی انقلاب فرهنگی وجود دارد و از ظرفیت حوزه‌های علمیه استفاده درستی نمی شود.

رسا- مطالبه رهبر انقلاب از این شورا در رابطه با تحول در قرارگاه اصلی سیاستگذاری چیست؟

به نظر من رهبری معظم انقلاب بسیار خوب و حکیمانه آسیب‌ها را شناسایی و بیان کردند؛ و در احکام اعضای حقیقی جدید راهکارها ونکات مهمی را متذکر شدند که به نظر می‌رسد باعث جبران برخی از ضعف‌های موجود شود؛ امیدوارم که ان شاءالله فرمایشات بحق حضرت ایشان عملیاتی شود.

شورای عالی انقلاب فرهنگی قبلاً بیشتر جایگاه سیاست­گذاری داشت و در این زمینه سندهای مهمی را تصویب کرد؛ ولی در تبدیل سند به برنامه و پیگیری اجرای آن نقش بازی نمی­کرد؛ اما حالا رهبر معظم انقلاب فرمودند که شورا باید مثل یک قرارگاه عمل کند؛ قرارگاه هم چابک­تر تصمیم می گیرد، هم ناظر به میدان، امکانات، فرصت ها و تهدیدها تصمیم می­گیرد و هم مسائل را اولویت­بندی می‌کند و در نهایت خودش نیز پایش و نظارت می‌کند تا مصوبات عملیاتی شود؛ چرا که اگر به عمل نرسد، در واقع قرارگاه فرهنگی کشور به مقصد خود نخواهد رسید.

به عنوان مثال شورای عالی انقلاب فرهنگی سند تحول آموزش و پرورش را تصویب کرده است؛ اما آیا این سند در عمل نیز به اجرا در آمده است؟ اگر شورا به منزله قرارگاه باشد، خود شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز باید پیگیر تدوین برنامه ها و آئین نامه های مرتبط و اجرایی شدن آنها نیز باشد که در این صورت کارکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی خیلی خیلی بهتر خواهد شد.

رسا- چگونه می تواند شورای عالی انقلاب فرهنگی منعکس کننده نقطه نظرات اندیشمندان حوزوی باشد؟

باید نقش حوزویان و نهاد حوزه در شورای عالی انقلاب فرهنگی پُررنگ‌تر شود یعنی اندیشمندان و کارشناسان ارشد حوزوی در شورای عالی، شوراهای اقماری، دبیرخانه و کمیته های تصمیم ساز حضور بیشتر و حساب شده­تری داشته و از نقطه نظرات آنان استفاده شود.

حوزویان به علت تناسب علوم حوزوی و رشته‌های تعلیمی در حوزه ها طبیعتاً می‌توانند نقطه نظرات بهتری را ارائه و مطرح کنند و اکنون که رهبری معظم دستور بازنگری در اعضای حقوقی شورای عالی انقلاب فرهنگی را صادر فرمودند، فرصت خوبی برای اصلاح این نقیصه است.

 البته حوزه های مقدسه نیز باید برای ایفای نقش در این زمینه ها و تربیت نیروی انسانیِ مناسب، سازمان دهی، برنامه ریزی و آمادگی بیشتری داشته باشند تا به وظیفه خود بهتر عمل کنند.