شماره 46 فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات راهبردی منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، چهل و ششمین فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات راهبردی به صاحب امتیازی پژوهشکده مطالعات راهبردی با مدیر مسؤولی محمدیزدان فام و سردبیری احمد نقیب زاده منتشر شد.

این فصلنامه در 9 مقاله منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است

ظهور جامعۀ ریسک بازاری در ایرانِ پسا1400 و عوامل مؤثر بر آن

امیر راقب؛ محمد صیادی

چکیده: تحولات جاری در سپهر اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جامعه ایران، خصوصاً از نیمۀ دوم دهۀ 1390 به بعد (تحولاتی نظیر ظهور دو موج اعتراضی بزرگ در دی ‏ماه 1396 و آبان 1398 و گسترش اعتراضات صنفی؛ گسترش فزایندۀ مصرف شبکه‏ های اجتماعی مجازی، تأثیرگذاری بی‏ سابقۀ پدیدۀ بورس اوراق بهادار و فرازونشیب‏ های قیمت دلار در زندگی اقتصادی و اجتماعی ایرانیان؛ و در آخرین مورد، تکانه‏ های اجتماعی و اقتصادی ناشی از همه‏ گیری ویروس کرونا) همگی نشان‏دهندۀ شدت‏ گرفتن موج‏ های ظاهراً پراکنده اما هم‏ جهتی است که می‏ تواند آیندۀ جامعۀ ایران در آستانۀ ورود به سدۀ 1400 را عمیقاً متحول سازد. این مقاله به دنبال آن است تا با بهره‏ گیری از نظریۀ «جامعۀ ریسک» اولریش بک، جامعه ‏شناس معاصر آلمانی و با طرح انگارۀ «جامعۀ ریسک بازاری»، چارچوبی برای فهم روندی که از پس تحولات بعضاً ناهمسو، آیندۀ ایران را تحت‏ الشعاع قرار داده، به دست دهد و نیز چشم‏ انداز نظری تازه‏ ای را به‏ روی آینده ‏پژوهی ایران پسا1400 پیش چشم سیاست‏گذاران و سیاست ‏پژوهان کشور بگشاید.

گفتمان «هویت‏ مبنا»؛ مبنای حکم‏رانی امنیتی خوب در جمهوری اسلامی ایران

فرزاد پورسعید

چکیده: پرسش اصلی مقاله این است که گفتمان مبنایی خوب و متناسب حکم‏رانی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران که با کمترین هزینه، پارادوکس و پیامد نامطلوب می ‏تواند امنیت را در این سیستم برقرار کند، کدام است؟ نویسنده در پاسخ، بر آن است که از میان چهار گفتمان «هویت‏ مبنا»، «پیشرفت‏ مبنا»، «قدرت‏ مبنا» و «امنیت ‏مبنا»، گفتمان مبنایی و محوری مناسب برای جمهوری اسلامی ایران، گفتمان «هویت‏ مبنا» یا هویت‏ پایه است. این فرضیه یا گزاره محوری مقاله بدین معناست که تعقیب پیشرفت، تجهیز به قدرت و امنیتی‏ ساختن، تنها در پرتو تکوین هویت و هویت ‏باوری است که می‏ تواند بیشینه امنیت را در جمهوری اسلامی ایران با کمینه هزینه، پارادوکس و پیامد نامطلوب به ارمغان آورد و البته این مهم در گرو آن است که هویت به نحو اولی برگرفته شود نه به نحو ثانوی، یعنی هویت در خدمت قدرت، امنیت و پیشرفت نباشد و بر آن‏ها اولویت یابد. در این برداشت، دوری از آرمان‏ های انقلاب اسلامی ایران یا به تعبیری، سکولارشدن به همین معناست، یعنی وضعیتی که در آن، هویت در خدمت قدرت، امنیت و پیشرفت قرار گیرد یا به لحاظ اهمیت، شأن و منزلتی ثانوی پیدا کند. در این صورت است که حتی امنیت نیز وضعیتی شکننده و متزلزل خواهد داشت و پایدار نخواهد بود.

معمای امنیت- هویت و بازخیزی گفتمان باستان‌گرایی

رضا گرشاسبی؛ علی کریمی مله

چکیده: گفتمان‌ها همواره در پیکار و ستیز باهم‌اند و در این میان، گاه برجستگی می‌یابند و گاه به حاشیه می‌روند. حاشیه‌ای‏ شدن به معنای نابودی نیست، بلکه به معنای از دست‏ دادن توان کنش‌گری سیاسی و خفته ‏ماندن است. خفته‏ ماندن همیشگی نیست بدین معنا که همواره امکان بازگشت بازندگان و برون‌رفت سوژه‌ها از جایگاه سوژگی و بازیابی توان کنش‌گری سیاسی وجود دارد. اینک گفتمان باستان‌گرایی بازنمون چنین بازگشت و برون‌رفتی است که نمود آن را می‌توان هم در پهنه‌ اجتماع و هم در سپهر رسانه دید؛ از این‌ رو، نوشتار کنونی، می‌کوشد بدین پرسش پاسخ دهد که «زمینه‌های بازخیزی این گفتمان در ایران کنونی کدام‌اند؟» با بهره‌گیری از نظریه‌ «معمای امنیت هویت» و روش‌شناسی «گفتمانی– شناختی،» نشان داده می‌شود که این بازخیزی در هویت‌سازی تک‌ساخت جمهوری اسلامی، گروه‌بندی‌های گفتمانی، نابرابری‌های میان‌فرهنگی و احساس خودگسلی و هراس هستی‌شناختی هواداران فرهنگ باستان ریشه دارد. همچنین این بازخیزی را می‌توان پیکربندی گونه‌ای هویت مقاومت دانست.

شناسایی و اولویت‌بندی چالش‌های حکمرانی در جمهوری اسلامی ایران

علی صالح نیا؛ رضا احمدی

چکیده: در این پژوهش با استفاده از روش مطالعات اسنادی و تحلیل اهمیت- عملکرد، ابتدا موانع موجود در حکمرانی جمهوری اسلامی ایران احصا شده و در گام بعد، پس از انجام نوزده مصاحبه با مسئولان، فعالان و متخصصان حوزه حکمرانی و سیاست‌گذاری و تکمیل پرسشنامه‌های خاص تحلیل اهمیت- عملکرد، میزان اهمیت و عملکرد این موانع در حکمرانی جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. موانع «تحریم و شرطی‏ شدن اقتصاد»، «فساد اداری»، «کم‌رنگ‏ بودن شفافیت»، «ضعف دولت الکترونیک»، «اقتصاد متکی به نفت»، «مسئله خصوصی‌سازی و رقابت‌پذیری»، «کاهش جمعیت و بسته‏ شدن پنجره جمعیتی» و «نظام بودجه‌ریزی معیوب» به ترتیب بیش از سایر موارد مورد توجه تصمیم‌گیران بوده‌اند. همچنین بر اساس تحلیل و ارزیابی شکاف میان اهمیت و عملکرد موانع، لازم است موانع «عوام‌گرایی سیاسی»، «تورم قوانین»، «کاهش سرمایه اجتماعی» و «ضعف در نظام برنامه‌ریزی» به ترتیب در اولویت مسئولان اجرایی کشور قرار گیرد.

نقش سازمان‏ های اطلاعاتی در کشورداری: از کشف اسرار تا برساختن محیط

مهدی میرمحمدی؛ علیرضا ریحانی

چکیده: این مقاله به دنبال بررسی نقش نهادهای اطلاعاتی در کشورداری است. نویسنده کشورداری را به عنوان فعل ذاتی دولت تعریف می‏ کند و فلسفه وجودی نهادهای اطلاعاتی را نقش ‏آفرینی در کشورداری دانسته و معتقد است که سازمان ‏های اطلاعاتی چهار نقش شناختی، نظارتی، صیانتی واجرایی را در راستای کارامدی کشورداری برعهده دارند. این نوشتار رابطه فعالیت اطلاعاتی و حکمرانی را ارتباط تکوینی می‏ داند و برآن است که فعالیت اطلاعاتی برآمده از الزامات حکمرانی است و حکمرانی نیز بدون فعالیت اطلاعاتی ممکن نیست. نویسنده سه رهیافت نظری تاریخی نسبت به اطلاعات را شامل رهیافت «اطلاعات به مثابه کشف اسرار»، «اطلاعات به مثابه تفسیر اسرار» و «اطلاعات به مثابه ابزاری برای برساختن محیط» درخصوص نقش اطلاعات در حکمرانی ارائه کرده است.

فناوری زنجیره قالب‌ها‌ و مسئله‌ مشروعیت دولت‌ مدرن

فاطمه حسنی؛ محمدرضا عارف؛ باقر ساروخانی

چکیده: فناوری بلاک‏چین (زنجیره‌ قالب‌ها) یکی‌ از نوظهورترین‌‌ و یکی‌ از چالش‌برانگیزترین‌ فناوری‌های اطلاعاتی‌- ارتباطی‌ جدید از نظر سیاسی بوده‌ است‌. ساختار زنجیره قالب‌ها‌ به‌گونه‌ای است که دست‏ کم به‌صورت نظری‌ می‌تواند برخی‌ از کارکردها و قابلیت‌های دولت‌ها را تحت‌الشعاع‌ قرار داده و در نتیجه، مشروعیت‌ آنها را به‌ چالش‌ بکشد. این فناوری دارای ویژگی‌هایی است که می‌تواند با توانمندسازی بیش‌ از پیش‌ دولت‌ها یا کمک‌ به‌ فرایندهای تقویت‌ نمایندگی‌ دموکراتیک‌، به عاملی‌ مشروعیت‌بخش‌ بدل شده یا حداقل‌ از بحران‌ مشروعیت‌ دولت‌ها بکاهد. در این‌ مقاله‌ با تفکیک‌‌ دو رویکرد اصلی‌ پیرامون رابطه‌ میان‌ سیاست‌ و زنجیره قالب‌ها‌ (تکنو- سیاست‌ زنجیره قالب‌ها‌)، تلاش‌ می‌کنیم‌ آثار احتمالی‌ این‌ فناوری را بر مشروعیت‌ دولت‌‏های مدرن‌ در چهار عرصه حاکمیت‌، اعتماد سیاسی‌، کارامدی و دموکراسی‌ به‌ بحث‌ بگذاریم‌.

تکنولوژی‏ های جدید و امنیت بین‌المللی: آثار و تحولات

حیدرعلی بلوجی

چکیده: توسعه علم و تکنولوژی در عین آثار مثبت و صلح‌آمیز می‌تواند برای مقاصد نظامی و غیرصلح‌آمیز نیز مورد استفاده قرار گرفته و صلح و امنیت بین‌المللی ر ا به چالش بکشد. در کشمکش میان رویکردهای مختلف برای تأمین امنیت ملی و تقویت امنیت بین‏ المللی، رقابت بین خلع سلاح و بازدارندگی همچنان ادامه دارد. یکی از عوامل مؤثر در تداوم این امر، پیشرفت‏ های علمی و تکنولوژیکی است که در عین کمک به توسعه در ابعاد و سطوح مختلف، مثل بسیاری دیگر از پدیده‌ها در گفتمان‏ های امنیت ملی به طور عام و در محافل خلع سلاح به طور خاص، دیدگاه‏ های موافق و مخالف را دامن زده است. مقاله حاضر سعی می‌کند آثار کاربرد پیشرفت‏ های علمی و تکنولوژیک از جمله هوش مصنوعی، سایبر، الکترومغناطیس، هوا و فضا، تکنولوژی مواد و بالاخره عرصه شیمیایی و بیولوژیک را در تسلیحات و شیوه‌های جنگ از یک طرف و دیدگاه‏ ها و مواضع مربوطه در قالب خلع سلاح و کنترل تسلیحات را از سوی دیگر تببین نماید.

رویکردی نظری به گذار در مفهوم حکمرانی در اندیشه سیاسی معاصر

محبوبه همتی؛ محمد تقی قزلسفلی

چکیده: مقاله حاضر کوششی است برای درک چگونگی گذار در شیوه حکمرانی در نظریه سیاسی و تحلیل رویکردهای نظری آن. با توجه به آنکه طی چهار دهه گذشته تغییرات محسوسی در چهره قدرت در سطح نظام سیاسی و عملکرد دولت‌ها رخ داده است لذا مناظرات درباره کاهش قدرت دولت‌ها و ظهور بازیگران متعدد سیاسی و فراسیاسی و تغییرات در شکل حکمرانی به‌عنوان یکی از مباحث اساسی در دوره جدید مطرح می‌شود. مقاله پیش رو در جهت پاسخ به این پرسش اساسی است که اندیشه سیاسی معاصر به ماهیت گذار از سیاست حکومت چه رویکردی داشته است؟ در پاسخ به این پرسش دو امکان مناقشه نظری موردبررسی قرار می‌گیرد: دیدگاه اول یا جریان اصلی اندیشه سیاسی، به گذار از حکومت به حکمرانی نظر داشته و در مقابل جریان انتقادی (دیدگاه دوم) از نقش متفاوت و نوپدید قدرت که در اینجا حکومت‌مندی نامیده می‌شود، به رویکرد ایجابی جریان اصلی تشکیک می‌کند. مقاله حاضر با بیان سه رویکرد نظری مربوط به گذار در شیوه حکمرانی و تحلیل سه سطح حکومت، حکمرانی و حکومت‌مندی، به بیان دیدگاه‌های متفکران آن‌ها پرداخته و ابعاد مختلف این مجادله را تبیین می‌کند.

ریشه ‏های ناامنی در فلسفه سیاسی مدرن؛ بازسازی انتقادی ‏انسان‏ شناسی فلسفی توماس‏‏ هابز

سیدرضا شاکری

چکیده: این مقاله با پرسش از امنیت در فلسفه سیاسی‏‏ هابز به این مهم ‏می ‏پردازد که چرا قدرت و امنیت در دولت مدرن با هم پیوند داشته و از نقش فضیلت ‏مندانه انسان در ‏تأمین‏ و گسترش امنیت در جامعه غفلت شده است. به بیان دیگر ناامنی در دوران معاصر و به‏ خصوص در پی ‏شکل ‏گیری‏ تجربه‏ های جهانی از لویاتان به مثابه تنها ساختار مشروع و ‏مؤثر‏ قدرت در جوامع و مناسبات ‏بین‏ المللی‏، بیش از آن که ناشی از منازعات قدرت در میان دولت‏ ها باشد، ریشه در نوع ‏‏انسان ‏شناسی ‏‏هابز دارد که خود مبانی نظری و تأسیسی دولت مدرن محسوب ‏می‏ گردد. این پژوهش با بهره ‏مندی از نظریه بازسازی انتقادی که بر محور منطق درونی ‏‏انسان‏ شناسی ‏‏هابز پیش ‏می‏ رود، ‏می‏ کوشد منابع ناامن‏ کننده و مولد ناامنی را در نوع دیدگاه‏‏ هابز از انسان معرفی و شناسایی کند. نتیجه این پژوهش نشان ‏می ‏دهد که انسان‏ شناسی‏‏ هابز به عنوان پایه نظری ساختار دولت مدرن امروزی، انسان را موجودی ذاتاً خطرناک، نگران، خودخواه و در عین حال مشروع و موجه در رسیدن به همه خواسته ‏هایش ‏می‏ داند. این نوع ‏‏انسان‏ شناسی ‏‏منبع اصلی تولید ناامنی محسوب شده که پیامدها و آثارش در لویاتان بروز ‏می‏ کند.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات راهبردی می توانند به نشانی شهر تهران، میدان ولی عصر ، خیابان شهید دکتر حسن عضدی ، خیابان رودسر ، پلاک 7 ، طبقه همکف - یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://quarterly.risstudies.org/  مراجعه کنند و با شماره تلفن: 88802477  تماس بگیرند.