شماره ۳۰ دوفصلنامه علمی «قرآن و علم» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، شماره 30 دوفصلنامه علمی «قرآن و علم» صاحب امتیازی جامعه المصطفی العالمیه و مدیرمسئولی سیدحمید جزایری با سردبیری محمدعلی رضایی اصفهانی منتشر شد.

این فصلنامه در 16 مقاله و 384 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

رویکرد قرآن به اصلاح و تربیت مجرمان(الگوی قرآن‌درمانی مجرمان)

محمدعلی حاجی ده آبادی

چکیده: از مهمترین مباحث در حوزه علوم جنایی «اصلاح و درمان مجرمان» است که امروزه بیشتر به معنای بازپروری و انجام فعالیت‌های لازم به منظور بازگشت آنان به زندگی اجتماعی سالم می‌باشد؛ این درمانگری تنها معطوف به درمانگری روانی نیست؛ بلکه همه اقداماتی آموزشی فنی و حرفه ای و مشاوره ای و.. را دربرمی گیرد. واکاوی این مهم در قرآن کریم موضوع این مقاله است که با روش توصیفی تحلیلی و با استخراج و تحلیل گزاره‌های قرآنی و روای مرتبط می‌کوشد تا نگرشی کلی بر ابعاد مهم این بحث ارائه دهد. یافته‌های پژوهش حاکی از این است که قرآن به سبب اتصاف به «شفا» و «رحمت»، ابعاد گوناگون آن همچون: الفاظ (تلاوت و قرائت و استماع) و محتوا (معارف و آموزه‌های غنی قرآنی) می‌تواند به‌عنوان یک الگودر درمانگری مجرمان، در کنار دیگر الگوهای بشری، مطرح شود که البته در مقایسه، از ویژگی‌های قابل توجهی برخوردار است. استخراج دقیق مبانی و اصول و مکانیزم ها و روشهای اصلاحی قرآن و آزمون عملی آنان نیازمند پژوهش‌های فراوان دیگری است

واکاوی جامعیت علمی قرآن در نظرگاه آیت‌الله معرفت

مریم السادات موسوی؛ سید حسین شفیعی دارابی

چکیده: بیتردید، روشن شدن حدود و ثغور «مسأله جامعیت قرآن» نقش بنیادی در فهم و تفسیر آیات به خصوص «آیات علمی قرآن» دارد. هر یک از مفسران و قرآن‌پژوهان نیز در تبیین این مسئله و تعیین گستره آن، از روش و گرایش خاصی پیروی کردهاند. همین موجب گردید تا موافقتها و مخالفتهای بسیاری در این حوزه بروز کند. با توجه به اینکه معمولاً نظرگاه آیت الله معرفت در گزارههای علوم قرآنی و مباحث مختلف تفسیری، تأمّلاتی سودمند است. در این پژوهش استفاده از روش عقلی و نقلی و گردآوری دادهها از طریق ابزارکتابخانهای و تحلیل آنها به صورت توصیفی ـ تحلیلی، به نظاره آوردههای این فرهیخته قرآنی در دوره معاصر پیرامون «جامعیت علمی قرآن کریم» می-نشینیم. از منظر ایشان، در آیات علمی قرآن «تراوشات علمى‏» است که از ساحت قدس خداوند حکیم و به‌منظور هدایت بشر نازل شده است. این دانشور فرهیخته قرآنی در دوره معاصر، با استناد به دلایل عقلی و نقلی متعدّد، بر این عقیده است که جامعیت این سلسله از آیات، جامعیتی هدایتی است. ایشان، بر این امر تأکید دارند که نباید نظریه‏هاى اثبات‌نشده علمى بر آیات قرآن تحمیل‌شده و با مفاد آنها تطبیق داده شود. همچنین بر این باورند که هرچه انسان از دستآوردهاى علم و دانش بیشتری بهره برده باشد، بهتر به مفاهیم وحیانى تاحدامکان دست خواهد یافت.

جایگاه کمی قرآن در میان رشته‌های تحصیلی نظام آموزش عالی کشور (با تأکید بر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)

محمد نادعلی؛ محمدعلی رضایی اصفهانی

چکیده: قرآن کریم آخرین کتاب آسمانی است که برای هدایت جهانیان بر خاتم پیامبران حضرت محمدa نازل شده است. مطابق فرمایش معصومانb قرآن دارای ظاهری زیبا و باطنی بس عمیق است. قرآن به دلیل داشتن باطن، در هر دوره و زمانی دارای طراوت و تازگی است. قرآن کتابی است که هرکس بدان تمسک جوید، به سعادت رهنمون می‌شود و هر کس که از آن دوری گزیند، به ضلالت رسد. نظام آموزش عالی کشور در ایران، یکی از مهمترین مراکز مهم، نقش‌آفرین و تأثیرگذار در حیطه آموزش جوانان و مدیران آینده کشور است. این تحقیق به دنبال آن است تا به بررسی جایگاه کمّی قرآن در میان رشتههای تحصیلی نظام آموزش عالی کشور با تمرکز بر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بپردازد و تلاش شده تا با استفاده از اسناد معتبر و مطالعات کتابخانه‌ای و استفاده از شبکه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های رایانه‌ای و نمودارها و جمع‌بندی و تحلیل توصیفی ـ تحلیلی و گاه انتقادی به نتایجی دقیق و نزدیک به واقع دست یابد. بررسی‌های انجام یافته بیانگر آن است که با گذشت چهل سال از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در ایران، با وجود اینکه حضور قرآن در نظام آموزش عالی کشور بیش از دوران پیش از انقلاب است؛ اما قرآن کریم همچنان در میان رشتههای تحصیلی نظام آموزش عالی کشور دارای جایگاه بایسته و شایسته‌ای نیست و با آنچه مورد انتظار است، فاصله زیادی دارد. ازاین‌رو برای رسیدن به جایگاه والای قرآن کریم در نظام آموزش عالی، نیاز به توجه و برنامه‌ریزی بیشتر و ویژه از سوی مسئولان ذی‌ربط است.

اعجاز تربیتی در آیه رضاع از دیدگاه مصطفی رجب و نقد آن

حمید مهدی‌زاده؛ عبدالله عمادی

چکیده: اعجاز قرآن از ابعاد گوناگونی برخوردار است که یکی از مهمترین آنها اعجاز علمی است. اعجاز تربیتی، یکی از انواع اعجاز علمی به شمار میآید. مصطفی رجب یکی از پژوهشگرانی است که درباره آیه رضاعه (بقره/233) ادعای اعجاز تربیتی کرده است. هدف پژوهش، نقد اعجاز تربیتی در آیه رضاعه از دیدگاه مصطفی رجب است. روش پژوهش به لحاظ جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها توصیفی ـ تحلیلی است. بدین صورت که برای استخراج تعریف دقیق اعجاز و رویکردها و نیز ادعای اعجاز تربیتی در آیه رضاعه، به متون علمی مرتبط و کتاب‎های لغت مراجعه و دادههای به‌دست‌آمده تجزیه و تحلیل شده‌اند. یافتههای پژوهش این بود که اعجاز تربیتی سه رویکرد دارد که «اعجاز گزاره‌ای» یکی از رویکردهایی است که ادعای اعجاز رجب در آن جای میگیرد. وی درباره این آیه از چهار جهت ادعای اعجاز کرده است. اول در انتخاب واژههای ولد و والده؛ دوم در گزینش واژه لاتضار؛ سوّم دراطلاق و شمول اضرار و چهارم، مراعات اصل آرامش در ازدواج و تربیت خانوادگی. نقدهایی که بر ادعای رجب وارد است عبارتند از: استفاده از قرائت غیر متواتر برای اثبات اعجاز تربیتی، پذیرش شگفتانگیزی واژگانی آیه و نیز پیریزی قوانین روابط والدین و کودک بدون وجود اعجاز، اعجاز ادبی بودن بر فرض وجود اعجاز، عدم استقلال و تبعی بودن اعجاز تربیتی، خلط مبنایی اعجاز تربیتی بودن کل قرآن با ادعای اجاز در دو آیه. نتیجه آنکه گرچه ادعای موارد چهارگانه رجب درباره آیه، مورد پذیرش واقع نشد؛ اما درباره پیریزی اصول تربیتی و حقوقی روابط والدین و کودک میتوان اعجاز را مطرح کرد

بررسی روان‌شناختی تصویرپردازی‌های هنری در سوره آل‌عمران

آشورقلیچ پاسه؛ عبدالاحد غیبی؛ مسعود باوان پوری

چکیده: از آنجا که قرآن کریم به زبان عربی نازل شده است و زبان عربی نیز به‌خودی‌خود زبانی تصویری است. ازاین‌رو یکی از وجوه سادگی و قابل‌فهم بودن بیان قرآن کریم، تصویری و ملموس بودن مفاهیم ذهنی آن است. قرآن کریم به‌عنوان یک متن ادبی، در شیوه بیان، تمام اسلوبهای زبان ادبی را به‌کار گرفتـه است کـه یکی از این ابزارهای بیانی، تصویرسازی هنری با استفاده از تشبیه، مجاز و استعاره است. افزون بر این، هر واژه و هر جمله در کنار معنای لغوی خود، دارای ظرفیت عاطفی و هیجانی ویژهای متأثر از بازخوردها و نگرشها است. در پژوهش حاضر تلاش بر آن است تا با استفاده روشی توصیفی ـ تحلیلی، تصویرپردازیهای هنری در سوره آلعمران مورد بررسی روان‌شناختی قرار گیرد. نتایج اولیه حاکی از آن است که تصاویر هنری این سوره با توجه به نوع مخاطب متفاوت است که هریک ظرفیتهای عاطفی و هیجانی بالایی دارند. از اهداف مهم هر یک از تصاویر هنری در این سوره، تأثیرگذاری بر مخاطب و زمینه-سازی روحی او برای پذیرش حق و انکار باطل است. هریک از این تصاویر میتوانند به‌عنوان ابزاری در جهت سلامت روحی و ارتقای تربیت و اخلاق مؤثر باشد.

کنش‌های دراماتیک جسمی (غیر کلامی) در قرآن از منظر جیمز تامس

مهدی جوزی؛ مهدی داودآبادی؛ احمد شعبانی راد

چکیده: قصص قرآن دارای جنبههای نمایشی بوده و میتوان آنها را از این جهت مورد بررسی قرار داد. واژه نمایش در یونانی صرفاً به معنای کنش است. کنش به‌عنوان مهمترین عنصر درام است. جیمز تامس، نظریهپردازی است که بر اساس روش فرمالیستی، متن نمایشی را مورد بررسی قرار میدهد. او در توضیح عمل شخصیت، از کنشهای دراماتیک جسمی نام میبرد. کنشهای جسمی، کنشهایی هستند که به‌صورت غیرکلامی بیان می‌شوند. این پژوهش با هدف تبیین کنشهای جسمی در قصص قرآن، تلاش دارد تا به این پرسش اساسی پاسخ دهد که وجه نمایشی کنشهای جسمی در قصص قرآن چیست؟ در نهایت به این فرضیه دست یافت که آیا قصه‌های قرآن دارای وجوه دراماتیک است یا خیر. روش تحقیق به‌صورت تجزیه اطلاعات و به‌صورت استقرائی ـ تفسیری و روش توصیفی ـ تحلیلی است. نتایج تحقیق نشان می-دهد کنشهای جسمی مانند هبوط حضرت آدم(ع)، کشتی حضرت نوحg در قصص قرآن دارای ارزش دراماتیک بوده و میتوان از این کنش-ها در خلق موقعیتهای نمایشی بهره برد.

بررسی مبانی معرفت‌شناسی «فرهنگ مطلوب» و تبیین کارکردهای آن از نگاه قرآن

حسین علوی‌مهر؛ خاتون جان محمدی؛ محمدحسین ایراندوست

چکیده: بهبود وضعیت فرهنگی جهان در گرو ایجاد فرهنگ مطلوب قرآنی است. ایجاد فرهنگ مطلوب، لازمه هرگونه برنامه تحول‌آفرین برای رشد بشر است. نیل به چنین فرهنگی نیازمند مبانی مختلفی ازجمله مبنای معرفت‌شناسی است. یافته‌های این تحقیق که به شیوه توصیفی ـ تحلیلی و جمع‌آوری کتابخانه‌ای داده‌ها صورت پذیرفته است، درباره مبانی معرفت‌شناسی فرهنگ مطلوب حاکی از موارد ذیل است: سفارش قرآن به تدبر و معرفت افزایی؛ دعوت به شناخت خود و جهان که بیانگر امکان شناخت است؛ بخش زیادی از معرفت‌های انسان با سعی و تلاش کسب می‌شود و برخی از آنها از ابتدای خلقت به‌صورت فطری همراه وی هست، به‌گونه‌ای که نمی‌توان این معرفت‌های فطری را باطل ساخته و مسیری غیر از فطرت را برگزید؛ قرآن هم بر معرفت‌های اکتسابی به‌وسیله علم حصولی و هم به معرفت‌های حاصل از علم حضوری تأکید کرده است. قرآن برای نیل به فرهنگ مطلوب، به در اختیار بودن منابع و ابزار شناخت برای بشر تأکید کرده است. از منظر قرآن، تنها منبع اساسی معرفت برای دست‌یابی به فرهنگ مطلوب، وحی است که خطاناپذیر است و برای کشف و شناخت آن می‌توان از منابع و ابزارهای دیگر همچون ادراک عقلی، حواس، فطرت، کشف و شهود و تاریخ بهره گرفت. از دیگر مبانی معرفت‌شناسی فرهنگ مطلوب در قرآن، پیوند میان معرفت‌های نظری (هست و نیست‌ها) و معرفت‌های عملی (ارزشها، بایدها و نبایدها) است که معرفت نظری، پایه گرایش‌های عملی را شکل میدهند

بررسی و نقد معرفت‌شناسی مکتب سیستمی از دیدگاه قرآن

عبد الله توکلی؛ سید عیسی مسترحمی؛ محمد هاشم شایان

چکیده: معرفت پدیده‌ها همواره یکی از دغذغه‌های اصلی مجموعه انسانی بوده و طی اعصار و امصار به این مسئله اهتما ویژه داشته است. این مهم، نشانه اهمیت شناخت بوده و ذهن دانشمندان خردورز را به خود مشغول کرده است؛ زیرا آگاهی، نمایانگر جریانهای معرفتی و مکاتب اجتماعی است که در درون جامعه قد برافراشته و طیفی از اندیشمندان را حامی و پیرو خود ساخته است. معرفت حقایق پدیدهها، برای مجموعه انسانی حیاتی است. معرفتشناسی جهت داوری صحت‌وسقم معرفت انسان، نقش ویژه دارد. معرفت‌شناسی مدیریت سیستمی ماهیت عینیت‌گرایی داشته و باید در چارچوب رویکرد اثبات‌گرایی، تجزیه و تحلیل شود. موضوع معرفت مدیریت سیستمی محیط و عوامل تأثیرگذار محیطی بر سیستم بوده و عقل، پدیدههای عینی و محیط منبع معرفت آن است. پژوهش حاضر با استفاده از روش تلفیقی مرکب از روش اکتشافی، فراترکیب و استنطاقی ابتدا به تحلیل معرفتشناسی مدیریت سیستمی درباره ماهیت، رویکرد، موضوع و منبع معرفت پرداخته و یافتههای دانشی را با بهره‌گیری از روش استنطاقی به‌منزله پرسشهای محوری برای دریافت پاسخ بر قرآن عرضه کرده است. یافتهها نشان میدهد که معرفت از منظر کلام وحی ماهیت صرفاً مادی نداشته و بُعد معنوی آن به‌مراتب برجسته‌تر است. قرآن معرفت نسبت به محیط و عوامل تأثیرگذار آن بر کیفیت اقدامات و کنشهای سازمان را ضروری می‌داند، ولی موضوع معرفت را از محیط و عوامل محیطی، به خدا، انسان، محیط، عوامل محیطی و رابطه میان آنها توسعه میبخشد و تصریح دارد که منابع معرفت افزون بر طبیعت و عقل ابزاری، تاریخ و وحی است.

بررسی و نقد رویکردهای پژوهشی آیات رهبری در منابع مدیریت اسلامی

مجمدرضا یوسفی؛ امیرعلی لطفی؛ علی رضائیان

چکیده: یکی از وظایف اساسی مدیر، رهبری نیروی انسانی سازمان است. هر‌چه دانش مدیریت بیشتر توسعه می‌یابد، به همان نسبت نیز اهمیت تحقیق و توجه درباره رهبری روبه‌فزونی گذارده می‌شود. در مدیریت اسلامی، آثار فراوانی در این موضوع سامان یافته است؛ اما میزان کمیت و کیفیت این پژوهش‌ها بررسی، تحلیل و سطح‎بندی نشده‌اند. هدف این پژوهش، تعیین «کمیت»، «کیفیت» و «سطح تحلیل» استنادات قرآنی رهبری در منابع مدیریت اسلامی است. این تحقیق با روش فراتحلیل انجام شد و سی‌و‌نه منبع که به بحث رهبری از منظر قرآن کریم پرداخته بودند،  بررسی شدند. نتایج تحقیق نشان‌دهنده این است که در منابع سی‌و‌نه‌گانه از نظر کمیت 891 آیه استفاده شده بودند و از نظر موضوعی در مجموع به 178 موضوع رهبری (با تکرار) توجه شده است که  موضوعات درنهایت در این مقاله به 17 موضوع و عنوان کلی دسته‌بندی شدند. از نظر سطح تحلیل، مباحث در شش سطح، تحلیل و بررسی شده‌اند که عبارتند از: استنادات «تأییدی»، «تطبیقی»، «مقایسه‌ای»، «نقادانه»، «نظریه‌پردازانه» و «الگومدارانه». اغلب آیات استنادی در سطح تأییدی و تطبیقی قرار داشتند و در سطوح بعدی به ترتیب از میزان پژوهش‌ها کاسته شده بود. در سطح نظریه‌پردازانه و الگومدارانه، پژوهشی اساسی، درخور و جامع بر اساس قرآن انجام نشده است در‌حالی‌که پژوهش‌ها باید به سوی نظریه‌پردازی و ارائه الگو و کاربردی شدن هدف‌گذاری گردند.

بررسی مبانی تفسیر علمی آیت‌الله مکارم شیرازی و مروان شعبان با تأکید بر اعجاز علمی

مهدی همتیان؛ سیده معصومه فاطمی

چکیده: تفسیر علمی آیات قرآن و انتساب اعجاز به برخی آیات اگرچه به جذابیت تفسیری قرآن افزوده است؛ امّا از آسیب‌ها و خطرات تفسیربه‌رأی مصون نبوده است. آشنایی با مبانی صحیح تفسیر علمی با تأکید بر اعجاز علمی قرآن می‌تواند مفسر را از خطر تفسیربه‌رأی و تطبیق و تحمیل گزاره‌های علمی بر قرآن بازدارد. هدف از این پژوهش آشنایی با مبانی صحیح تفسیر علمی دو تن از مفسران شیعه و سنی و همچنین ارزیابی نحوه به‌‌کارگیری مبانی تفسیر علمی، توسط ایشان با تمرکز بر اعجاز علمی است. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و رویکردی توصیفی ـ تحلیلی نوشته شده است. یافته‌های این پژوهش در بخش آشنایی با مبانی، حاکی از آن است که مبانی صحیح تفسیر علمی از منظر آیت‌الله مکارم عبارت‌اند از: تفسیر با گزاره‌های قطعی علوم، تناسب ظاهر آیه با گزاره علمی مربوطه، قرآن کتاب علوم طبیعی نیست. همچنین مبانی تفسیر علمی از منظر مروان شعبان عبارت‌اند از: استفاده از گزاره‌های علمی قطعی و مسلم، تخصص در علم تفسیر و همچنین علم جدید و عدم انحصار دلالت آیه بر مطلب علمی. در بخش ارزیابی عملکرد مفسران در استفاده از مبانی عبارت است از اینکه این مفسران اگرچه در اکثر موارد تفسیر علمی و انتساب اعجاز به آیات به‌درستی از مبانی استفاده کرده‌اند؛ امّا در مواردی در به‌کارگیری مبانی دچار غفلت شده‌اند.

راهکارهای علمی بازگشت به قرآن با تأکید بر راهکارهای تفسیری از دیدگاه مقام معظم رهبری

مرتضی خلیلی زاده؛ علی اصغر شعاعی؛ علی اکبر فراهی بخشایش

چکیده: بازگشت به قرآن یکی از نظریه‌های اجتماعی اندیشمندان اسلامی است که در دو سده اخیر برای رهایی از انحطاط و عقب‌ماندگی جوامع اسلامی مطرح‌شده است. برای ایجاد چنین جنبش و حرکتی در سطح جامعه اسلامی، نیازمند راهکارهایی هستیم که بتوانیم با کاربست آن به معنای حقیقی به قرآن بازگردیم. رهبر معظم انقلاب در دوران معاصر به‌عنوان یکی از سردمداران این جنبش و حرکت بیدارگرانه، راهکارهایی را از جنبه علمی برای بازگشت به قرآن توصیه کرده‌اند که توجه به چنین راهکارهایی در توسعه فرهنگ قرآنی مؤثر بوده و باعث بازگشت به قرآن در سطح جامعه خواهد بود. روش تحقیق در این مقاله به‌صورت توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد تاریخی با استفاده از اسناد کتاب‌خانه‌ای است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد: راهکارهای مقام معظم رهبری (دامت‌برکاته) برای این منظور عبارت‌اند از: ارائه تفسیر صحیح و همه‌فهم از قرآن، ایجاد رشته‌هایی جهت ورود به عرصه تفسیر اجتماعی قرآن، اسلامی سازی علوم انسانی بر اساس مبانی قرآنی، ایجاد بسترهای لازم جهت نظریه‌پردازی قرآنی در علوم انسانی و ایجاد آموزش‌وپرورش قرآنی

تأثیر ابعاد امنیت در ارتقای معنویت با ابتنا بر قرآن کریم

ناصر رفیعی محمدی؛ مهدی قمی؛ علی اکبر احمدیان

چکیده: ایجاد امنیت یکی از اهداف حکومت صالحان است؛ چراکه هدف عالی آنان تکامل انسان و تقرب به کمال مطلق بوده و با ایجاد زمینه‌های آن مانند تشکیل حکومت، در این مسیر گام می‌نهند. از طرفی ایجاد امنیت از جمله مهمترین کارکردهای حکومت‌ها است. ازاین‌رو رابطه امنیت و تأثیر آن بر ارتقای معنویت سؤالی است که محقق برای پاسخ به آن پرداخته است. روش این تحقیق، به‌صورت نظری و مبتنی بر تحلیل کیفی ـ تبیینی است. برای گردآوری اطلاعات نیز، از روش کتابخانه‌ای با ابزارهای مربوطه استفاده شده است. منابع گردآوری اطلاعات، ترکیبی از کتب، مقالات و سایت‌های مرتبط است. در پایان محقق به نکته راه یافته است که ابعاد امنیت شامل: امنیت نظامی، امنیت اقتصادی، امنیت سیاسی، امنیت قضایی، امنیت فکری، امنیت دینی، امنیت جانی، امنیت راه‌ها، امنیت فرهنگی، امنیت زمانی و امنیت مکانی، در افزایش معنویت مؤثر است.

خاستگاه تفاوت‌های جنسیتی (زنانه و مردانه عمل کردن) نقش‌های اجتماعی از دیدگاه قرآن کریم

محمود صادقی؛ حسن خیری؛ مهدی رستم نژاد

چکیده: موضوع خاستگاه تفاوت‌های جنسیتی در نقشهای اجتماعی، همواره مورد بحث اندیشمندان و پژوهشگران خصوصاً در جامعهشناسی بوده است. برخی با تأیید تفاوتهای جنسیتی، الگوهای متفاوت نقشی زنانه و مردانه را با جنبههای زیستشناختی، روانشناختی و کارکردهای تفاوت‌های نقشی نزد جامعهشناسان پیوند میزنند. درمقابل، تقریباً همه نظریههای فمینیستی با خدشه در مبانی و نتایج این نظریهها، از این اصل مشترک پیروی میکنند که زنانگی و مردانگی و نقش‌های جنسیتی ناشی از آنها را جامعه می‌سازد. بازخوانی این نظرات و دیگر دیدگاههای متعدد و گوناگون در زمینه تفاوتهای جنسیتی نقشهای اجتماعی و منشأ آنها از یک‌سو و اهمیت و جایگاه قرآن به‌عنوان منبع اصیل معرفتی باعث میشود تا این سؤال به ذهن برسد که با وجود تقسیم کار جنسیتی، دیدگاه قرآن کریم درباره خاستگاه تفاوتهای جنسیتی نقشهای اجتماعی چیست؟ پژوهش حاضر بر مبنای روش استنطاقی درصدد کشف و تبیین خاستگاه حقیقی رفتار زنانه و رفتار مردانه یا انوثیت و رجولیت (جنسیت) از دیدگاه قرآن است. شواهد نشان میدهد نگاه قرآن به مسئله نگاهی تلفیقی است، به‌طوری ‌که در یک نگاه جامع ارتباطی، جنبههای زیستشناختی همچون تفاوت‌های آناتومیکی و قدرت بدنی، روانشناختی مانند میزان و نوع عواطف و احساسات و ویژگی-های شخصیتی مانند اراده و تصمیمگیری و زوایای جامعهشناختیِ مبتنی بر جنبههای طبیعی و غائی همچون عدالت، آرامش و عفتمندی را مدنظر دارد

اخلاق‌محوری قلمرو تعهدات بین‌المللی

حمیدرضا طوسی

چکیده: بر اساس دیدگاه مفسران در حوزه روابط قراردادی بین‌المللی، در قرآن کریم قواعد آمیخته با ارزش‌های حقوقی تشریع شده‌اند. در دیدگاه مفسران، مبنای توجیه حقوقی تعهدات ناشی از معاهدات بین‌المللی، ارزش فطرت است. در این دیدگاه، ارزش فطرت معیار سنجش اعتبار محتوای «مقررات حقوقی» بین‌المللی است. در این نوشتار به روش تفسیر حقوقی اثبات شد که مفسران با توجه به آیات الهی بر این رأی هستند که مبنای اخلاقی فطرت در سه مفهوم حسن وفای به عهد، قبح پیمان‌شکنی، حسن عدالت تبادلی، در تعیین قلمرو اجرای مقررات تأثیرگذار است

واکاوی توصیفی ـ تطبیقی رهیافت‌های پیشگیری و مقابله با «احساس تنهایی» بر اساس آموزه‌های دینی و روان‌شناسی

علی محمدی آشنانی؛ لیلا خانی اوشانی؛ محمدعلی وطن دوست

چکیده: احساس تنهایی، یک حالت ذهنی نامطلوب است که از احساس عدم رابطه با دیگران سرچشمه میگیرد. تجربه تنهایی، رخداد رایجی است که در میان مردم یافت میشود. از دیگر سو، به عقیده برخی از مفسران این مکانیزم روانشناختی، با ایجاد علقه و پیوند با خداوند، قابل دفع و رفع است و این امر درونیِ پاتالوژیک می‌تواند با پیجویی و رویارویی جدی با آن، کنترل شود. جستار پیشرو، با روش توصیفی - تطبیقی و با ابزار کتابخانهای، نظرات برخی روانشناسان را بر اساس آموزه‌های دینی، مورد ارزیابی قرار داده و با مقایسه تطبیقی، به پی-جویی و چارهاندیشی در اینباره پرداخته است. برابر یافته‌های این پژوهش، گروهی از راهکارهای پیشگیرانه ارائه شده و راهکارهای مقابلهای آن در دو گروه «فیزیکی-جسمانی» و «نفسانی-معنوی» توصیف شدهاند. گروه اول دوگونه راهکار معرفی کرده و گروه دوم چهارگونه راهکار معرفی کرده است. با این بررسی، میتوان همراستا و هم‌جهتی برخی نظرات روان‌شناسی و آموزههای دینی را تأیید کرد و بر عدم تهافت، بلکه همسویی و مکمّل یکدیگر بودن آن‌ها، تأکید ورزید.

نقد شبهات دکتر سها علیه قصاص

سید ایثار حسین شاه؛ طاهر غرباوی؛ احمد مراد خانی

چکیده: قصاص به خاطر ارتباط آن به حیات انسان و اهمیت و حساسیت آن نیاز جدی به تبیین ابعاد مختلف دارد.

پاسخ به شبهات قصاص به‌عنوان یکی از ابعاد قصاص نیاز دائم به بررسی دارد، به‌ویژه در دوره معاصر که مخالفان اسلام همچون دکترسها در رابطه با آن کتابی مستقل و حجیم «نقد قرآن» تألیف کرده‌اند. مقاله حاضر وظیفه نقد و بررسی شبهات قصاص از کتاب مذکور را برعهده دارد. در بررسی مطالب روش توصیفی ـ تحلیلی و انتقادی و در جمع‌آوری مطالب از روش کتابخانه بهره برده شده است. برخی از شبهات قصاص که در عنوان کلی عدم تناسب بین جرم و مجازات و وجود تبعیض‌ها قرار دارند، پرداخته است. پس از بررسی به این نتیجه رسیده می‌رسیم که شبهات مذکور وارد نیستند؛ زیرا هرکدام از احکام قصاص که به‌عنوان نمونه شبهه عدم تناسب بین جرم و مجازات ذکر شدند، همچون قصاص عضو، قصاص جمعیت در برابر یک نفر، قصاص قاتل اکراه‌شده، دارای توجیه عقلانی مبنی بر رعایت عدالت و تناسب هستند. همچنین تفاوت‌های موجود در قصاص مرد و زن، مسلمان و کافر نیز بر اساس تفاوت‌های ذاتی میان افراد قابل توجیه هستند، بدون اینکه مصداق تبعیض‌های ناروا باشد

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره دوفصلنامه علمی «قرآن و علم» می توانند به نشانی قم، میدان جهاد، مجتمع آموزش عالی امام خمینی، مجتمع عالی قرآن و حدیث، طبقه سوم ساختمان آموزشی تلفن 02537110225 یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://qve.journals.miu.ac.ir/ مراجعه کنند یا تماس بگیرند.