شماره ۳۹ فصلنامه علمی پژوهشی «فرهنگ رضوی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، شماره 39 فصلنامه علمی پژوهشی «فرهنگ رضوی» صاحب امتیازی بنیاد بین المللی فرهنگی هنری امام رضا (علیه السلام) با سردبیری جلال درخشه منتشر شد.

این فصلنامه در 7 مقاله و 207 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

راهبردهای فرهنگی امام رضا(ع) در نیل به وحدت اسلامی طی دوران ولایتعهدی در ایران

سید علاالدین شاهرخی

چکیده: فعالیت‌های گروه‌های مسلح و فرقه‌های مذهبی ناهمگون، با ادعای پیروی از اسلام در قرن‌های نخستین هجری موجب شده بود که فضای فرهنگی جهان اسلام جولانگاه اختلاف، کینه‌ورزی و خشونت دستگاه خلافت و گروه‌های مختلف مسلمان نسبت به یکدیگر گردد. این روند در آستانة خلافت مامون عباسی به اوج خود رسید. تحمیل ولایت‌عهدی از جانب مامون بر امام رضا(ع) و حضور ایشان در ایران فرصت مناسبی برای پیگیری و تحقق آرمان‌های ارزشمند وحدت‌گرایی در جامعه پر از آشوب توسط امام بود.

این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع و داده‌های روایی و تاریخی می‌کوشد به پاسخ این پرسش بپردازد که راهبردهای فرهنگی امام رضا(ع) به‌عنوان یک دانشمند و رهبری دینی برای ایجاد وحدت در میان مسلمانان چه بود؟ یافته‌های این پژوهش بیانگر آن است که امام با محوریت رهنمودهای قرآن مجید و سنت نبوی در منصب جدید و در پایتخت در ایران با اتخاذ راهبردهای فرهنگی هدفمند و کارآمد بیشترین بهره‌برداری را برای نیل به وحدت اسلامی کرد. آن حضرت مهم‌ترین عنصر تاثیرگذار را در نوع نگرش و تفکر جامعه دانست و راهبردهای فرهنگی خود را نیز بر این اساس سامان‌دهی کرد. در این زمینه، گفت‌وگو بین مسلمانان یا با غیرمسلمانان به‌جای دستور قتل مخالف اعتقادی به‌کار گرفته شد؛ نقش و جایگاه مقام امام در این چهارچوب تبیین شد؛ ارتقای آگاهی عالمان و عامه مردم از حقایق دینی و نه توهمات منحرفان محور قرار گرفت و سرانجام اینکه در تمامی شرایط بر حسن خلق و رعایت احترام و کرامت انسان‌ها تاکید شد.

تبیین سیمای امام رضا (ع) بر مبنای تحلیل محتوایی روایت های رضوی (مورد پژوهشی: کتاب منتهی الآمال شیخ عباس قمی)

علی اکبر محسنی؛ فرشته جمشیدی

چکیده: مجموعه گران‌سنگ منتهی‌الآمال تألیف شیخ عباس قمی که از مصادر مهم تشیع در تاریخ زندگانی پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع)به‌شمار می‌رود، محور اصلی بحث‌های این کتاب، احوال شخصی، مختصری از مناقب و فضایل و دیدگاه‌های اهل بیت (ع) است. از این میان، امام رضا (ع)این کتاب در بخشی مجزا به تبیین سیمای ایشان پرداخته است. نویسندگان در این مقاله بر آن بوده‌اند با مطالعه روشمند و تحلیل محتوایی گزاره‌های اخلاقی تربیتی امام رضا (ع) در فرازهای مختلف این کتاب، به تبیین نقش کارکردی این روایات به‌عنوان ابزار دینی در زمینه اهداف تربیتی جامعه بپردازند. چراکه برای تبیین دیدگاه‌ها و مبانی نظری و اعتقادی هر شخصیتی، لازم است به بررسی و تحلیل محتوای کلام او پرداخته شود. جمع‌بندی کلی از فضای حاکم بر این روایات، تجزیه و تحلیل داده‌ها، ارائه الگویی جامع برای اثبات نظام‌مند این روایات و کشف الگوهای تربیتی امام رضا g(ع) در غنی‌سازی فرهنگ رضوی در جامعه از دیگر اهداف این جستار به‌شمار می‌رود.

روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی‌تحلیلی و با استفاده از ابزارهای کتابخانه‌ای و نیز بررسی محتوایی در قالب‌های بیانی و جهت‌گیرانه است. بدین گونه که با تجزیه و تحلیل نظام حاکم بر این روایات، به کشف راهکارهای تربیتی و بومی سازی آن‌ها در جامعه همّت گمارده‌ایم.

الگوی مواجهۀ امام کاظم (ع) با تهدیدهای نرم سیاسی فرهنگی

مرتضی نجفی؛ علی باقی نصر آبادی

چکیده: تهدید نرم گرچه مفهومی مدرن است، اما همواره در معادلات امنیتی و مناسبات سیاسی و فرهنگی بوده و تهدیدگرها از آن برای کنارزدن رقیب،استفاده کرده و تهدیدشونده‌ها نیز الگوهای مختلفی را برای مقابله با آن به‌کار برده‌اند. امام کاظم (ع) در عصر خود به‌عنوان یک دوران پیچیده، با کاربست الگویی موفق توانست جامعه شیعه را از تهدیدات نرم سیاسی فرهنگی مصون و آن را هدایت کند. سوال اصلی تحقیق این است که ماهیت الگوی مواجهه آن حضرت در مقابله با تهدیدات نرم سیاسی فرهنگی چیست و عناصر تشکیل‌دهنده آن کدام است؟ برای پاسخ علمی به این پرسش و دست‌یابی به هدف، از روش اسنادی و شیوه توصیفی تحلیلی استفاده شده است. فرضیه پژوهش، منطق رفتاری وحدت در عین کثرت در شیوه مواجهه با تهدیدات نرم است. یافته‌ها بیانگر این موضوع است که الگوی مقابله آن حضرت با توجه به شرایط پیچیده (نه بسیط) حاکم، از منطق و اصول ثابتی برخوردار و روح تعلیمات دینی و فرامین الهی در اقدامات جاری بود. در عین حال، ماهیت ثانوی این الگو به دلیل شرایط خاص زمانه آن حضرت از حیث فرهنگی سیاسی و موقعیت تهدیدگران و همچنین وضعیت شیعیان و شرایط پیچیده شکل گرفت. این پژوهش به این نتیجه اجمالی رهنمون شد که الگوی موفق و اسلامی تابع دو رکن است: رکن ثابت و تخلف‌ناپذیر که منبعث از اصول دینی است و رکن متغیر که تابع مقتضیات زمان و متناسب با شرایط عناصر تهدید و شرایط فضای زمانه است که به الگو و سیره امام ماهیت وحدت در عین کثرت داده است.

خوانش قصّه‌های کودک و نوجوان رضوی مرتضی دانشمند بر پایۀ نظریۀ لیپمن (مجموعۀ ‌قصّه‌های مهمان امام رضا (ع) و آفتاب خراسان)

خلیل بیگ‌زاده؛ فرحناز حیدری‌نسب

چکیده: برنامه فلسفه برای کودکان متیو لیپمن، آموزه‌های پرورش ذهن را مبتنی بر پرسش‌خیزی و چالش‌انگیزی به ناخودآگاه کودک و نوجوان انتقال می‌دهد و بدون اینکه ذهن کودک با اصطلاحات خاص فلسفی درگیر شود، ذهن وی را پرسشگر تربیت می‌کند و اندیشه‌هایش را از طریق متن‌های روایی و داستانی آموزش می  دهد. برنامه فلسفه برای کودکان (فبک)، ادب روایی را ابزاری مناسب برای پروراندن ذهن کودک می‌داند تا پرسشگر باشد و پرسش مبتنی بر آگاهی از حل بحران، خلاقیّت، اندیشه و شناخت از هستی، جهان پیرامونی و باید و نبایدهای زندگی در ذهن وی شکل گیرد. این پژوهش، قصّه‌های «مهمان امام رضا (ع)» و «آفتاب خراسان» را با تکیه بر الگوی متیو لیپمن از منظر غنای ادبی، فلسفی و روان شناختی با رویکردی توصیفی تحلیلی بررسی کرده و اثرگذاری قصّه  های مطالعه‌شده را بر گسترش نگرش اسلامی و مذهبی کودک با هدف افزایش میزان پرسشگری و چالش‌خیزی ذهن وی نشان داده‌ است. دستاورد پژوهش نشان می‌دهد، قصه  های مطالعه‌شده، غنای فلسفی دارند، چون پرسشگری و چالش  خیزی در حیطۀ منطق و علم حقوق در ذهن کودک می‌آفرینند، اگرچه پیرنگ برخی قصّه  ها برای کودک جنبۀ باورناپذیری دارد. شخصیت‌پردازی و فضاسازی قصّه  ها از زاویه غنای ادبی ضعیف است و بافت روایت  گونه بدون گفت‌وگوی آن‌ها، خستگی کودک را در پی خواهد داشت. البتّه واژگان و بافت جمله  بندی برای گروه سنی «ب» و «ج» مناسب و نشانه غنای روان‌شناختی قصّه‌های مورد مطالعه است.

مدیریت بحران در سیرۀ امام رضا (ع) (مطالعۀ موردی: ماجرای ولایت‌عهدی)

شهاب الدین وحیدی مهرجردی؛ محمدصادق آب پیکر

چکیده: مدیر موفق کسی است که در مواجهه با بحران، از موقعیت‌ها بهترین و سریع‌ترین بهره را  ببرد. یک مدیر بحران راه حل معقولی برای برطرف کردن شرایط غیرعادی در بازگشت به منافع و ارزش‌های اساسی تامین می‌کند. این شرایط غیرعادی معمولا با نشانه‌هایی مثل تهدید بودن برای ماهیت وجودی و کلیت سازمان، غافلگیرکننده بودن، نیاز به تصمیم فوری و تغییر شناخته می‌شود. پژوهشگران در زمینه‌های مختلف مدیریتی دست به مطالعه رفتارهای مدیریتی عام و خاص مدیران الهی زده‌اند تا اصول مدیریتی در قالب ارزش‌های اسلامی را کشف کنند. این مقاله به ‌روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد کیفی پدیدارشناسی و استفاده از روش تحلیل هرمنوتیک در مطالعه متون انجام شده است. این پژوهش، پاسخی است به چگونگی مدیریت بحران در سیره امام رضا (ع) در ماجرای ولایت‌عهدی ایشان که مامون عباسی پیشنهاد کرد. در وهله اول مولفه‌های اصلی و مهم و مرتبط آن دوران را بررسی می‌شود. همچنین مولفه‌های فرصت‌گون و تهدیدآفرین در قالب مولفه‌های زمینه‌ای و حکومتی مطالعه می‌شود. سپس با سیرة امام به بررسی اقدامات امام رضا (ع) در مدیریت این بحران، چه مربوط به پیش از بحران برای پیشگیری یا برای آمادگی، چه حین بحران و چه مربوط به مدیریت دوران بعد از بحران پرداخته می‌شود.

نقش و مأموریت مرمت بافت تاریخی حرم مطهر حضرت رضا (ع)

امین اله طلائی؛ فریبرز دولت آبادی؛ کاوه بذرافکن

چکیده: یکی از عوامل مهمی که می‌تواند پاسدار فرهنگ رضوی باشد و از این فرهنگ متعالی و مؤثر به‌گونه‌ای خاص صیانت کند، معماری است. مسئله معماران و هنرمندان متعهد به قصد فوق این بوده است که باید با استفاده از ظرفیت‌های خلاقه هنر و معماری به گسترش این فرهنگ -که به یقین امتداد فرهنگ نبوی است- بپردازند. تکریم و تثبیت و ترویج ارزش‌های حرم حضرت رضا علیه‌السلام همچون نماد برجسته ارادتمندی به فرهنگ رضوی همواره ، محمل بحث‌های مختلفی از ابعاد مختلف بوده است. برای‌ مثال بافت تاریخی پیرامون این مضجع شریف توانسته در بستر زمان محملِ تداعی های رفتار سازی از فرهنگ رضوی باشد. فرهنگی که خود مبتنی بر استذکار و استمرار ولایت الله است. نکته در خور تأمل این است که مرمت بافت تاریخی مذکور همواره در تشدیدِ حرفه ای گری های معمارانه و تنفیذ نگاه فن سالارانه به فراموشی سپارده شده است؛ در حالی که مرمت کنندگان این بناهای تاریخی – بیش و پیش از هرچیز- خود را بسان زائری مخلص می یافتند که باید به قدر بضاعت در بروزِ بارقه های معنایی فرهنگ رضوی بکوشند و جامع سعی بلیغ و اهتمام فصیح به تن در پوشند.

ترویج فرهنگ گفتگو و نقش آن در جوامع دینی با الهام از سیره رضوی؛ضرورت ها و بایسته ها

محسن پرویش؛ یعقوب تابش

چکیده: بدون شک یکی از ضرورت‌های عصر حاضر، مسئله گفت‌وگوی ادیان با یکدیگر است؛ چراکه تعامل و تفاهم ادیان نقش سازنده و تعیین کننده‌ای در کاهش مخاصمات و منازعات دارد. دنیای پرتنش امروزی در کشورهای جهان اسلام که ناشی از مداخلات کشورهای بیگانه و ایجاد تفرقه بر اثر انگیزه‌های دینی است، ضرورت بیش از پیش همگرایی در جهان اسلام بر اساس فرهنگ گفت‌وگو را نمایان می‌سازد. هدف از این مقاله، گفت‌وگو و نقش آن در جوامع دینی و ضرورت‌های آن در اندیشة رضوی است.از این ‌رو سوال اصلی مقاله دست‌یابی به چگونگی امکان پذیری نهادینه سازی فرهنگ گفت‌وگو با تکیه بر سیره رضوی است.یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که سیرة رضوی به‌عنوان آینه تمام‌نما این واقعیت را برای ما آشکار می‌کند که در برخورد با ادیان و مذاهب دیگر می‌توان با حفظ خونسردی و ایجاد جوی آرام با مخالفان عقیدتی خود بهترین گفت‌وگو را برگزار کرد. بنابراین، دوران امامت امام رضاg، به‌عنوان دوره طلایی گفت‌وگو و مناظره و اثبات برتری آموزه‌های قرآنی اسلامی می‌تواند به‌منزله الگویی برای ضرورت تجدیدگفت‌وگو میان مذاهب اسلامی، آداب گفت‌وگو و همزیستی مسالمت‌آمیز میان مسلمانان مورد توجه قرار گیرد.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی پژوهشی «فرهنگ رضوی» می توانند به نشانی خراسان رضوی - مشهد - بلوارشهید کامیاب - نبش شهید کامیاب 34 -بنیاد بین المللی فرهنگی هنری امام رضا(علیه السلام ). دفتر نشریه  با شماره تلفن 49-32283044-051 یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس  http://www.farhangerazavi.ir/ مراجعه کنند یا تماس بگیرند.