ظرفیت های ماه مبارک رمضان در تبلیغ دین

بسم الله الرحمن الرحیم

اللهُمَّ هذا شَهْرُ رَمَضانَ الّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرآنُ هُدیً لِلنّاسِ و بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی و الْفُرْقانِ.

تبلیغ و تبیین دین و انذار، ارشاد و راهنمایی مردم، در وهله نخست وظیفه پیامبران الهی است.(1)

در مرحله بعد این وظیفه بر عهده امامان معصوم(علیهم السلام) و در زمانی که دسترسی به امام معصوم(ع) ممکن نبوده است، این وظیفه بر عهده رهروان آنان یعنی علما،‌فضلا و روحانیان راستین است.(2)

این وظیفه مهم و الهی از آغاز وحی تا کنون، به شکل ها و روش های مختلفی از سوی پیامبران الهی، امامان معصوم و روحانیان در ادیان مختلف الهی انجام شده است و ایشان از ظرفیت ها و مناسبت های مختلف برای انجام این مأموریت الهی بهره برده اند.

یکی از این ظرفیت ها که افزون بر دین مبین اسلام در دیگر ادیان الهی نیز مورد استفاده و بهره برداری قرار گرفته است، ظرفیت و سنت روزه داری است.(3)

همه ساله با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، فرصت مناسبی فراهم می شود تا مراجع بزرگوار تقلید، روحانیان، طلاب و فضلای حوزه های علمیه با استفاده از منابع، امکانات و ظرفیت های مختلفی که در این ماه فراهم می شود، به وظیفه مهم و اساسی تبلیغ دین و ارشاد مردم بپردازند.

آن چه در پیش‌رو است رهیافتی است به ظرفیت‌هایی که مبلغان دینی می توانند با استفاده از آن به برکت فرصتی که در ماه مبارک رمضان به آنان اعطا شده است، به تبلیغ دین و ارشاد مردم بپردازند.

ظرفیت مساجد، تکایا و دیگر اماکن مذهبی

«پدید آوردن هویتی به نام مسجد، نخست در قبا و سپس در مدینه، در شمار زیباترین و پرمغزترین ابتکارهای اسلام در آغاز تشکیل جامعه‌ اسلامی است؛ خانه خدا و خانه‌ مردم؛ کانون ذکر و معراج معنوی و عرصه‌ی علم و جهاد و تدبیر دنیوی؛ جایگاه عبادت و پایگاه سیاست، دوگانه‌های به هم‌پیوسته‌ای است که تصویر مسجد اسلامی و فاصله‌ آن با عبادتگاه‌های رایج ادیان دیگر را نمایان می سازد.

در مسجد اسلامی، شور و بهجت عبادت خالص با نشاط زندگی پاک و خردمندانه و سالم، در هم می‌آمیزد و فرد و جامعه را به طراز اسلامی آن نزدیک می‌کند. مسجد، مظهر آمیختگی دنیا و آخرت و پیوستگی فرد و جامعه در دیدگاه و اندیشه‌ی مکتب اسلام است.

با این نگاه، دل‌های ما برای مسجد می‌تپد و از شوق و احساس مسؤولیت، لبریز می‌گردد. امروز در میان مساجد ما کم نیستند آنهایی که می‌توانند نمایی از این تصویر زیبا و شوق‌انگیز را به نمایش درآورند.
حضور نسل جوان پاک‌نهاد ما و حضور روحانیون و معلمان آگاه و دلسوز، مسجدهایی را به درستی، کانون ذکر و عبادت و اندیشه و معرفت ساخته و یادهای عزیز و گرانبها را در دلهای ما برانگیخته است».(4)

همانگونه که مقام معظم رهبری با زیباترین قلم و بیان فرموده اند، مساجد بهترین ظرفیت را برای تبیین دیدگاه و اندیشه های ناب مکتب اسلام دارا هستند و بهترین زمینه را برای گسترش فرهنگ عبادت، اطاعت و دین پذیری فراهم می کنند.

حضور اقشار مختلف مردم، اعم از پیر و جوان، کودک و نوجوان و زن و مرد، در ماه مبارک رمضان فرصت مناسبی است تا یک روحانی دلسوز و آگاه با بهره گیری از شیوه ها و مهارت های مختلف، به بهره گیری از این فرصت بپردازد.

برنامه های عمومی

بیان احکام، تفسیر، تجوید، روخوانی و روانخوانی قرآن، برگزاری مجالس وعظ و خطابه، تبلیغ چهره‌به‌چهره و رو‌‌در‌رو با مردم به ویژه توجه و گرم گرفتن با جوانان و نوجوانان، مشاوره، راهنمایی و ارشاد مردم به ویژه مشاوره خانوادگی، رفع اختلاف، اصلاح بین مردم، دعوت به تقوا و پاک‌دامنی، امر به معروف و نهی از منکر، سرکشی و دلجویی از یتیمان، فقرا، مستمندان و شرکشی از خانواده های بزرگوار شهدا و جانبازان عزیز در صورت توانایی بخشی از برنامه های عمومی است که یک مبلغ می تواند با استفاده از ظرفیت یک ماهه ماه مبارک رمضان به آن بپردازد.

برپایی کلاس آموزش احکام و کارگاه های عملی آموزش طهارت، شیوه محاسبه خمس و زکات، با استفاده از شیوه های نو و امکانات جدید همچون لپ‌تاپ و ویدئو پروژکشن، می تواند برای مردم به ویژه جوانان جالب و جذاب باشد و آنان را در یادگیری بیشتر احکام یاری کند.

برگزاری کلاس های آموزش خانواده و کارگاه های مهارت بخشی ویژه همسران و جوانان جویای همسر از سوی مبلغان، بانوان مبلغ و همسران طلاب با توجه به نیازهای امروز جامعه، می تواند یکی دیگر از محورهای فعالیت مبلغان در ماه مبارک رمضان باشد.

شایان ذکر است، این برنامه ها به ویژه مشاوره و برپایی کارگاه های آموزش خانواده منوط به توانایی مبلغ و در نظر گرفتن شرایط و جغرافیای فرهنگی و تبلیغی هر منطقه است.

برنامه های ویژه و مناسبتی

برپایی مراسم جشن میلاد حضرت امام حسن(ع) در نیمه ماه مبارک رمضان، احیای شب های قدر بزرگداشت روز قدس و عید سعید فطر، از دیگر ظرفیت های ماه مبارک رمضان است.

مبلغان با استفاده از همدلی و محبتی که به واسطه این ماه پربرکت ایجاد شده است می توانند مردم را به احسان، نیکوکاری و اطعام و افطاری دادن در مساجد و منازل ترغیب کرده و با استفاده از ظرفیت حضور مردم در مساجد به دعواهای قومی و قبیله ای، خانوادگی و فامیلی پایان دهند و جو مسالمت، دوستی و همدلی را گسترش دهند.

استفاده از آیات و روایات وارد شده در زمینه احسان و نیکوکاری و اطعام و افطاری دادن، در این زمینه راه‌گشا است.

قبول دعوت مردم

قبول دعوت مردم و اکرام آنان، حضور در خانه های مردم و تبلیغ چهره به چهره و عمل به گفتار بهترین نوع تبلیغ دین و ارشاد و انذار مردم است.

نگارنده در یکی از سفرهای تبلیغی خود به استان خراسان جنوبی، پذیرش دعوت مدعو را منوط به دعوت برادری کرد که سال ها با وی اختلاف خانوادگی داشت و هر دو در یک محل ساکن بودند، مدعو این شرط را پذیرفت و دو برادر پس از سال ها، اختلافات و کدورت ها را کنار گذاشتند و ازدواج بین فرزندان آنان که سال ها به تعویق افتاده بود، به واسطه این آشتی سر گرفت.

برپایی مراسم جشن میلاد امام حسن(ع)

برپایی جشن های با شکوه میلاد حضرت امام حسن(ع) یکی دیگر از ظرفیت هایی است که در ماه مبارک رمضان با بهره گیری از آن می توان به تبلیغ دین و ارشاد مردم پرداخت.

با استفاده از این ظرفیت می توان برای مردم تبیین کرد، اسلام با شادی مشروع مخالف نیست و ائمه طاهرین(علهم السلام)‌ به ما دستور داده اند که در شادی آنان شاد و در عزایشان سوگوار باشیم.

همچنین، در برخی از مناطق مرسوم شده که در روز ولادت حضرت امام حسن(ع) برخی از افراد خیر، هزینه آرد و دستمزد یک یا چند نانوا را پرداخت کرده و در روز نیمه ماه مبارک رمضان، به صورت صلواتی به مردم نان می دهند، این سنت حسنه را می توان با کمک افراد خیر تسری داد و از کریم اهل بیت،‌ حضرت امام حسن مجتبی(ع) در انفاق و خیرات تبعیت کرد.

لازم به یادآوری است، شرکت مبلغان و همراهی و مشارکت مادی و معنوی در برنامه هایی که مردم به پرداخت وجوهات دعوت می شوند، تأثیر به سزایی در جلب اعتماد مردم دارد و سبب محبوبیت روحانی در منطقه تبلیغی می شود.

مراسم شب های قدر

مراسم شب های قدر، از دیگر ظرفیت های پیش روی مبلغان در امر تبلیغ دین و ارشاد مردم است، این شب ها هم از بعد مادی و هم از بعد معنوی با شب های دیگر ماه مبارک رمضان تفاوت دارد.

ایجاد آمادگی و جلب توجه مردم به ظرفیت ها و ویژگی های شب قدر همچون تعیین سرنوشت یک ساله و بلکه چندین ساله اشخاص، شب رهایی از بیماری ها و رنج ها، شب نزول قرآن و شب ولایت، در این ایام و لیالی ضروری است.

مقام معظم رهبری درباره ویژگی ها و فواید این شب ها می فرماید:« در ماه رمضان... (در همه روزها و شب‌ها) دل‌هایتان را هرچه می‌توانید با ذکر الهی نورانی‌تر کنید، تا برای ورود در ساحت مقدس لیلة‌القدر آماده شوید؛ که «لیله‌القدر خیر من الف شهر؛ تنزل الملائکه والروح فیها باذن ربهم من کل امر» شبی که فرشتگان، زمین را به آسمان متصل می‌کنند؛ دل‌ها را نورباران و محیط زندگی را با نور فضل و لطف الهی منور می‌کنند. شب سلم و سلامت معنوی«سلام هی حتی مطلع الفجر» شب سلامت دل‌ها و جان‌ها، شب شفای بیماری‌های‌ اخلاقی، بیماری‌های معنوی، بیماری‌های مادی و بیماری‌های عمومی و اجتماعی؛ که امروز متاسفانه دامان بسیاری از ملت‌های جهان، از جمله ملت‌های مسلمان را گرفته است! سلامتی از همه این‌ها، در شب قدر ممکن و میسر است؛ به شرطی که با آمادگی وارد شب قدر بشوید».(5)

توجه به این نکته که برخی افراد، تنها شب های قدر را در مساجد حاضر می شوند و در طول سال کمتر می توان آنها را به مساجد و اماکن مذهبی کشاند، فرصت مناسبی برای آشنایی این افراد با آموزه ها و فرهنگ ناب دینی فراهم می کند.

روز قدس

ایجاد زمینه و آمادگی حضور مردم در هر چه با شکوه تر برگزار کردن روز قدس که به فرموده امام خمینی(ره)«فقط روز فلسطین نیست، روز اسلام است؛ روز حکومت اسلامی است(6)» یکی از وظایف و تکالیف مبلغان دینی و نوعی اعلام قدرت مسلمانان در برابر استبداد جهانی است.

بیداری اسلامی و خیزش مسلمانان در منطقه بر اهمیت این روز می افزاید و لازم است مردم شریف ما هم ندا و هم صدا با دیگر مسلمانان جهان از مستکبران و زورگویان عالم ابراز برائت کنند.

معمار کبیر انقلاب اسلامی و بنیان گذار روز قدس، در اهمیت این روز می فرماید:«روز قدس، جهانی است، و روزی نیست که فقط اختصاص به قدس داشته باشد. روز مقابله مستضعفین با مستکبرین است، روز مقابله ملتهایی است که در زیر فشار ظلم آمریکا و غیر آمریکا بودند، روزی است که باید مستضعفین مجهز بشوند، در مقابل مستکبرین، و دماغ مستکبرین را به خاک بمالند... روز قدس، روزی است که باید سرنوشت ملتهای مستضعف معلوم شود باید ملتهای مستضعف در مقابل مستکبرین اعلان وجود بکنند، باید همانطور که ایران قیام کرد، و دماغ مستکبرین را به خاک مالید، و خواهد مالید، تمام ملتها قیام کنند، و این جرثومه‌های فساد را به زباله‌دانها بریزند.»(7)

در حقیقت روز قدس، روز سعی صفا و مروه و رمی جمره حاجیانی است که در حج رمضان احرام بسته اند.

عید فطر

روز عید سعید فطر یکی دیگر از ظرفیت های مناسبی است که ماه مبارک رمضان در اختیار مبلغان قرار می دهد تا در این روز به تبلیغ و ارشاد مردم بپردازند.

جمع بندی فعالیت های انجام شده در ماه مبارک رمضان، بیان شباهت های این روز با روز قیامت، طلب عیدی و حاجت از خداوند متعال بخشی از نکاتی است که مبلغان می توانند در این روز بیان کنند.

حضرت علی(ع)، در یکی از خطبه های عید فطر می فرماید: «ای مردم! این روز، روزی است که نیکوکاران در آن پاداش می گیرند و زیان کاران و تبه کاران در آن ناامید می شود و این شباهت زیادی به روز قیامتتان دارد. پس با خارج شدن از خانه ها و ره سپار شدن به جایگاه نماز عید، به یاد آورید خروجتان از قبرها و رفتنتان را به سوی پروردگار و با ایستادن در جایگاه نماز، به یاد آورید ایستادن در برابر پروردگارتان را، و با بازگشت به سوی خانه های خود، متذکر شوید بازگشتتان را به سوی خانه هایتان در بهشت. ای بندگان خدا! کمترین چیزی که به زنان و مردان روزه دار داده می شود، این است که فرشته ای در آخرین روز ماه رمضان به آنان ندا می دهد و می گوید: بشارتتان باد ای بندگان خدا! که گناهان گذشته تان آمرزیده شد. پس به فکر آینده خویش باشید که چگونه بقیه ایام را بگذرانید».

ظرفیت رسانه ملی

صدا و سیما ابزاری است که می تواند بهترین ظرفیت و امکانات را برای تبلیغ دین و ارشاد مردم فراهم کند، این وسیله به دلیل گستردگی مخاطب و تأثیرگذاری بسیار بر رفتار، اندیشه‏های سیاسی، عقاید مذهبی و فرهنگ عمومی مردم، می تواند بیشترین نقش و ظرفیت را در رساندن پیام دین و ارشاد و راهنمایی مردم داشته باشد.

امام خمینی(ره) که این ظرفیت عظیم را به خوبی شناخته بودند، در این باره می فرمایند:« صدا و سیما باید دانشگاهی عمومی برای هدایت و تربیت مردم باشد»

همچنین خلف صالح ایشان، مقام معظم رهبری، در تفسیر این سخن می فرماید:« صدا و سیما، مدرسه‏ای عمومی برای همه قشرها در سراسر کشور است. برداشت ما از صدا و سیما این است که آن را دانشگاهی برای تدریس اصول اسلامی ـ انقلابی بدانیم. امام که فرمودند دانشگاه، در دانشگاه چیزی تدریس می‏شود؛ در این دانشگاه چه چیزی می‏خواهد تدریس شود؟ آنچه در این دانشگاه تدریس می‏شود، عبارت از پیام‏ها، پایه‏ها، مفاهیم و درس‏های اسلام ناب و اسلام انقلابی و اسلام واقعی است. این، آن چیزی است که در صدا و سیما ایده‏آل است».

مسؤولان محترم این سازمان، چند سالی است از این سخنان ارزشمند بهره گرفته و با دعوت از مراجع بزرگوار تقلید، امکان تبیین مفاهیم دینی و ارشاد مردم را از بهترین مرجع آن در زمان کنونی(مراجع بزرگوار تقلید)، فراهم کرده اند.

ساخت سریال، فیلم، برنامه های نمایشی، کارشناسی، برنامه های ویژه کودکان و نوجوانان، بیان احکام و تفسیر و برنامه های ویژه شامگاهی و سحر گاهی ماه مبارک رمضان، با استفاده از حضور کارشناسان روحانی و خبره در عرصه رسانه، در مراحل مختلف ساخت برنامه های ذکر شده می تواند به صدا و سیما در تبدیل شدن به یک دانشگاه عمومی و بهره بردن از آن برای رساندن پیام‏ها، پایه‏ها، مفاهیم و درس‏های اسلام ناب و اسلام انقلابی و واقعی کمک کند.

البته، حضور بیش از اندازه روحانیان در مقابل دوربین یا پشت میکروفن(در رادیو) به عنوان کارشناس به جای تصمیم سازی، برنامه ریزی، کارشناسی و مشاوره مذهبی و مانند آن در همه ساحت ها، آفت و آْسیبی است که نباید از آن غافل شد.

همچنین پرداختن به برنامه های طنز یا گفت‌و گوهای بی محتوا، و اجرای برنامه های دینی از سوی مجریانی که کمترین تقیدات دینی را ندارند، یکی دیگر از آسیب های پیش روی صدا و سیما در ماه مبارک رمضان است.

استفاده از ظرفیت فضای مجازی

فضای مجازی یا اینترنت، ظرفیت گسترده ای است که امروزه در میان قشرهای مختلف جامعه، در کنار دنیای واقعی جایگاه و شأنی برای خود پیدا کرده است.

این گمان که حضور افراد در ماه مبارک رمضان در این فضا کمرنگ می شود، گمان باطلی است؛ زیرا به برکت معنویتی که این ماه دارد و در دست و پای شیطان بسته است،‌ زمینه فعالیت و حضور ثمر بخش روحانیان و مبلغان در این فضا بیشتر از ماه های دیگر فراهم می شود.

حضور مجازی روحانیت در وبلاگ ها، پایگاه های اینترنتی و کانون های گف‌و‌گو(فروم ها) و پاسخ به پرسش ها و شبهات، طرح موضوعات مذهبی و آموزه های دینی، بیان احکام و مسائل شرعی، اعتقادی و هزاران هزار مطلب و نکته دیگر که بتواند تشنگان معارف و آموزه های دینی را سیراب کند، بخشی از مطالبی است که می توان در این فضا به برکت ماه مبارک رمضان به آنها پرداخت.

بهتر است روحانیان و مبلغانی که وارد این فضا می شوند،‌ افزون بر دانش دینی و تبلیغی با مهارت ها و نکات ویژه تبلیغ دینی در فضای اینترنت آشنا باشند، تا بتوانند تأثیر بیشتری بر مخاطبان بگذارند.

امید است، مبلغان گرامی با بهره گیری از ظرفیت ها و برکات فراوان این ماه عزیز در تبلیغ دین و تبیین آموزه های دینی و ارشاد و انذار مردم موفق باشند.

(1) - نحل(16)،35.
(2) ـ و نساء(4)،‌59 و وسائل الشیعه، جلد 27، صفحه40،«أمّا الحوادث الواقعه فارجعوا فیها إلی رواه أحادیثنا».
(3) ـ بقره(2)، 183.
(4) - پیام مقام معظم رهبری به نوزدهمین اجلاس سراسری نماز، هجدهم مهرماه 1389.
(5) ـ بیانات مقام معظم رهبری در جمع بسیجیان به مناسبت هفته بسیج سال 1376.
(6) ـ صحیفه امام، جلد ۹، صفحهٔ ۲۷۸.
(7) ـ صحیفه امام، جلد ۹، صفحهٔ ۲۷۷.
/919/ی701/ر