نظم یکی از قله‌های مسائل اخلاقی است /رهبر انقلاب نمونه بارز یک روحانی خودساخته است
حجت الاسلام نقی منفرد، استاد درس اخلاق حوزه‌های علمیه قم در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری رسا درباره اهمیت و ضرورت درس اخلاق در حوزه های علمیه گفت: مسئله اخلاق یا به تعبیری تزکیه و خودسازی زیر بنای همه مسائل زندگی دنیا و آخرت انسان است. اگر شخصی بخواهد متدین و دین باور باشد و مسائل دینی را در همه ابعادش باور کند و از طرف دیگر نیز بخواهد دنیایی آباد داشته باشد و در زندگی دنیایی هم موفقیت هایی کسب کند باید اخلاق را در زندگی خود زنده کند.
وی همچنین افزود: الآن علت همه بد اخلاقی‌هایی که در سطح جهان انجام می گیرد این است که اخلاق در جوامع حاکم نیست. چنانچه مسائل اخلاقی در جامعه به طور کلی حاکم بود این ظلم‌ها، بیدادگری‌ها و کشتارهای جهانی صورت نمی گرفت.
تزکیه در قرآن مقدم بر تعلیم است
این استاد اخلاق در ادامه گفت: مسئله تزکیه در چهار آیه از قرآن شریف آمده که در سه آیه تزکیه بر علم مقدم شده و فقط در یک آیه تعلیم زودتر از تزکیه مطرح شده و آن هم از این باب است که تعلیم مقدمه‌ای برای تزکیه است اما چون هدف نهایی همه این تعلیمات تزکیه نفوس و اخلاق نیک انسان ها است، خدا تزکیه را بر تعلیم مقدم می دارد.
حجت الاسلام منفرد تصریح کرد: هر انسانی می خواهد در زندگی فردی موفق شود، چه در رابطه با مسائل دینی و چه در رابطه با مسائل دنیوی و فردی و اگر بخواهد مسئولیتی اجتماعی بر عهده بگیرد در درجه اول باید به خودسازی بپردازد. انسانهایی که تزکیه نفس کنند و دارای اخلاق نیک باشند می تواننند مسئولیت های اجتماعی را به عهده بگیرند و از عهده آن به خوبی برآیند. و از قدیم هم گفته اند: ذات نایافته از هستی بخش / کی تواند که شود هستی بخش.
وی در ادامه افزود: در روایات اسلامی به مسئله تزکیه نفوس لقب جهاد اکبر داده شده و با آنکه به حسب ظاهر حضور در جبهه‌های جنگ و دست و پنجه نرم کردن با مسائل و مشکلات جنگ با آسیبها و خونریزی ها و کمبودها مواجه است، خدا آن را جهاد اصغر نام گذاری کرده است. یعنی اگر کسی در جبهه جنگ با شیطان درونی و نفس اماره فوفق شود می گویند جهاد اکبر انجام داده است.
قلب پاک خوی استکباری ندارد
استاد اخلاق حوزه اظهار داشت: از همین رو در درجه اول انسان باید به مسئله خود سازی بپردازد و باید این مسئله را از روان و درون خود شروع کند. چراکه همه حرکات ظاهری انسان نشات گرفته از صفات درونی است. هر حرکتی که در ظاهر انجام می گیرد در واقع نماینده صفات درونی انسان است، اگر قلب انسان پاکیزه باشد این پاکی‌‌ها را خود به خود در ظاهر نیز بروز می دهد. اگر انسانی خوش اخلاقی می کند و خوی استکباری، لجاجت، دروغ گویی و غیبت ندارد ههه اینها ناشی از درون پاک او است.
وی همچنین با اشاره به روایتی از پیامبر اکرم(ص) اظهار داشت: پیامبر اکرم(ص) می فرماید «اذا طاب قلب المراء طاب جسده و اذا خبث قلب المراء خبث جسده» منظور از قلب، قلب صنوبری نیست بلکه منظور همان روح و جان انسان است که اگر قلب و روح آدمی پاک باشد این پاکی به جسم انسان هم سرایت می کند و چنانچه قلب و روح او ناپاک باشد آن ناپاکی نیز به جسم او سرایت می کند.
حجت الاسلام منفرد با اشاره به روایت دیگری ادامه داد: امام باقر(ع) به یکی از یارانشان به نام جابر بن جعفر جعفی می فرماید: «اعلم لا علم کطلب السلامت» یعنی هیچ علمی مثل طلب سلامت نیست و «لا سلامت کسلامت القلب» و هیچ سلامتی مثل سلامت قلب نیست. مراد این است که اگرچه سلامتی جسم مهم است ولی درصورتی که جسم بیمار شود خود جسم بیمار است و حتی اگر مرض مسری هم داشته باشد سرایت آن کم است ولی اگر یک فرد آلوده در جامعه حضور داشته باشد مصداق بز گری می‌شود که گله ای را گر می کند.
مسؤولیت خطای رهبران جامعه سنگین تر از افراد عادی است
این استاد اخلاق حوزه ادامه داد: کسی که در سطح جامعه عنوان رهبری داشته یا در صنفی مثل روحانیت باشد اگر خطا بکند و مسائل اخلاقی را زیر پا بگذارد مسؤولیتش سنگین تر است چرا که این خطا به پای همه نوشته می شود و این مساله اهمیت اخلاق و تزکیه روان را نشان می‌دهد.
وی ابراز داشت: خداوند در آغاز سوره شمس 11 قسم می خورد؛ هم به خالق و هم به مخلوق، بعد می فرماید «قد افلح من زکیها و قد خاب من دسیها» آن کسی رستگار و پیروز است که نفس اماره را تزکیه کند و آن کسی که این روح را آلوده کند از همه موفقیت ها ناامید می شود. بنابراین انسان باید در درجه اول به تزکیه و تصفیه روح و روان خود بپردازد.
حجت الاسلام منفرد در ادامه با اشاره به ارتباط اخلاق و حوزه‌های علمیه گفت: مسائل اخلاقی برای حوزه ها از درجه اهمیت بیشتری برخوردار است، چرا که در حوزه‌ها اگر طلاب تزکیه نشوند وقتی وارد جامعه می‌شوند و مسئولیتی به عهده می گیرند قطعا شکست خواهند خورد.
وی تصریح کرد: امام خمینی(ره) نیز در کتاب جهاد اکبر خود و در آن زمانی که در قم تشریف داشتند، یعنی قبل از تبعید به ترکیه و عراق، در ضمن بیان مسائل اخلاقی این تذکر را می‌دادند که در اینجا خود سازی کنید، چراکه بعدها که در میان جامعه رفتید اگر خودسازی نکرده باشید گرفتار می‌شوید. الان شاهد هستیم در بین آنهایی که مسئولیت گرفته‌اند، کسانی موفقیت بیشتری کسب کرده‌اند که قبلا در حوزه خودسازی کرده بودند.
رهبر انقلاب نمونه بارز یک روحانی خودساخته است
استاد اخلاق حوزه در ادامه افزود: به عنوان یک نمونه بارز می‌توان از مقام معظم رهبری نام برد که وقتی در سطح رهبری جامعه قرار می گیرند با اینکه بالاترین مسئولیت نظام جمهوری اسلامی را در اختیار دارند هیچ ادعایی ندارند و کاری بر خلاف رضای خدا انجام نمی دهند و سعی ایشان این است که همیشه خود را بدهکار بدانند نه طلبکار. اینها همه ناشی از خودسازی است.
وی در این‌باره اظهار داشت: ایشان چون خودساخته بودند وقتی به جامعه وارد شدند با این تشریفات فریب نخوردند و خود را نباختند و الا کسانی که این خودسازی را انجام ندادند تا فکر کردند که مسئولیتی به آنها روی آورده از مقام خود سوء استفاده کردند. بنابراین ضرورت خودسازی برای طلاب دینی به مراتب از افراد دیگر بیشتر است چراکه اینها بعدا یا قاضی یا نماینده یا مسئولیت‌های مهمی به عهده می گیرند و در صورتی می توانند موفق شوند و گرفتار دنیا نشوند که از قبل خودسازی کرده باشند.
وی همچنین درباره تک بعدی بودن برخی طلاب و پرداختن آنها به مسائل اخلاقی فارق از مطالعات درسی اظهار داشت: این درست نیست که وقتی طلبه‌ای به تزکیه می‌پردازد از علم آموزی باز بماند و آدم بی‌سوادی شود. در واقع آن تعبد و خودسازی در کنار درس خواندن ارزش دارد. انسانی که تنها به خود سازی بپردازد عابدی می‌شود که تنها گلیم خود را از آب بیرون می کشد اما فرض ما این است که این طلبه می خواهد وارد اجتماع شود و باری از دوش مردم بردارد.
موفقیت طلاب در جامعه در گرو همراهی علم و اخلاق است
استاد اخلاق حوزه های علمیه در ادامه گفت: این فرض جز با علم اندوزی واقع نمی شود و طلبه باید سطح سواد خود را بالا ببرد و آدم محق، مفسر و صاحب نظری شود. اما در کنار آن هم باید مسائل خودسازی را انجام دهد.
وی در تشریح این مسئله افزود: اگر طلب تنها به علم یا مسائل خودسازی توجه کند نمی‌تواند در مسائل مهم اجتماع ورود پیدا کند. از این رو در کنار تعلیم و تربیت، باید تزکیه هم داشته باشد و در کنار آن‌هم باید جدیت و تلاش و برنامه ریزی داشته باشد. در کنار تعلیم و تدریس و مسائل علمی باید رعایت مسائل اخلاقی هم بکندتا بتواند در آینده به مسئولیت خود به صورت صحیح عمل کند.
حجت الاسلام منفرد همچنین در پاسخ به این شبهه که «در دنیای نسبی‌گرای امروز می گویند آدمی که می خواهد اخلاقی شود لزومی ندارد دین داشته باشد، بلکه می‌تواند اخلاق را رعایت کند و دین هم نداشته باشد» گفت: انسانی که با اخلاق باشد و روح را از آلودگی ها پاک کرده آمادگی بیشتری برای پذیرش حق دارد، اما آدمی که سراپا آلوده است هیچ آمادگی برای پذیرش حرف حق ندارد. این است که می گوییم اخلاق هم زیربنای مسائل دینی است و هم زیربنای مسائل دنیایی.
وی در این‌باره افزود: چنانچه انسانی اخلاق خوبی نداشته و از درون آلوده و لجاجت داشته باشد حتی اگر حق را هم به او برسانند زیر بار آن نمی‌رود. چه کسی می تواند زیر بار حق برود ولو اینکه علیه او باشد؟ کسی که از درون آماده باشد و به این خاطر در قرآن مجید می فرماید «هدی للمتقین» یعنی قرآن فقط مایه هدایت متقین و پرهیزگاران است.
این استاد اخلاق در ادامه افزود: برخی می‌پرسند آیا قرآن برای هدایت کافران نیست؟ یعنی کافران نمی توانند از قرآن درس گرفته و هدایت شوند؟ در جواب باید گفت مراد از این تقوا آن تقوا به معنای اصلی نیست بلکه حد ضعیفی از تقواست یعنی آن آمادگی روحی و آن صفای باطن. همچنین در تاریخ هستند کسانی که این پاکی روح را داشتند ولو اینکه کافر بودند وقتی در مقابل حق قرار گرفتند و تسلیم شدند. این یعنی اگر کسی بخواهد دین دار شود باید در درجه اول اخلاق داشته باشد.
وی خاطر نشان کرد: این حدیث پیامبر اکرم(ص) که می فرماید: «آمده ام برای درست کردن اخلاق انسانها» به این خاطر است که آدم های بد اخلاق در برابر حق، جبهه می‌گیرند. اما آنهایی که می‌اندیشند و تحقیق می کنند تا حق را پیدا کنند و آن را بپذیرند و کسانی که پاک باشند تسلیم حق می شوند. کسانی که با وجود گرفتاری در این دنیا حقیقت اخلاق در درونشان سوسو می‌زند همان نور کوچک مایه هدایتشان می‌شود.
بی اخلاقی ما ربطی به اسلام ندارد
حجت الاسلام منفرد در ادامه با اشاره به رعایت اخلاق از سوی غیر مسلمین و سرکوفت آنها به مسلمانان اظهار داشت: ما بهترین برنامه را داریم، ضعف از اسلام و از برنامه های ایمانی ما نیست بلکه ضعف از مسلمانی ماست.
جمله معروفی از سید جمال منقول است که گفته بود اگر بخواهیم اسلام و قرآن را به دنیا عرضه کنیم باید در درجه اول بگوییم ما مسلمان نیستیم یعنی مسلمانی را در ما نبینید. ما خود را متدین به این دین نکردیم بلکه به ظاهر خود را مسلمان نشان می دهیم. ضعف ما در عمل به احکام است.
وی در این‌باره افزود: ما مسائل اخلاقی را در اختیار داریم ولی به آن عمل نمی‌کنیم بلکه دیگران عمل می کنند. آنها به این دلیل که به پیامدهای خوب این مسائل پی برده اند حتی برای اینکه به مطامع دنیایی خودشان برسند به آن عمل می کنند.
استاد اخلاق حوزه در ادامه گفت: رعایت اخلاق در غرب به هنگام فروش یک جنس الزاما از این باب نیست که باید به انسانها احترام گذاشت، بلکه به این خاطر است که اگر من رعایت کنم دنیای من تامین است و مردم در صورتی به من اطمینان می کنند که جنس خوب عرضه کنم و برخوردم هم خوب باشد.
وی همچنین ابراز داشت: اگر ما در درجه اول بخواهیم آنگونه که اسلام گفته عمل کنیم باید به احکام اسلام برگردیم و مسائل اسلامی را در زندگی پیاده کنیم. خودمان را فقط به نام اسلام ندانیم بلکه عامل به احکام اسلام باشیم نه تابع سلایق خودمان. متاسفانه ما اسلام را در سلیقه‌های خود می دانیم و فکر می کنیم اسلام همانی است که ما عمل می کنیم و در واقع باید گفت ما تابع خواسته‌های خودمان هستیم.
حجت الاسلام منفرد در ادامه افزود: بعضی افراد خمس نمی دهند چراکه به حسب ظاهر نقص مال است و باید یک پنجم مال خود را از دست بدهند. اما اگر او به این باور برسد که یکی از واجبات اسلامی خمس است و این را بفهمد که خمس و زکات را خداوند بر چه اساسی واجب کرده و دلیل این حکم الهی را بفهمد بسیار به اطاعت او کمک می کند.
وی همچنین با اشاره به روایتی از ائمه معصوم(ع) اظهار داشت: اینکه در روایت آمده «الاسلام هو التسلیم و التسلیم هو التصدیر و . . .» سرانجام می رسد به اینکه اسلام یعنی پیاده کردن احکام در همه ابعاد زندگی چه فردی و چه اجتماعی؛ یعنی اگر انسان اسلام را بفهمد و خود را تطبیق با برنامه‌های آن بدهد در آن موقع است که می‌بیند قضیه فرق می کند و از کسانی که فقط برخی از مسائل را رعایت می کنند بالاتر است.
وضعیت اخلاق در حوزه های علمیه خوب است
این استاد اخلاق حوزه های علمیه قم در ادامه با اشاره به وضعیت درس اخلاق در حوزه ابراز داشت: معاونت تهذیب در نشستی که با موضوع شهید مطهری برگزار شد، گزارشی از عملکرد خود ارائه داد که با توجه به این گزارش وضعیت اخلاق در حوزه بد نیست و درس های اخلاق در سطوح مختلف در حال اجراست.
حجت الاسلام منفرد با اشاره به برگزاری دروس اخلاق در مدارس علمیه مختلف قم افزود: مهم این است که مسئولان حوزه این زمینه ها را فراهم کرده اند و البته یک بخشی از آن به عهده خود طلاب است که تا چه حدی اهمیت بدهند و از فضا استفاده کنند. به هر حال این سفره آماده است و طلاب باید همت کنند و از آن بهره ببرند.
وی با اشاره به کلاس‌های اخلاق امام خمینی(ره) تصریح کرد: شاید خیلی مسائل اخلاقی را افراد بدانند اما شنیدن آن از کسی که خودساخته است و تهذیب روح پیدا کرده یک اثر دیگری دارد. شاگردان حضرت امام خمینی(ره) اظهار می کنند در موارد مختلف وقتی امام مسائل اخلاقی را متذکر می‌شد چنان روحیه ای می‌گرفتیم که تا یک هفته بعد نشاط داشتیم چراکه امام فرد خودساخته‌ای بودند و خوب تشخیص داده بودند که چه مسائلی را باید مطرح کنند.
استاد اخلاق حوزه در ادامه اظهار داشت: طلبه‌ها در درجه اول اگر بخواهند در زندگی خود، هم در خودسازی و هم در مسائل درسی موفق باشند باید منظم باشند، چرا که افراد منظم موفقیت بیشتری در زندگی دارند و در روایات ما تکیه زیادی بر این مقوله شده و حضرت امیر المومنین(ع) نیز به فرزندانشان می فرمایند «اوصیکم بتقوی الله و نظم امرکم» یعنی هم به شما وصیت می کنم و هم به همه کسانی که این نوشته به دست آنها می‌رسد.
نظم از قله های مسائل اخلاقی است
حجت الاسلام منفرد ادامه داد: نظم در واقع یکی از قله‌های مسائل اخلاقی است و کسانی که بخواهند هم در مسائل دنیایی و هم در مسائل اخروی به سعادت برسند باید نظم را رعایت کنند ولی متاسفانه این مساله در میان طلاب روند خوبی ندارد. به عنوان مثال برنامه منظمی برای درس خواندن و حضور در کلاس ندارند و غیبتهایی به بهانه‌های واهی دارند.
وی بیان داشت: در گذشته این بی نظمی ها وجود نداشت، بزرگان می‌گفتند ما وقتی یک سال درسی را بررسی می کردیم شاید یک یا دو روز غیبت می کردیم آن هم به خاطر مرض و امثال آن بود و آن یک روزی هم که مریض بودیم از درس فاصله نمی گرفتیم. به هر حال طلاب باید از غیبت در کلاس‌ها خودداری کنند و اگر به هر دلیلی در کلاس درس حاضر نشدند آن درس را مطالعه کنند و برنامه دقیقی برای مباحثه داشته باشند.
حجت الاسلام منفرد در پایان گفت: استادی موفق است که هر روز در کلاس حاضر است و از همه برنامه های خود مثل سفر، تفریح، تبلیغ و سایر کارها می‌گذرد و اولویت را به درس می دهند اما طلاب کمی هستند که اولویت اول را به درس اختصاص دهند و متاسفانه در میان طلاب ما کمیت زیاد ولی کیفیت پایین است./908/ت302/ع