نشست علمی بررسی قاعده نفی سبیل بر محدودیت حقوق غیرمسلمانان برگزار شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام سیدمحمدعلی ایازی، نویسنده و پژوهشگر حوزوی شنبه شب در نشست علمی «بررسی دلالت قاعده نفی سبیل بر محدودیت حقوق غیر مسلمانان» که در مؤسسه پژوهشی فرهنگی فهیم برگزار شد، به بررسی آراء فقها درباره قاعده نفی سبیل بر اساس آیه «و لن یجعل الله للکافرین علی المؤمنین سبیلا» پرداخت.

وی در ابتدا با اشاره به این‌که فقها از 4 روش با استفاده از آیه ذکرشده قاعده عدم سلطه کافران بر مؤمنان را استنباط کرده‌اند،‌ به بیان دلیل عقلی ذکر شده از سوی برخی فقها پرداخت و گفت: یک عده فقها گفته‌اند از آن‌جا که خداوند عزت و شرف را برای مؤمنان خواسته‌ و اگر حکمی جعل شود که عزت و شرف مؤمنان نادیده گرفته شود، هر حکمی که به مفهوم سلطه مؤمنان بر کفار خلاف عقل است.

رابطه قاعده نفی سبیل و تحقیر دینی و غیردینی

نویسنده و پژوهشگر حوزوی در ادامه بیان کرد: مشکل این استدلال این است که چنین ملازمه عقلی اگر صرفا جنبه دینی پیدا کند با استفاده عقل مستند نمی‌شود و بیشتر بر اساس مفروضات فقها و متدینان به دین اسلام است.

وی با اشاره به آیه «و لله العزة و لرسوله و للمؤمنین»، ابراز کرد: برخی به این آیه استدلال کرده‌اند و گفته‌اند اگر حکمی بیاید و بر خلاف عزت یادشده در آیه باشد، چون خداوند متعال حکم غیرعاقلانه نگفته و حکیم است از این باب حکم عقلانی نیست.

حجت‌الاسلام ایازی بیان کرد: سؤالی که در این جا مطرح می‌شود این است که آیا هر نوع سلطه جزو سلطه‌هایی است که عقل آن را خلاف عزت می‌داند، امروز هر فردی که برای دیگران کار می‌کند و کارفرمایی داشته باشد، یک نوع سلطه را پذیرفته است، حتی انسان سوار یک تاکسی هم که می‌شود، یک نوع سلطه را پذیرفته است.

وی ادامه داد: به نظر می‌آید آن چیزی که سلطه را خلاف عزت می‌کند، این است که آن سلطه در جهت تحقیر دین باشد،‌ این آیه هر نوع تحقیری را شامل نمی‌شود، بلکه آن نوع تحقیری را که درباره ایمان باشد، دربرمی‌گیرد.

نویسنده و پژوهشگر حوزوی خاطرنشان کرد: همین قید زدن معلوم می‌کند که به طور مطلق این سلطه ممنوعیتی ندارد، اما اگر قید بزنیم این حکم عقلی را قید زده‌ایم و علی الاطلاق آن مورد قبول نیست.

کرامت انسانی و قاعده نفی سبیل

وی با اشاره به تقریر عقلانی دیگری از حکم آیه نفی سبیل خاطرنشان کرد: بر اساس این تقریر هر انسانی کرامت دارد، و نباید این کرامت خدشه‌دار شود و اگر سلطه این کرامت را خدشه‌دار کرد نباید اتفاق بیفتد.

حجت‌الاسلام ایازی اظهار کرد: نفس سلطه اشکالی ندارد، زیرا همه که نمی‌توانند رییس باشند، آن چیزی عقلا اشکال دارد و بر خلاف عدالت است که خدشه‌ای به کرامت انسان وارد کند.

نویسنده و پژوهشگر حوزوی ابراز کرد: بر اساس این تقریر اگر یک کافری به عنوان کافر می‌خواهد ایجاد سلطه کند و کسی را به خاطر ایمان و اسلام تحقیر کند، این شامل قاعده نفی سبیل می‌شود اما باید توجه داشت مسلمان لاابالی که با مردم مؤمن و متدین خوب نیست هم شامل این آیه می‌شود.

وی ابراز کرد: اگر محتوا و مفهوم قاعده نفی سبیل می‌خواهد بگوید یک نفر غیرمسلمان حق ندارد یک مسلمان را در قالب امر دینی کرامت او را خدشه‌دار کند این را می‌توان به حکم عقلی ارجاع داد اما باید توجه داشت فقها این حرف را نگفته‌اند.

حجت‌الاسلام ایازی در ادامه به استناد برخی از فقیهان به روایت الاسلام یعلوا و لایعلی علیه و استفاده آن برای اثبات قاعده نفی سبیل اشاره و ابراز کرد: این روایت مشکلاتی دارد، این حدیث مرسل است و از طرق شیعه وارد نشده است و سند آن به درستی مشخص نیست.

وی با فرض گرفتن این نکته که این روایت از نظر سندی مشکلی نداشته باشد، خاطرنشان کرد: باید بررسی شود که آیا اسلام تنها علو دارد، یا نه مسلمانان هم علو دارند؟ و دیگر این‌که باید بررسی شود این علو بر چه چیزی است؟ این برتری بر غیر است این غیر کدام است.

اثبات قاعده نفی سبیل با برخی از روایات خاص

نویسنده و پژوهشگر حوزوی به راه دیگری که فقها برای اثبات قاعده نفی سبیل استفاده کرده‌اند اشاره و بیان کرد: در برخی از موضوعات فقها به روایات خاصی استناد کرده‌اند که مفاد این روایات بر قاعده نفی سبیل دلالت دارد مانند بطلان ازدواج مرد کافر با زن مسلمان یا محرومیت ارث کافر در صورتی‌که از ارث یک مسلمان بکاهد، این فقها گفته‌اند اگر این روایات را نگاه کنیم می‌تواند مؤید همان معنای قاعده نفی سبیل باشد.

وی با اشاره به این‌که این احکام بحث مستقلی دارد و باید به طور مبسوط بحث شود، خاطرنشان کرد: اما این سؤال مطرح می‌شود اگر ما 20 مسأله داریم و درباره 3 موضوع آن روایت وارد شده نمی‌توان آن را تعمیم داد و از آن استفاده کرد.

حجت‌الاسلام ایازی ابراز کرد: اگر در آن تعلیل یا مناطی وجود داشته باشد که بتوان آن را توسعه داد و موضوع آن را کلی دانست و یکی از مصادیقش ازدواج کافر با زن مسلمان دانست، می‌توان از آن به اثبات قاعده نفی سبیل رسید به غیر از این که این دست روایات روایات معارض هم دارند.

وی با اشاره به این‌که در آیه «و لن یجعل‌الله للکافرین علی المؤمنین سبیلا» تأکید آیه روی کافر بما هو کافر است، ابراز کرد: آیه می‌فرماید قرآن کریم و خداوند سبیل برای کافرین قرار نداده از آن جهت که کفر دارند نسبت به مؤمنین، پس باید دانست در این آیه بر کفر کفار تأکید شده است.

نویسنده و پوهشگر حوزوی با اشاره به این‌که به نظر ما در نهایت نمی‌توان از آیه نفی سبیل بر نفی حقوق انسانی و کرامتی غیرمسلمانان استفاده کرد، اظهار داشت: این آیه دلالت بر نفی حق برخوداری آنان از حقوق انسانی نشده است، بلکه تنها نفی سلطه کرده است و این سلطه هم از جهت کافر بودن کافر و نه از جهت انسان بودن کافر بیان شده است./914/پ201/پ