شعبان مقدمه‌ای بر رمضان، ماه مهمانی خدا
در فضیلت این ماه همین بس که پیامبر اکرم(ص) شعبان را ماه خود نامیده و سفارش به روزه و انجام اعمال خاص آن فرموده است.
احادیث فراوانی در بیان فضیلت این ماه از ائمه اطهار رسیده است که محتوی و مضمون مشترک همه آنها حفظ حرمت این ماه و مداومت در روزه و عبادات و دوری از گناه و به طور کلی آماده سازی روحی شخص برای استقبال از رمضان ماه مهمانی خدا است و نتیجه مثبت آنها غیر از بهشت وعده داده شده، در زندگی روزمره و حتی مادی افراد قابل مشاهده است.
آن‌چه که واضح است، بیان فضیلت برای این ماه و اهمیت زیاد آن در احادیث و روایات، ناشی از همسایگی این ماه با شهر الله اکبر رمضان است که ماه مهمانی خدا و ایام رحمت و مغفرت و نعمات مادی و معنوی است. رفتن به هر مهمانی نیاز به آماده سازی قبلی و تهیه ملزومات آن دارد؛ از آن جهت هر اندازه مهمانی اهمیت داشته باشد، مقدمه آن نیز قابل اهمیت است. بر همین اساس فضیلت دیگر شعبان را می‌توان مقدمه رمضان دانست که به دلیل اهمیت ذی المقدمه، این مقدمه نیز بسیار مهم جلوه کرده است.
فضیلت دیگر این ماه وقوع اعیاد بزرگی چون میلاد سرور و سالار شهیدان اباعبدالله الحسین(ع) و فرزند بزرگوارشان امام سجاد(ع) و برادرش حضرت ابوالفضل(ع) و نیز میلاد مهدی منتظر، قائم آل محمد(عج) می‌باشد که همین نیز بر فضیلت و نیکوئی این ماه افزوده است.
در سنجش فضیلت این ماه باید نظری هم به اعمال وارد شده در این ماه و مفاهیم آنها انداخت تا فضای بیشتری از این دایره فضیلت روشن شود که البته مجال فروانی می‌طلبد تا به بحث و تفسیر در این باره پرداخته شود.
اعمال ماه شعبان
بخشی از اعمال که مشترک بین تمام ماه‌های قمری است و دائم مفاهیمی خاص و مهم را یادآوری می‌کند که ظاهرا ملزومات بندگی عبد خالص خداست. به عبارتی این اعمال گویای بخشی از محتوای دین است که انسان باید در خاطر خویش حفظ کرده و در زندگی روزمره جاری کند تا بتواند به نقطه کمال و اوج بندگی برسد و این برنامه‌ای است که تدوین آن بر همین اساس صورت گرفته است.
بخشی دیگر از اعمال که خاصه این ماه است، از یک سو دنباله رو و تقویت کننده همان برنامه مشترک با دیگر ماه‌هاست و از یک سو نظر به ماه بعد و آماده سازی برای این منظور است.
اولین عبادت سفارش شده در این ماه روزه است که این نماد ماه رمضان است و به خوبی بیان گر آن است که روزه در ماه شعبان نوعی آماده سازی برای روزه رمضان است. اگر مراد عادی سازی این عبادت است، از منظر تحمل گرسنگی و تشنگی نیست؛ بلکه مراد تمرین حفظ نفس از زشتی‌ها و پلیدی‌ها و دوری از گناه و به عبارتی تمرین برنامه کمال انسان در بندگی و رسیدن به سر منزل مقصود است. این برنامه‌ها اگر موشکافی شود، بسیار گسترده و مورد قبول فطرت و نهاد پاک انسان است.
یکی دیگر از اعمال این ماه، مناجات شعبانیه است که این دعا از منظر محتوا و آهنگ در مسیر ادعیه رمضان من جمله مناجات ابوحمزه ثمالی و افتتاح و غیره می‌باشد که انسان را آماده و مایل به خواندن و گوش دادن می‌کند و طوری در گوش و جان می‌نشیند که پس از آن حالت روحی شاد و سبکی را برای انسان به ارمغان می‌آورد.
اعمال دیگری همچون تسبیح و تصدق و ادعیه کوتاه روزانه و نمازهای مستحبی نیز که در ماه رمضان بسیار سفارش شده در این ماه شعبان نیز آمده است که همان حکم مقدمه و آماده سازی برای عملی بزرگ‌تر را دارد.
در اثبات سخن می‌شود گفت که در ماه رمضان شب‌هایی به عنوان قدر برای احیاء مشخص شده با اعمال خاصه که در ماه شعبان نیز شب نیمه این ماه سفارش شده که همچون شب قدر بزرگ و نیکو شمرده شود و همان گونه رفتار شود؛ بر همین اساس می‌شود گفت این هم نوعی تمرین است برای ماه رمضان که در شعبان مختصرا انجام می‌شود.
سخن در این باره را کوتاه و به اعمال وارده در این ماه اختصارا می‌پردازیم.
اعمال وارد شده در ماه شعبان
این بخش نیز بر دو قسم مشترک در بین تمام روزهای شعبان و اعمال خاصه هر روز تقسیم شده است و اما اعمال مشترک آن عبارت است از:
اول آن که هر روز هفتاد مرتبه بگوید «اَسْتَغْفِرُاللّهَ وَ اَسْئَلُهُ التَّوْبَةَ»
دوم آن که هر روز هفتاد مرتبه بگوید «اَسْتَغْفِرُ اللّهَ الَّذى لا اِلهَ اِلاّ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ الْحَىُّ الْقَیّوُمُ وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ»
سومین عمل صدقه دادن در این ماه است؛ اگر چه بسیار ناچیز باشد.
چهارمین مورد آن که از ابتدا تا پایان این ماه هزار بار بگوید «لا اِلهَ اِلا اللّهُ وَ لانَعْبُدُ اِلاّ اِیّاهُ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ وَ لَوُ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ» در ثواب این ذکر آمده است که عبادت هزار ساله در نامه عملش می‌نویسند.
پنجمین عمل آن که در هر پنجشنبه این ماه دو رکعت نماز کند، در هر رکعت بعد از حمد صد مرتبه توحید و بعد از سلام صد بار صلوات بفرستد تا حق تعالى برآورد هر حاجتى از دین و دنیا که دارد.
ششم آن که در این ماه زیاد صلوات بفرستد.
هفتم مناجات شعبانیه است که در مفاتیح الجنان ذکر شده است.
یکی دیگر از اعمال وارده روزه این ماه است که نیکوست وصل به رمضان شود؛ اما روزه دوشنبه و پنج شنبه این ماه نیز جهت برآورده شدن حوائج تاکید شده است.
موارد دیگری در کتب ادعیه تفصیلا ذکر شده، اما در این جا به صورت خلاصه مواردی بیان شد. بخش دیگر، اعمال خاصه هر روز از ماه شعبان است که مختصرا بیان می‌شود.
شب اوّل
نمازهاى بسیاری در کتب ادعیه و نیز کتاب اقبال ذکر شده از جمله دوازده رکعت نماز با حمد و یازده مرتبه توحید.
روز اوّل
روزه‌اش سفارش شده و فضیلت بسیار دارد.
روز سوّم
روز مبارکى است میلاد امام حسین(ع) است که اعمال آن در مفاتیح الجنان آمده است.
شب سیزدهم
اوّل لَیالى بیض است؛ نمازی همچون نماز وارده در ماه رجب دارد.
شب نیمه شعبان و روز پانزدهم شعبان
شب میلاد با سعادت امام زمان حضرت مهدی(عج) می‌باشد که این شب نیز اعمالی همچون شب قدر دارد؛ من جمله غسل، احیاء و شب زنده داری و ادعیه وارده برای شب های قدر.
دعاى شب آخر شعبان و شب اول رمضان
در این باره نیز دعاهایی وارد شده، خصوصا ادعیه امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه که نیکوست خوانده شود.
/933/704/ر
جواد رستمی