حجت الاسلام و المسلمین رجبی:
دیدگاه‌های قرآنی علوم انسانی با تکیه بر المیزان تدوین می‌شوند
خبرگزاری رسا ـ ایشان با تأکید بر این‌که نوآوری‌های علامه طباطبایی در تفسیر المیزان واقعا بی‌نظیر است، ابراز کرد: طرح تصنیف المیزان، هم در مبانی و هم در مسایل حوزه علوم انسانی اسلامی، کاربرد دارد و می‌تواند مورد استفاده مستقیم محققین قرار بگیرد.
به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، متن پیش رو، حاصل گفت‌وگوی اختصاصی خبرگزاری رسا با حجت الاسلام و المسلمین رجبی دبیر علمی طرح تصنیف المیزان هست که به انعکاس فعالیت‌های انجام گرفته می‌پردازد. این طرح توسط اساتید رشته‌های مختلف علوم انسانی در موسسه امام خمینی(ره) در حال انجام است. این طرح به نوبه خود اقدامی کم نظیر در حوزه علمیه، برای معرفی تفسیر شریف المیزان و گامی در استخراج مبانی علوم انسانی از قرآن کریم است که به اعتقاد پژوهش‌گران در تفسیر گران‌سنگ المیزان بدان‌ها پرداخته شده است. همچنین در همایش بین‌اللملی که سال آینده برگزار می‌شود، این اندیشه‌های المیزان به جهانیان معرفی می‌گردد.
رسا ـ انگیزه حضرتعالی و مجموعه محقیقن همکار، از پرداختن به آثار علامه طباطبایی چه بوده و چه اقدامی در این زمینه به انجام رسانده‌اید؟
علامه طباطبایی و همین‌طور تفسیر المیزان که گنجینه گران‌بهایی هستند، باید به عنوان افتخار جهان اسلام و تشیع و اهل بیت(ع) به جهانیان عرضه شوند. نوآوری‌هایی که مرحوم علامه در حوزههای مختلف، از جمله تفسیر دارند، واقعا بی‌نظیر است؛ حتی دانشمندان اهل‌سنت به این نکته مهم تصریح کرده‌اند. متأسفانه ما با این‌که این گوهر گران‌بها را در دست داریم، در معرفی و نشر اندیشه‌های علامه و تفسیر وی، بسیار اندک سرمایه‌گذاری کرده‌ایم! ما هر چقدر تلاش کنیم باز هم کم بوده و عظمت المیزان و علامه، بسیار بالاتر از این‌هاست. انشاالله در راستای مسائل جهانی بشر و همین‌طور حل معضلات جهان اسلام، بتوانیم در حدی که در توانمان هست، گام برداریم. تلاش می‌کنیم یک تفسیر موضوعی بر اساس تفسیر گران‌قدر المیزان، به صورت تخصصی نوشته شود. این تفسیر طی سه مرحله نوشته می‌شود؛ مرحله اول آن، تصنیف موضوعی المیزان است. تصنیف مباحث المیزان، متناسب با تخصص‌های مختلف علوم انسانی، توسط کارشناسانی انجام می‌گیرد که در این حوزه‌ها تخصص داشته و آگاهی‌های لازم را نسبت به تفسیر موضوعی هم دارند. این کار در بیست و پنج محور صورت می‌گیرد که در هر محور یک یا چند محقق فعالیت می‌کنند. برای نظارت بر هر محور، یک فردی که در زمینه مربوطه دارای تخصص است، در نظر گرفته شده است؛ یک ناظر هم برای هماهنگی کل محورها با یکدیگر، مقرر شده است که نظارت عالیه بر محورها دارد.
رسا ـ در این مراحل سه‌گانه چه اقدامی صورت می‌گیرد؟
در مرحله اول، عین بیانات مرحوم علامه طباطبایی ولو در چند جا تکرار شده باشد، بعینه استخراج می‌شود. در مرحله دوم، مواردی که عین هم هست، در یک مورد مطرح شده و مواردی که نیاز به توضیح دارد، تبیین می‌شوند؛ مواردی هم که نیاز به مستندسازی دارد و مرحوم علامه مطلبی را فرموده ولی منبع آن را ذکر نکرده است، مستندسازی می‌شود. ممکن است ظاهر برخی مباحث، برای دیگران این تصور را ایجاد کند که بیانات علامه تعارض دارند، که این‌ها نیز شفاف‌سازی می‌شوند. این نوع کارها روی متنی که در مرحله اول تهیه شده، انجام و در مرحله سوم یک تفسیر موضوعی تخصصی المیزان تدوین خواهد شد.
رسا ـ این طرح در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
با توجه به این که همه بخش‌های تصنیف، هم‌زمان شروع نشده است، در برخی بخش‌ها مانند الهیات، اقتصاد و علوم قرآنی، کل المیزان دیده شده، کار آن پایان یافته و اکنون تحت نظارت نهایی ناظر قرار دارد. بخش‌هایی هم هست که تقریبا نیمی از کار انجام گرفته ولی به مرحله نهایی نرسیده است. بقیه بخش‌ها هم مثل علوم تربیتی، روان‌شناسی و... مختلف‌اند و احیانا محقق کارش را انجام داده ولی هنوز نظارت نهایی انجام نشده است. همچنین برای این‌که در برخی محورها موازی‌کاری نشود، نرم‌افزاری تهیه شده است که محققان نتایج پژوهش خود را در آن نرمافزار قرار می‌دهند؛ ضمن این‌که محققان هم‌سو نیز می‌توانند از این تحقیقات استفاده کنند.
رسا ـ با توجه به ضرورت مبنا قرار گرفتن قرآن در امور مختلف، چه کاربری‌هایی برای این اثر گران‌قدر در نظر دارید؟
این طرح کاربری‌های مختلفی دارد؛ بخش اصلی آن همان چیزی است که مقام معظم رهبری رهنمود دادند که مبانی علوم انسانی باید از قرآن استخراج شده و بر اساس آنها به تدوین علوم انسانی اسلامی پرداخته شود. در حوزه مبانی علوم انسانی که بخشی از تصنیف به آن مربوط است، دیدگاه‌های قرآنی مبانی علوم انسانی با تکیه بر المیزان تدوین می‌شوند. بخش قابل توجه فعالیت‌های طرح، پرداختن به این مبانی است که به همراه تصنیف المیزان انجام می‌گیرند. پایان‌‌نامه‌هایی نیز تحت عنوان فلسفه علوم انسانی و علوم اجتماعی در این حوزه نوشته می‌شود. همچنین این طرح در حوزههای علوم انسانی که برای تدوین علوم انسانی بر اساس مبانی قرآنی، استخراج‌هایی انجام گرفته، کاربری دارد. بنابراین در حوزه علوم انسانی اسلامی، هم در مبانی و هم در مسایل، این طرح کاربری داشته و مستقیما می‌تواند مورد استفاده محققین قرار بگیرد. کاربرد بعدی این طرح، برای همایش بین‌المللی است که سال آینده با عنوان «اندیشه‌های علامه طباطبایی در تفسیر المیزان» برگزار خواهد شد. بخشی از طرح در آن همایش رونمایی شده و چکیده‌ای از آن تهیه و به شرکت‌کنندگان خارجی همایش تقدیم خواهد شد.
متأسفانه برای تفسیر المیزان، علی‌‌رغم عظمتش، هنوز یک نمایه موضوعی، نگاشته نشده است! با استفاده از این کار یک نمایه موضوعی تخصصی و فنی برای المیزان تهیه می‌شود که برای استفاده محققان بسیار مناسب است. تفسیر موضوعی، از مواردی است که در لیست کاربرد‌های مهم این طرح قرار دارد. کاربری تفسیر گران‌قدر المیزان بسیار گسترده بوده و محققین رشته‌های مختلف می‌توانند از آن بهره‌‌مند شوند. این نرمافزار برای تسهیل در استفاده و مراجعه تهیه می‌شود که می‌تواند منبع تحقیقی بسیار ارزش‌مندی برای محققین، در حوزههای علوم انسانی و اسلامی باشد.
رسا ـ پژوهش‌هایی را که تاکنون بر اساس مبانی قرآنی صورت گرفته، چگونه ارزیابی می‌کنید؟
امیدواریم این تصنیف بتواند مبنایی باشد تا در متون درسی رشته‌های مختلف علوم انسانی تجدید نظر کرده و متونی برگرفته از مبانی اسلامی به وجود آوریم. الآن چه در مؤسسه و چه در مراکز دیگر، کارهایی صورت گرفته است؛ ولی اولا این‌گونه نیست که مبتنی بر مبانی از قرآن برگرفته شده باشد؛ ثانیا در حوزه مسایل، کار فنی، عمیق و گسترده‌‌ای با بهره گیری از قرآن تدوین نشده است که به عنوان متون درسی حوزههای مختلف باشد. شاید به ندرت موارد خاصی پیدا شود که به این صورت باشند.
رسا ـ چه راهبردهایی را برای عملی شدن این اندیشه در دانشگاه‌ها ممکن می‌دانید؟
برای پرداختن به حوزههای مختلف از منظر قرآن، باید با کار تطبیقی در مقطع کارشناسی، دیدگاه‌های دینی ارائه و دانشجویان این مقطع، دیدگاه اسلام ناب محمدی را به طور صحیح فرا گیرند. در مقطع کارشناسی ارشد که اغلب محتوا را آرا و نظریات تشکیل می‌دهند، این مباحث به صورت تطبیقی و با طرح دیدگاه‌های دانشمندان علوم انسانی ارائه می‌شود. مقطع دکتری که مرحله تحقیق و پژوهش و اظهار نظر است، این طرح مورد استفاده دانشجویان و اساتیدی قرار می‌گیرد که بتوانند مقالات تحقیقی و رساله‌های دکتری‌‌‌شان را در حوزههای خاص علوم انسانی از منظر دینی تدوین کنند. بنابراین این طرح در سه مقطع دانشگاهی و در هر مرحله‌ای متناسب با اقتضای مقطع می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد که مرحله اول آشنایی و کارشناسی ارشد مرحله شناخت و نهایتا دکتری مرحله نظریه پردازی است.
رسا ـ آیا تاکنون قدمی در دانشگاه برداشته شده است؟
رشته‌های جدید و سر‌فصل‌هایی جدید را به دانشگاه پیشنهاد داده‌ایم. روش تدوین آن نیز به این صورت است که سر‌فصل‌های متناسب با مبانی دینی در دانشگاه تدوین می‌شود. در جاهایی که منبع باشد به سبک کتب منبع و برای کتب متن هم متناسب آن تنظیم خواهد شد. متونی را که بعد اسلامی داشته، مؤسسه عهده‌دار تدوین آن شده و توانایی خود را ثابت کرده است. رشته فلسفه اقتصاد که در ایران وجود نداشت، مؤسسه فصل‌‌ها و محور‌های این رشته را تدوین و ارائه کرد. این رشته در مؤسسه و در دانشگاه علامه طباطبایی توسط اساتید مؤسسه تدریس می‌شود.
رسا ـ برای استفاده طلاب از نتایج پژوهشی این طرح، بین شما و شورای عالی حوزه علمیه همکاری صورت گرفته است؟
نه، چون این طرح هنوز نهایی نشده است؛ ولی بنده در دوره قبل که در شورای عالی بودم، این مسئله مطرح و تصویب شد که در قالب یک دوره تفسیر ترتیبی و یک دوره تفسیر موضوعی جامع، این محورها به صورت مختصر به طلاب محترم ارائه شود. بعضی از اعضای شورا گفتند بهترین جایی که می‌تواند چنین کاری را انجام دهد، مؤسسه است؛ هم از آثاری که فعلا تدوین شده استفاده شود و هم از مؤسسه درخواست شود که چنین طرحی تهیه کند. منتها طرحی که مطرح شد، برای سطح یک بود و ادامه‌اش موکول شد به این‌که در پایان نامه‌های سطح دو و سه تجدید نظر شود و این طرح در همان جا اجرا شود. عملی شدن این برنامه، بستگی به جدیت و مصر بودن شورای عالی، در این زمینه دارد. اگر کار این طرح به سرانجام مناسب و مفید برسد، طبعا و قطعآً مورد استقبال شورا نیز قرار خواهد گرفت.
رسا ـ رویکرد جهانی داشتن در مسائل چه مقدار مورد توجه محققین المیزان بوده است؟
در سطح کشوری، مسائل مورد نیاز جامعه خودمان، در چارچوب المیزان مطرح می‌شود؛ همانند سبک زندگی که مد نظر مقام معظم رهبری هم بوده است. در عرصه بین‌المللی هم، برخی مراکز خارجی که در این همایش مشارکت دارند و متفکرین خارج از کشور به این همایش دعوت شده‌اند و همچنین از فارغ التحصیلان خودمان که در کشورهای مختلف بوده‌اند، نظر‌خواهی شده است. لذا برای داشتن نگاه بین‌المللی به برنامه‌ها با افرادی که به فضای کشورهای خارجی آشنایی دارند، مشاوره و هم‌فکری کرده‌ایم. بدین منظور سر‌فصل‌ها و محور‌‌هایی که برای همایش تهیه شده را در اختیار عزیزانی قرار داده‌ایم که در خارج و حتی در داخل کشور بوده و بناست با ما مشارکت داشته باشند. حوزه‌هایی مانند معاونت بین‌الملل، جامعة المصطفی، مجمع جهانی اهل بیت(ع) و... که به فعالیت‌های بین‌المللی می‌پردازند، عضو کمیته علمی همایش هستند. با هم در ارتباط هستیم تا ضمن این‌که همایش مورد پوشش بین‌المللی قرار می‌گیرد، به مسائل مورد نیاز خارج از کشور ملتفت باشیم. در بعضی از این کشور‌ها نمایندگی‌هایی در نظر گرفته شده است که آن‌جا فعال هستند. تا حدی که برای‌مان امکان داشته این مسائل را مد نظر قرار داده‌ایم؛ این‌که چقدر موفق بودیم، مسأله دیگری است. محور‌های تفسیر المیزان، با محور‌های همایش تناسباتی داشته و همدیگر را پوشش می‌دهند. تصنیف، کمک‌کار همایش و همایش، تغذیه‌کننده از او و تکمیل‌کننده اوست. البته به خاطر تفاوت اقتضائاتشان، دقیقا عین هم نبوده و متفاوتند. از محققین محترم تقاضا داریم در هر دو زمینه تفسیر موضوعی و همایش، حضور جدی داشته و سهم خودشان را در معرفی مرحوم علامه و تفسیر گران‌قدر ایشان ایفاء کنند.
رسا ـ همکاری مراکز علمی در این برنامه‌ها چطور بوده؟
الحمدلله با نمایندگان مراکزی که با ما مشارکت دارند جلساتی داشتیم. در مراحل مختلف همکاری‌های جدی داشته‌اند؛ کارهایی در جهت تعالی و رشد طرح انجام داده‌اند که در توان مالی ما نبود. بنده کمال تقدیر و تشکر را از این مراکز دارم. انشاالله خود خداوند و صاحب قرآن، پیامبر اعظم(ص) تشکر واقعی را از ایشان داشته باشند.
رسا ـ با آرزوی موفقیت و تشکر از فرصتی که در اختیار این خبرگزاری قرار دادید.
بنده هم از خبرگزاری رسا که در حوزه نشر معارف دین موفق بوده و یک رسانه متین و استواری است، تشکر می‌کنم.
976/401ب/ر
ارسال نظرات