نظافت و بهداشت در جسم و ظاهر

به گزارش خبرگزاری رسا، امروزه با گسترش رسانه های تصویری شاهد توجه زیاد مردم دنیا به تمیز بودن، شیک پوشی و زوم رسانه های خارجی روی رفتار مسلمانان، پخش تبلیغات مغرضانه و غیر منصفانه در قالب عکس، فیلم، مستند و گزارش از دین اسلام برای کهنه و عقب افتاده نشان دادن این دین هستیم.

تلاش دیگر این رسانه ها تغییر واقعیت ها در مورد مسلمانان است؛ یعنی آنها را انسان هایی بی منطق و ژولیده و بی اهمیت به نظافت، به دنیا معرفی می کنند در صورتی که دین اسلام تأکید ویژه بر نظافت دارد؛ چه به صورت جسمی و ظاهری و چه روحی و باطنی.

البته عدم توجه برخی مسلمانان به این امر مهم، متأسفانه به دشمن کمک کرده که چهره اسلام را به شدت تخریب کند و اسلام و مسلمانان را به شکل دلخواه به دنیا نمایش دهد.

با توجه به فراگیر شدن فضای سایبر و آماده بودن شرایط برای بازسازی چهره مسلمانان در جهان، عمل مسلمانان به این دستورات و بازنشر این احادیث و روایات صریح و روشن در فضای سایبر، می توان به این امر کمک کرد و نشان داد که نه تنها اسلام دین کهنه و قدیمی نیست، بلکه با شرایط روز وفق پذیری دارد و جلوتر از زمان حال است.

با توجه به این موارد مذکور و اهمیت بالای نظافت و بهداشت ظاهری، می توان با اعتماد به نفس و اطمینان خاطر این توصیه ها را نشر داد و اگر از سوی همه مسلمانان مورد عمل قرار گیرد، به یقین دید غیر مسلمانان حتی با تبلیغات شدید علیه اسلام و مسلمانان نیز تغییر جدی و محسوس خواهد کرد.

 شست شوی تن

رسول خدا(ص) در احادیثی می فرماید: حق خدا بر هر مسلمانی این است که در هر هفته یک بار سر و بدنش را شست شو دهد.(1) هیچ کس نباید شب با دست چرب بخوابد و اگر چنین کرد و شیطان به او آسیب رساند، جز خودش را سرزنش نکند.(2)

هر گاه از خواب بیدار شدید، سه بار استنشاق کنید، تا آلودگی های بینی زدوده شود.(3)

هر گاه از خواب برخواستید، به ظرفی دست نبرید؛ مگر اینکه سه بار دستانتان را بشویید؛ زیرا هیچ یک از شما نمی داند که دستانش چگونه شب را گذرانید.(4)

و نیز می فرماید: ناخن هایتان را بگیرید و دفن کنید و بندهای مفاصل انگشتان دست و پایتان را تمیز و لثه هایتان را از غذا پاکیزه و مسواک بزنید و با سیمای متکبرانه

و بوی بد دهان بر من وارد نشوید.(5)

مضمضه، استنشاق، مسواک زدن، کوتاه کردن شارب، گرفتن ناخن ها، چیدن و زدودن موی زیر بغل و شرمگاه، شستن جاهای چرکین بدن، مانند بند انگشتان، استنجا(6) و ختنه از فطریات اند.(7)

امیرمومنان(ع) می فرماید: بوی بدن و آزار دهنده را با آب بزدایید و خود را وارسی کنید(به پاکیزگی و نظافت خود حساس باشید)، که خدا بندگان چرکین آلوده اش را که همنشینانش از نشستن با او کراهت دارند، دشمن دارد.(8)

امام صادق(ع) می فرماید: موی سرت را کوتاه کن تا چرک، جانور و آلودگی آن زدوده شود و گردنت محکم و دیده‎ ات روشن گردد.(9)

امام کاظم(ع) می فرماید: پنج سنت را درباره سر باید رعایت کرد: مسواک زدن، کوتاه کردن شارب، شانه زدن موی، مضمضه کردن و استنشاق کردن، پنج سنت را نیز باید درباره بدن رعایت کرد: ختنه، تراشیدن موهای زیر شکم، زدودن موهای زیر بغل، گرفتن ناخن ها و استنجا(شست و شوی آلودگی پس از قضای حاجت).(10)

یاسر خادم گوید: امام رضا(ع) با کفش راحتی به دستشویی وارد می شد.(11)

بهداشت دهان و دندان

توصیه به مسواک: رسول خدا(ص) در احادیثی می فرماید: مسواک بزنید و پاکیزه باشید.(12) مسواک کردن بخشی از وضو است(13). اگر بر امتم سخت نبود، امر می کردم که برای هر نمازی مسواک بزنند.(14) آن قدر جبرئیل مسواک زدن را سفارش کرد که ترسیدم دندانم ساییده شود یا بریزد.(15) هر گاه مسواک در دسترس نباشد، انگشتان دست جایگزین آن اند.(16) راه قرآن را پاکیزه کنید، پرسیدند: ای رسول خدا، راه قرآن چیست؟ فرمود دهان هایتان. پرسیدند با چه چیز؟ فرمود با مسواک.(17) چرا با دندان های زرد و دهان بدبو بر من وارد می شوید؟ چرا مسواک نمی زنید؟(18)

امام باقر و امام صادق(ع) می فرمایند: هر چیزی پاک کننده ای دارد و پاک کننده دهان مسواک است.(19) امام صادق(ع) می فرماید دندان ها را پاکیزه نگه دارید.(20)

بر پایه روایتی، کعبه از بوی بد نفس های مشرکان به خدا شکوه کرد. خدای متعالی وحی فرمود: قومی را جایگزین آنان می کنم که با چوب مسواک نظافت می کنند. پس از فرستادن پیامبرش محمد(ص) جبرئیل را بر او نازل کرد که مسواک و خلال کند.(21)

شیوه مسواک زدن

راوی می گوید: امیرمؤمنان(ع) دندان هایش را از پهنا(بالا به پایین) مسواک می زد و غذا را با همه انگشتان دست می خورد.(22)

آثار مسواک زدن

امام صادق(ع) فرمود: مسواک زدن دوازه ویژگی و فایده دارد: سنت پیامبر(ص) است، دهان را پاکیزه می کند، چشم را روشنی می بخشد، خدا را خرسند، دندان ها را سفید، پوسیدگی دندان را بر طرف و لثه را محکم و میل به غذا رل زیاد می کند، بلغم را می برد، حافظه را تقویت، نیکی(زیبای ها) را مضاعف می کند و فرشتگان بدان شاد می شوند.(23)

پاداش مسواک زدن

رسول خدا(ص) می فرماید: دو رکعت نماز با مسواک نزد خدا از هفتاد رکعت بدون مسواک محبوب تر است.(24) و نیز می فرماید: هر کس روزی یک بار مسواک زند، خدا از او خشنود باشد و بهشت از آنِ اوست و هر کس روزی دو بار مسواک زند، روش پیامبران را ادامه داده است.(25)

توصیه به خلال

رسول خدا(ص) می فرماید: چه خوب اند کسانی که در وضو و پس از غذا خلال می کنند و بر دو فرشته مؤمن بسیار سخت است که مؤمن در حالی که غذا لای دندان دارد نماز بگزارد(26) و نیز می فرماید: خلال کنید که چیزی نزد فرشتگان مبغوض تر از غذای لای دندان نیست.(27)

امام حسین(ع) می فرماید: همواره امیرمؤمنان(ع) به ما امر می کرد که پس از خلال کردن آب ننوشیم، مگر اینکه پیش از آن سه بار مضمضه کرده [دهانمان را شسته] باشیم.(28)

امام صادق(ع) می فرماید: رسول خدا(ص) با شاخه خرما و نی خلال نمی کرد.(29) همچنین می فرماید: رسول خدا(ص) فرمود: پس از غذا خوردن خلال کنید، چرا که مایه سلامتی دهان و دندان هاست و روزی را برای بنده جلب می کند.(30)

امام کاظم(ع) می فرماید: زبانت را درون دهانت بچرخان، هر چه با زبان گرد آمد اگر خواستی بخور؛ اما آنچه با خلال از لای دندان بیرون آمد و ناپسند شمردی، بیرون انداز.(31)

شستشوی دهان و بینی

در خصوص اهمیت بهداشت دهان و بینی از رسول خدا و ائمه اطهار علیهم السلام روایات بسیاری رسیده است که به چند نمونه اشاره می کنیم: از حضرت علی علیه السلام روایت است: شستشوی دهان و بینی باعث پاکی دهان و بینی و انفیه کردن، مایه سلامت سر و رفع انواع سردرد می شود.(32)

از امام کاظم(ع) علیه السلام نقل است: 5 چیز در مورد سر از سنت هاست و 5 چیز در مورد بدن سنت است.(33)

5 چیز در مورد سر: 1- مسواک زدن 2 – گرفتن شارب 3- فرق باز کردن از وسط 4 – شستشوی دهن 5-شستشوی بینی

5 چیر در مورد تن: 1و2- از بین بردن موهای زائد بدن 3- ختنه کردن پسرها 4- کوتاه کردن ناخن ها 5- خوب تطهیر کردن

روایت است که رسول خدا(ص) فرمودند: هر کس از شما در چرخاندن آب در دهان و بینی مبالغه کند! چرا که باعث گریز شیطان و عفونت می شود.(34)

رسول خدا(ص) فرموده اند: چون آب در دهان چرخاندی، همه را بیرون بریز و قورت نده. (35)

از رسول خدا(ص) روایت است که: دوبار محکم یا سه بار به صورت عادی بینی را خالی کنید.(36)

مسواک

مسواک یعنی همان چوبی که بین دندان ها قرار می داده اند و دندان ها را مسواک می زده اند.(چوب اراک یا چوب عراق)

از امام صادق علیه السلام روایت است که: مسواک زدن از سنت پیامبران است.(37)

روش های حفظ بهداشت دندان

تأکید بر خلال کردن

رسول خدا واگذاشتن خلال مایه سستی دندان هاست.(38)

منافع خلال کردن

1- رسول خدا: خلال کنید؛ چرا که دهان را تمییز می کند و مایه سلامت لثه است.(39)

2- رسول خدا: در پی غذا خلال کنید و آب در دهان بچرخانید؛ چرا که مایه سلامت دندان های نیش و آسیاب است.(40)

3- آداب خلال کردن: امام صادق علیه السلام: مبادا کسی از شما آنچه را با آن خلال می کند، فرو دهد؛ چرا که جوش شکمی از آن بر می خیزید.(41)

آداب باقیمانده خلال کردن

در کتاب محاسن روایت است از امام کاظم(ع) از شخصی به نام فضل بن یونس، امام کاظم برای کار شخصی به نام حسین بن یزید پیش من آمد. من تقاضا کردم غذا را بمانند...؛ حضرت اجابت کردند و فرمودند: ما غذای ناگهانی را می خوریم و دعوت را اجابت می کنیم.(42)

غذایی آوردم و دستمالی را روی پای حضرت گذاشتم؛ حضرت دستمال رو کنار گذاشتند و شروع به غذا خوردن کردند و به فضل گفتند: ای فضل آنچه در کناره های دهان و بالای دهان هست، بخور؛ ولی آنچه با زحمت و با خلال بیرون می آید را نخور.

امام حسین(ع) از حضرت علی(ع) در صحیفه امام رضا(ع): امیرمؤمنان(ع) فرمود که هنگام خلال کردن آب نخورید، مگر پس از 3 بار چرخاندن آن در دهان که مواد زائد خارج شود.(43)

بعضی خلال های موجود در بازار استاندارد نیست

حضرت امام کاظم(ع) به فضل بن یونس می فرمایند که بهترین خلال آن است که سر آنرا بشکنید که سر آن تیز نباشد تا لثه را خونی نکند.(44)

پیامبر خدا(ص) از خلال کردن با چوب آس و نی نهی کردند؛ چرا که این ها رگ خوره را تحریک می کند؛ در روایت دیگری از حضرت کاظم(ع) داریم که فرمودند: رگ جزام را تحریک می کند.(45)

نظافت و بهداشت عمومی

مکان های عمومی

رسول خدا(ص) از ادرار زیر درخت میوه دار و یا سر راه نهی فرمود.(46)

امام سجاد(ع) فرمود: برای دستشویی رفتن از این مکان ها پرهیز شود؛ کنا رودها، راه های عبور و مرور، زیر درختان میوه و جاهایی که مورد لعنت است؛ مانند جلوی دَرِ خانه ها. در روایت دیگر آمده است: خدا لعنت کند کسی را که در زیر سایبان ها تعوّظ می کند.(47)

رسول خدا(ص) می فرماید: حیاط و پیرامون خانه هایتان را پاکیزه کنید که یهودیان بدترین محله ها را دارند.(48)

آب ها

رسول خدا(ص) می فرماید: در آب راکد بول نکنید، چرا که عقل را زایل می کند.(49)

امیرمؤمنان(ع) می فرماید: آب ساکنانی دارد، با بول و غایط(مدفوع) آن ها را نیازارید.(50)

روایت شده که بول کردن در آب جاری موجب سلس(تکرّر ادرار) و در آب راکد موجب گرفتگی ادرار می شود.(51)

ظرف ها

امام صادق(ع) می فرماید: شستن ظرف ها و جارو کردن آستانه خانه روزی را جلب می کنند.(52)

پیامبر گرامی(ص) می فرماید: ظروفتان را بپوشانید و دَرِمشک را ببندید، زیرا شیطان(آلودگی ) پوشش ها را کنار نمی زند و ظرف در بسته را نمی گشاید.(53)

امام صادق(ع) هم می فرماید: ظرف ها را وارونه کنید؛ چرا که شیطان(آلودگی ) ظروف وارونه را بلند نکند.(54)

دفع بهداشتی زباله ها

رسول خدا(ص) می فرماید: پارچه آلوده را از خانه هایتان بیرون گذارید، چرا که آن، خوابگاه و جایگاه پلیدی و آلودگی است.(55) همچنین می فرماید: شب زباله ها را در خانه هایتان نگه ندارید؛ که جایگاه شیطان(آلودگی) است.(56)

امیرمؤمنان(ع) می فرماید: رسول خدا(ص) ما را به دفن چهار چیز فرمان داد: مو، دندان، ناخن و خون(57) و به فرموده امام صادق(ع): دفن کردن ناخن و موی چیده شده سنت است.(58)

آب مصرف شده

امام رضا(ع) می فرماید: هر کس به آب غُساله(آب استفاده شده) خود را بشوید(یا با آن غسل کند) و به بیماری جذام گرفتار شود، جز خود را سرزنش نکند.(59)

عطسه

رسول خدا(ص) می فرماید: هنگام عطسه کردن دستانتان را جلو صورت بگیرید و با صدای آهسته عطسه کنید.(60)

سنگ پا

امام رضا(ع) می فرماید: هر کس از خزِف(سفال ، آجر) حمام برای ساییدن خود استفاده کند و به بیماری و جذام مبتلا شود، جز خود را سرزنش نکند.(61)

روغن آلوده

امام کاظم(ع) می فرماید: روغن و شیر نیم خورده موش و سگ را نخورید؛ ولی می توانید از آن برای سوخت چراغ و جز آن بهره ببرید.(62)

اخلاط دهان و بینی

امام صادق(ع) می فرماید: هر کس در مسجد سرفه کند و اخلاط بینی و سینه اش را(به احترام مسجد) باز دارد، این کار او را از بیماری نگه دارد.(63)

روای گوید: هرگز امام رضا(ع) را ندیدم که(در معابر عمومی) آب دهان بیندازد.(64)

آداب تخلی

امام صادق(ع) می فرماید: رسول خدا(ص) بیش از همه، از بول پرهیز می کرد.(65)

رسول خدا(ص) می فرماید: در دستشویی، خود را با دست راست نشویید.(66)

امام صادق(ع ) می فرماید: رسول خدا(ص) هنگام ورود به دستشویی می گفت: «اَللَّهمَّ اِنِّی اَعُوذُبِکَ مِنَ الرِّجسِ النَّجسِ الخَبیثِ المُخبِثِ الشَّیطانِ الرَّجیم؛ خدایا! از شیطان رانده شده که پلید، نجس، خبیث و عامل خباثت است به تو پناه می برم».(67)

امام حسن(ع) می فرماید: قوی ترین عامل جذب روزی، مداومت بر طهارت(وضو) است.(68)

امیرمؤمنان(ع) می فرماید: هنگام طهارت(وضو) شست و شوی دهان و بینی(مضمضه و استنشاق) دهان و بینی را پاک و پاکیزه می کند.(69)

رسول خدا(ص) می فرماید: ای انس! طهارت و پاکیزگی را بیشتر رعایت کن تا خدا بر عمرت بیفزاید.(70)

نظافت و بهداشت در روز جمعه

امام صادق(ع) می فرماید: روز جمعه خود را بیارایید و غسل کنید و خوشبو سازید و موهای خویش را شانه زنید و پاکیزه ترین لباس را بپوشید؛ چرا که خدا در این روز به زمینیان توجه می کند تا حسنات را چند برابر کند.(71) همچنین می فرماید: هر کس روز جمعه غسل کند و بگوید: اَشهَدُ اَن لا اِلَهَ اِلَّا اللهُ وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ و اَنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ وَ رَسُولَهُ، اَللُّهُم صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَ اجعَلنِی مِنَ التَّوَّابِینَ وَ اجعَلنِی مِنَ المُتَطَهِّرینَ؛ گواهی می دهم جز خدای یگانه نیست و شریکی ندارد و محمد بنده و فرستاده اوست. خدایا! بر محمد و خاندانش درود فرست و مرا از توبه کنندگان و پاکان قرار ده، تا جمعه بعدی پاک و پاکیزه خواهد بود.(72)

امام رضا(ع) می فرماید: ناخن ها را روز سه شنبه بگیرید و روز چهارشنبه استحمام کنید و نیاز به حجامت را روز پنج شنبه برآورید و روز جمعه با بهترین عطرها خود را خو بو کنید.(73)

به فرموده رسول خدا(ص) هر کس روز جمعه ناخن و شاربش را بگیرد و مسواک زند، هنگام رفتن به نماز جمعه بر سرش آب بریزد، هفتاد هزار فرشته او را همراهی می کنند و برایش آمرزش و شفاعت می طلبند.(74)

امام صادق(ع) درباره حکمت اجتماعی غسل روز جمعه می فرماید: انصار در آبیاری زمین و رسیدگی به اموالشان کار می کردند و روز جمعه در مسجد حاضر می شدند و مردم از بوی عرق زیر بغل و بدن آنان اذیت می شدند؛ از این رو رسول خدا(ص) ایشان را به غسل فرمان داد و بدین ترتیب سنت شد.(75)

سیره پیامبر(ص) در نظافت و بهداشت

چون نظافت و بهداشت محبوب خداست و بوی خوش، از مصادیق نظافت و بهداشت است، حبیب خدا، پیامبر اکرم(ص) آن را دوست دارد؛ از این جهت، آن گرامی(ص) فرمود: از دنیای شما بوی خوش، محبوب من است و نور چشم من در نماز است.(76و 77)

رسول خدا(ص) سر و محاسنش را با سدر می شست(78) و بر پایه روایتی آن حضرت(ص) هنگام خواب مسواک را بالای سرش می نهاد تا پس از بیدار شدن ابتدا مسواک زند.(79)

امام صادق(ع) می فرماید: هرگاه رسول خدا(ص) می خواست بخوابد، مسواک می زد.(80)

رسول خدا(ص) هر شب سه بار مسواک می زد: پیش از خواب، هنگام برخاستن برای مناجات شب و پیش از رفتن برای نماز صبح.(81)

امام صادق(ع) می فرماید: رسول خدا(ص) هر جمعه موهای زاید بدن خویش را می زدود.(82)

چیدن ناخن و شارب

رسول خدا(ص) می فرماید: ناخن گرفتن و بوی بد شما مانع نزول وحی بر من می شود!(83) همچنین به مردان فرمود: ناخن هایتان را کوتاه کنید؛ ولی به زنان فرمود: بخشی از ناخن هایتان را نگه دارید که برای شما زینت بخش است.(84)

به فرموده امیرمؤمنان(ع): کوتاه کردن شارب از پاکیزگی و سنت است و خوش بو کردن شارب گرامیداشت فرشتگان و سنت است و روغن مالیدن پوست را نرم می کند.(85)

امام باقر(ع) می فرماید: ناخن ها را کوتاه کنید؛ چرا که استراحتگاه شیطان است و فراموشی از آن ناشی می شود.(86)

امام صادق(ع) می فرماید: پنهان کردن جای سکونت شیطان برای چیره شدن بر آدمیزاد زیر ناخن هاست.(87) همچنین می فرماید: چیدن ناخن ها در روز جمعه از جذام، دیوانگی، پیسی و کوری نگه می دارد و اگر به چیدن نیاز ندارد، اطراف آن را بتراش.(88) نیز می فرماید: هر کس روز جمعه ناخن هایش را بگیرد و سبیلش را کوتاه کند، سپس بگوید: «بِسمِ اللهِ وَ بِاللهِ وَ عَلَی سُنَّةِ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّد»، در برابر هر یک، پاداش آزاد کردن انسانی از فرزندان اسماعیل به او عطا می شود.(89)

ستردن موهای زاید بدن

رسول خدا(ص) دراحادیثی می فرماید: کسی که به خدا و قیامت ایمان دارد، اگر مرد است، بیش از چهل روز و اگر زن است، بیش از بیست روز زدودن موهای زاید بدنش را ترک نکند.(90) اشکال ندارد شخص جنب موی عانه اش را با نوره بزداید؛ زیرا بر پاکیزگی بیفزاید.(91) کسی که موی شرمگاهش را نترشاد و ناخنش را نگیرد و شاربش را کوتاه نکند، از ما نیست.(92) موی سیبل و شرمگاه و زیر بغل ها را دراز نکنید؛ چرا که شیطان آنجا را مخفیگاه خود قرار می دهد.(93)

به فرموده امیرمؤمنان(ع): زدودن موهای زیر بغل بوی بد را دور می کند و مایه پاکیزگی است.(94) چنان که فرمود: نوره بدن را تقویت و پاکیزه می کند.(95)

به فرموده امام صادق(ع): بهره گیری از نوره در هر پانزده روز سنت است و اگر بیست روز گذشته و وسیله آن را نداشتی، پس به حساب خدا قرض بگیر و آن را انجام ده.(96)

امام رضا(ع) می فرماید: اگر خواستی نوره به کار گیری و گرفتار زخم و آسیب نشوی، پیش از آن تنت را با آب سرد بشوی و نیز دوازده ساعت(به مقدار یک روز) پیش از آن از آمیزش بپرهیز.(97)

امام سجاد(ع) می فرماید: کسی که هنگام زدودن موهای زایدش با نوره بگوید: اَللَّهمَّ طَیِّب مَا طَهُرَ مِنِّی وَ طَهِّر مَا طَابَ مِنِّی وَاَبدِلنِی شَعراً طَاهِراً لا یَعصِیکَ؛ خدایا! آنجه از من پاکیزه شد خوش بو گردان و آنچه از من خوش بو شد پاکیز گردان و برایم مویی برویان که نافرمانی نکند، خدا او را از پلیدی ها پاک کند.(98)

به روایت شیخ صدوق، امام صادق(ع) زیر بغل هایش را در حمام نوره می کشید و می فرمود: کندن موهای زیر بغل، بازوان و چشم را سست و ضعیف می کند.(99)

/9462/702/ر

حسین حسینی نیک

منابع: 

1- جامع الصغیر .ج1.ص579

2- مکارم الاخلاق . ص 425

3- جامع الصغیر. ج1.ص 69

4- جامع الصغیر. ج1 . ص 69

5- کنز العمال . ج6.ص 655

6- شست شوی مخرج و بول و غائط

7- جامع الصغیر. ج1.ص 377

8- کتاب الخصال . ص 620

9- الکافی . ج6.ص 484

10- کتاب الخصال . ص 271

11- مکارم الخلاق . ص 121

12- الجامع الصغیر. ج1.ص 148

13- الفقیه . ج1.ص 53

14- الکافی .ج3.ص 22؛ الفقیه .ج1.ص 55

15- الکافی .ج3.ص 23

16- الجامع الصغیر .ج1. ص475

17- مکارم الاخلاق . ص 51

18- المحاسن . ص 561

19- الفقیه . ج1. ص 53

20- کتاب الخصال . ص 258

21- مکارم الاخلاق . ص 50

22- الکافی .ج6.ص 297

23- مکارم الاخلاق .ص 50

24- کتاب الخصال . ص 50

25- جامع الاخبار . ص 58 ؛ مستدرک الوسائل .ج1 .ص 361

26- دعائم الاسلام . ج2. ص 120-121

27- مکارم الاخلاق . ص 153

28- مکارم الاخلاق . ص 153

29- الکافی .ج6.ص 377

30- مکارم الاخلاق . ص 153

31- المحاسن . ص 451 ؛ بحار الانوار .ج63. ص 407

32-خصال ص 611 حدیث 10

33-ص271 حدیث 11

34-در ثواب الاعمال ص 35 حدیث 1

35- معجم کبیر طبرانی ج7 ص37 ح6307.

36- سنن ابن ماجه ج1 ص143 ح408.

37-اصول کافی جلد 6 صفحه 495 حدیث 1

38 -جامع الاحادیث ص65

39 -کافی ج6 ص376 ح5

40-الفردوس ج2 ص54 ح2307

41 -کافی ج6 ص378

42-محاسن ج2 ص238 حدیث1735

43-صحیفه امام رضا صفحه 271 حدیث 4

44-مکارم الاخلاق جلد 1 ص329 حدیث 1052

45-صحیفه امام رضا صفحه 271 حدیث 4

46- الفقیه .ج4. ص424

47- الفقیه .ج1.ص 25

48- موضوعة اهل البیت (ع) .ج11. 371

49- مکارم اخلاق . ص 424

50- عوالی اللئالی . ج2.ص 187

51- عوالی اللئالی .ج2.ص 187

52- کتاب الخصال .ص 54؛ وسائل الشیعه .ج5.ص 318

53- علل الشرایع .ص 582

54- مکارم اخلاق . ص 128

55- الجامع الصغیر .ج1.ص 49

56- مکارم الاخلاق .ص 425

57- کتاب الخصال . ص 251

58- الفقیه . ج1.ص 128

59- الکافی . ج6.ص 503

60- الجامع الصغیر . ج1.ص 116

61- الکافی .ج6.ص 503

62- مسائل علی بن جعفر .ص 133

63- الفقیه . ج1.ص 233

64- عیون الاخبار الرضا (ع) .ج2.ص 184

65- الفقیه .ج1.ص 22

66- الجامع الصغیر . ج1.ص 109

67- الفقیه .ج1.ص 23

68- بحارالانوار .ج73.ص 318-319

69- تحف العقول .ص 101

70- الامالی مفید ، ص 60؛ مکارم الاخلاق . ص40

71- الکافی .ج3.ص 417

72- الفقیه . ج1.ص 112

73- عیون الاخبار الرضا (ع) .ج1.ص 279

74- مستدرک الوسایل .ج6.ص 46

75- الفقیه . ج1.ص 112

76- کتاب الخصال . ص 165 ؛ وسائل الشیعه .ج2.ص 144

77- اسلام و محیط زیست . ص 269

78- مکارم الاخلاق . ص 32

79- مکارم الاخلاق . ص 39

80- مکارم الاخلاق . ص 291

81- مکارم الاخلاق . ص 39

82- الکافی . ج6. ص 507

83- قرب الاسناد . ص 13

84- مکارم الاخلاق . ص 66

85- تحف العقول .ص 100

86- مکارم الاخلاق .ص 66

87- الکافی .ج6. ص 490

88- الفقیه .ج1. ص 126

89- کتاب الخصال .ص 391؛ وسائل الشیعه .ج7.ص 362

90- الفقیه .ج1. ص 119

91- مکارم الاخلاق . ص 60

92- الجامع الصغیر . ج2.ص 645

93- الشرائع .ص 519

94- تحف العقول . ص 101

95- تحف العقول . ص 101

96- الکافی .ج6.ص 506

97- مستدرک الوسائل .ج1. ص 438

98- الکافی .ج6. ص 507

99- الفقیه .ج1.ص 120