مهارت‌های اساسی تدریس و تعلیم
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مجید طرقی، عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه صبح جمعه بیست و چهارم مردادماه در جمع طلاب شرکت کننده در دوره‌های تابستانی قرآن کریم و معارف اهل‌بیت(ع) که به‌همت دفتر قرآن و عترت معاونت تهذیب حوزه‌های علمیه در دانشکده شهید مفتح همدان در حال برگزاری است، با اشاره به این‌که کسی که می‌خواهد معلم شود، باید واجد سه صفت و ویژگی کلی باشد، «واجد حداقل یک نوع علم و معرفت در حد تسلط» را یکی از آن ویژگی‌ها دانست.
وی «واجد مجموعه مهارت‌های مدیریت یاددهی و یادگیری فراگیران» را از دیگر ویژگی‌های معلمی مطرح کرد و با اشاره به این‌که آموزاندن و تدریس یک مهارت نیست بلکه دَه‌ها مهارت است، افزود: برخی دانشگاه‌های جهان معتقدند معلمی 300 مهارت دارد، برخی که معلمی را به‌صورت ارکان می‌دانند، می‌گویند تدریس خوب حداقل 10 رکن دارد.
طرقی «داشتن ویژگی‌های اخلاقی» را ویژگی دیگر معلمی دانست و ابراز داشت: کسی که دو ویژگی نخست را داشته باشد اما ویژگی‌های اخلاقی را نداشته باشد، به درد معلمی نمی‌خورد.
عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه به ویژگی‌های پیامبر اکرم(ص) در قرآن اشاره کرد و با بیان این‌که معلم باید حرص به علم و آموزاندن داشته باشد، اظهار داشت: در زندگی معلمی حرص و ولع مال نزنید، دیر و زود دار اما سوخت و سوز ندارد و به قدر کفاف می‌رسد اما خودتان را از نظر علمی قوی و روز به روز مهارت‌های خود را بیشتر کنید.
وی به تبیین مهارت‌های اساسی(ارکان) تدریس یا آموزاندن پرداخت و «مهارت‌های برقرار کردن ارتباط عاطفی با فراگیران» را مهم‌ترین و نخستین رکن معلمی دانست و ابراز داشت: معلم باید بتواند مسؤولیت کنترلی، توجه، مهرورزی و عاطفه را داشته باشد.
طرقی با اشاره به این‌که شهید ثانی در کتاب در منیه المرید حدیث شریف «انا و علی ابوا هذه الامه» را آورده است، اظهار داشت: معلم خوب در واقع باید برای فراگیران «اب» به معنای پدر باشد.
عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه در تبیین سبک‌های ارتباط معلم با فراگیران، با اشاره به این‌که در دنیای جدید شیوه‌های لیبرالی به‌وجود آمد که معلم‌ها مسؤولیت پذیر نبودند، گفت: لیبرال‌ها منش و روش خوبی ندارند، ما نمی‌گوییم کلاس جای بازی باشد، می‌گوییم قاطعیت همراه با صمیمیت باید باشد، لیبرال‌ها فقط صمیمیت داشتند.
طرقی به یکی از ویژگی‌های پیامبران در قرآن مبنی بر «بشیر و نذیر» بودن اشاره و «مهارت‌های انگیزه‌دهی» را به‌عنوان دومین رکن اساسی تدریس مطرح کرد و با اشاره به این‌که یکی از مشکلات معلمان مذهبی و قرآن ضعف در انگیزه دهی بود، ابراز داشت: وعده دادن از راه‌های انگیزه دادن است، امروز در دنیا دکتری انگیزش و هیجان وجود دارد.
عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه «مهارت‌های ارائه محتوای علمی به فراگیران» را سومین رکن اساسی تدریس و تعلیم دانست و با اشاره به این‌که ذهن ما مطالب و محتواهای دسته بندی شده را بهتر یاد می‌گیرد، «سازماندهی و دسته بندی مطالب» را به‌عنوان یکی از مسائلی مهم در بحث ارائه محتوا مطرح کرد و گفت: در کلاس ابتدا باید قضایای کلی، سپس قضایای جزیی را بگوییم.
وی مثال زدن را از دیگر مسائل مهم در ارائه محتوا مطرح کرد و با اشاره به آیه «ان الله لایستحیی ان یضرب مثلا ما بعوضه فما فوقها»، «مثال زدن» را مهم ترین عنصر یاددهی ارزیابی کرد و بیان داشت: می‌گویند در کلاسی که مثال وجود نداشته باشد، 70، 80 درصد مطالب یاد گرفته نمیشود.
طرقی « مهارت‌های بازخورد گیری دائمی در کلاس» را به‌عنوان چهارمین رکن اساسی تدریس بیان کرد و با بیان این‌که گرفتن واکنش‌های طرف مقابل را بازخورد گیری یا فید بک می‌گویند، گفت: معلم در کلاس باید دو نوع بازخورد گیری داشته باشد؛ یکی بازخورد گیری عاطفی، شامل توجه، گوش دادن و شاداب بودن فراگیران و دیگری بازخورد گیری علمی یا امتحان گرفتن.
عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه بهترین بازخورد گیری را بازخورد گیری مستمر دانست و با بیان این‌که باید مرتب بازخوردگیری کنیم، گفت: بازخورد گیری علمی به دو شیوه در حین فرآیند تدریس و پس از فرآیند تدریس انجام می‌شود.
طرقی درباره زبان تدریس، با اشاره به این‌که زبان علمی پر از اصطلاحات است، گفت: معلم ابتدا باید به صورت زبان عمومی بگوید، پس از آن، مطلب را به زبان علمی معرفی کند.
وی «مهارت‌های با نشاط سازی فرآیند» را پنجمین رکن اساسی تدریس دانست و با بیان این‌که یادگرفتن یک فعالیت و بسیار انرژی گیر و خستگی آور است، گفت: همه انسان‌ها آستانه ظرفیت تمرکزی برای یادگیری دارند، اگر معلم این مهارت را داشته باشد، فراگیران دیرتر خسته می‌شوند و وقتی خسته شدند، می‌توانیم آن را برطرف کنیم.
طرقی صندلی نشین نبودن معلم، جابجایی معلم در کلاس، نوشتن روی تابلو و متناسب بودن ضریب سخنوری معلم با محتوای آموزشی را از عوامل با نشاط سازی دانست و گفت: ضریب سخنوری عبارت است از «سرعت به تعداد کلماتی که در یک دقیقه از ما صادر می‌شود»، اگر محتوا جدید باشد، ضریب سخنوری باید پایین و اما اگر مطالب ساده است، ضریب باید بالا برود، یکسان بودن ضریب سخنوری معلم فراگیر را بسیار خسته می‌کند.
ایجاد تکنولوژی آموزش قرآن و مفاهیم دینی ضرورت بسیاری دارد
عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه «مهارت‌های ابزار سازی و به‌کار گیری ابزار برای تدریس» را به‌عنوان ششمین رکن اساسی تدریس مطرح کرد و سرعت و سهولت در یادگیری را نتیجه آن دانست و با تقسیم ابزارها به سخت و نرم، گفت: ایجاد تکنولوژی آموزش قرآن و مفاهیم دینی بسیار ضرورت دارد، ضعف ما در زمینه آموزش مفاهیم مذهبی، عدم استفاده از ابزار است.
وی «مهارت‌های مدیریت گروهی فراگیران در حین فرآیند تدریس» را هفتمین رکن اساسی تدریس و تعلیم دانست و مدیریت پاسخ‌دهی به سؤالات فراگیران را از مسائل مهم در این مهارت‌ها دانست و اظهار داشت: سؤالات فراگیران به چهار دسته، سؤال برای یادگیری، سؤال برای ایجاد انحراف در فرآیند تدریس، سؤال برای ابراز وجود و سؤال برای آزمودن معلم تقسیم می‌شود.
طرقی خاطر نشان کرد: معلم در جلسه اول کلاس باید خودش را نشان دهد تا فراگیران به او اعتماد کنند و توانایی علمی او را بپذیرند.
عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه با اشاره به این‌که سؤال انحرافی، سؤالی است که مربوط به بحث معلم نیست، گفت: سؤال انحرافی را نباید جواب داد.
«مهارت‌های طراحی تدریس» را رکن هشتم تدریس دانست و با بیان این‌که امروز این مهارت‌ها بسیار قابل توجه شده است، ابراز داشت: معلم پیش از کلاس رفتن ابتدا باید برنامه تدریس بدهد، از طریق طراحی می‌توانیم رشد کنیم.
طرقی با اشاره به این‌که «مهارت‌های همراه سازی دانش با ارزش» را نهمین رکن اساسی تدریس و تعلیم دانست و با بیان این‌که معلم باید به مباحث اخلاقی هم توجه داشته باشد، روایت خواندن در ابتدای درس در حوزه‌های علمیه را اقدام خوبی دانست و افزود: معلم خوب باید همراه با یاد دادن علم به فراگیران، مطالب اخلاقی را هم به آنها یاد بدهد.
عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه «مهارت‌های فعال سازی فراگیران» را به‌عنوان دهمین رکن اساسی تدریس و تعلیم مطرح کرد./956/پ201/ب4