آیا می‌توان از هنر مدرن در جهت نشر دین بهره برد؟
از نگاه همه اندیشمندان، پژوهشگران و کارشناسان علوم دینی، دین نیازی فطری بوده که به دست خالق هستی در درون انسان‌ها قرار داده شده، و انسان نیز به شکل های گوناگون از آن پرده بر می دارد.
همچنین ثابت شده که بی دینی و لاییک‌گری راه‌های برای پاسخ دادن به نیاز های فطری انسان نبوده و افراد بی دین از شناخت سرچشمه‌های اصلی هنر انسان باز مانده اند.
با نگاه به اطرافمان در می یابیم که جهان هستی سرشار از مادیات و مادی‌گری بوده و بدون شک این مادی گری ها خود از عوامل به انحراف کشیده شدن و هلاکت برخی انسان های ناآگاه بوده، هنر یکی از زیبایی‌های جهان هستی بوده که انسان با استفاده درست از آن می تواند به خواسته های معنوی و حتی مادی خود برسد.
در چشم انداز هنر دینی، معنویت و تعالی که عناصر مذهبی و برگرفته از تجربه های دینی بوده، صورت ویژه‌ای را انتخاب می کند که این صورت، حس زیبایی شناختی انسان و حقیقت جویی او را نشان می‌دهد.
بنابراین می توان گفت که دین و هنر، هر دو، ریشه در نیمه پنهان جان و مایه در عمق هستی انسان و جهان دارند، همچنان که دین، مقدس و پاک بوده، هنر نیز ریشه در قداست ها و کاوشگری‌های انسان دارد و همان گونه که دین مداری بدون دستگیری پیامبران به کاستی می‌گراید، هنرمندی نیز بی‌رهنمود خداوند به بیراهه می رود.
در نتیجه برای کاربرد هنر جهت نشر دین نیاز به شناخت خداوند و فطرت خداجوی انسان ها داریم. در این میان هنر مدرن که یکی از چهره های هنر نو بوده، در حقیقت فکر کردن به چیزهایی بوده که هم اکنون ارائه شده است.
از ویژگی‌های این چهره هنری این بوده که می‌توان افکار انسان ها را با استفاده از ابزار معاصر به راحتی ارائه کرد، در هنر مدرن، هنرمند خود را به خط و شکل های پایدار و واقعی محدود نمی کند و هرآنچه در نظر زیبا و مبتکرانه بوده طراحی می کند، فناوری نیز به کمک این هنر مدرن آمده و تاثیر بسیار شگرفی بر آن نهاده است.
بنابراین در هنر مدرن، جامعه مخاطبان بسیار گسترده‌تر از هنر سنتی بوده و این کارآمدی مناسب آن را نشان می دهد، از این رو دین و هنر مدرن می تواند در جهت نشر گستره دین و رساندن انسان به کمال در یک مسیر قرار گیرند.
متن زیر حاصل گفت وگوی خبرنگار خبرگزاری رسا در اهواز، با دکتر علی مطوری، رییس دانشکده الهیات اهواز درباره استفاده از هنر مدرن جهت نشر دین است.
رسا ـ پیوند دین و هنر مدرن را چگونه ارزیابی می کنید؟
برای روشن شدن رابطه هنر مدرن و دین، ابتدا باید به تعریف هنر مدرن و دین از دیدگاه اسلامی بپردازیم،گاهی برخی افراد هنر مدرن را سهل ممتنع نام گذاری می کنند، یعنی چیزی که آسان به نظر می آید اما در حقیقت سخت و دشوار و این صفتی بوده که هنر مدرن نماینگر آن است.
در حقیقت از دیدگاه آن ها هنر، چیزی فطری بوده که چهره زیبایی داشته و از جانب خداوند در درون انسان ها قرار داده شده است، همچنین باید بدانیم که نخستین هنرمند، خود خداوند بوده که ویژگی‌های آفریده‌های او، زیبایی و شگفت‌انگیزی هنر او را نمایان می‌سازد.
دین نیز از دیدگاه اندیشمندان اسلامی یک جهان بینی و مجموعه‌ای از باورها بوده که می‌کوشد پاسخی برای یک رشته از پرسش‌های اساسی انسان مانند چگونگی پدید آمدن اشیا و جانداران و آغاز و پایان احتمالی چیزها، و چگونه زیستن ارائه دهد.
به عبارتی دیگر می توان گفت که دین یکی از مصادیق هنر خداوندی بوده که در اختیار پاک ترین انسان ها قرار گرفته تا جامعه خود را به راه نجات هدایت کنند.
در نتیجه می توان گفت یکی از ابزار های ضروری در عرصه آموزش دین، استفاده از هنر است، همچنین جدایی دین و هنر، فروغ از تعلیم و تربیت دینی می ستاند و آن را گوشه نشین می کند.
رسا ـ چگونه از ابزار هنر مدرن برای تبلیغ کالاهای آسمانی استفاده کنیم؟
همان گونه که گفتیم هنر ابزاری است در دست انسان، و خود او تصمیم می گیرد که چگونه از آن استفاده کند. امروزه بسیاری از سرمایه داران و شرکت های غول آسای اقتصادی، برای فروش کالاهای اقتصادی و فرهنگی خود، از ابزار های هنری بهره می گیرند.
بنابراین ما که معتقدیم دین و مقدسات، بالاتر از مادی گری و کالاهای دنیایی و بشری بوده و برای سعادت بشر ضروری هستند، چرا برای عرضه ارزنده ترین کالاهای آسمانی از هنر بهره‌ای نبریم؟
با توجه به اهداف بلند دین و فراگیری اش در همه زمان ها و مکان ها و روی آوری بیش از اندازه بشر معاصر به هنرهای نوین و ابزار های پیشرفته هنری، نوآوری در این مسیر و پیوند بیشتر دین و هنر می‌تواند گام بلندی در جهت تقویت دین مداری و ترویج معارف الهی در میان انسان های زمان کنونی، به ویژه قشر جوان باشد.
از طرفی تثبیت ذهنی و قلبی آموزه های دین در سایه تکرار بدست می آید و تنهادر سایه هنر بوده که تکرار، انسان راخسته نمی کند، ما می دانیم که تکرار اگر غیر هنر مندانه و با به کار گیری شیوه‌ها و ابزارهای گوناگون نباشد، نه تنها به تثبیت دین در یاد و قلب ها نمی انجامد، بلکه ممکن است مخاطب را گامی به عقب ببرد و از دین گریزان سازد.
همچنین وجود رابطه میان نظرها و عقاید هنرمند که به هر حال در اثرهای او بیان مى شود، با عقاید مورد باور جامعه اى که از آن هنر بهره‌مند شده و یا به عبارتى آن را درک مى‌کند، ضروری است.
رسا ـ از دست دادن ارتباط میان دین و هنر سبب ایجاد چه مشکلاتی مشود؟
از دست دادن این ارتباط در جوامع معاصر و در میان جوامع با عقاید و باورهاى گوناگون ممکن است وجود داشته و هنرمندان ارتباطى با عقاید جامعه و حتى تمایل به وجود این نداشته و بالاتر از آن، بخواهند آن را تحقیرکنند.
اما در این میان در آن دسته از هنرهاى دینى که بر الگوهاى مورد توجه همه ادیان استوار بوده اند، ارتباط هنر، هنرمند، جامعه و پیام اثر هنرى از هماهنگى کاملى برخوردار است.
از آن جایى که هنر به دو قلمرو الهی و شیطانی قابل تقسیم بوده و خطر انحراف در آن بسیار قوی تر و فریبنده تر از سایر قسمت های فعالیت هاى بشرى است، هنرمندان مسلمان در گذشته، تنها آن دسته از هنرهایى را به میان جامعه آورده و ترویج مى نمودند که کاربرد مختصری داشته‌اند، در نتیجه سبب قطع ارتباط جامعه با برخی هنرها می‌شدند که این خود به زیان دین نیز بود.
همان گونه که می دانیم یکى از ویژگیهاى بارز هنر اسلامى رمز پردازى و پیچیدگی آن بوده، به گونه اى که دست یافتن به معنی و روح اشیاء در کنار شکل ظاهر آن‌ها ضروری است، بنابراین نباید به اشتباه توجه به ظاهر اشیاء و زیبا جلوه دادن آن ها را نوعى مادی گری و بت پرستى تلقى کرد.
همچنین در ارتباط هنر و دین، به کار گیری هنر می تواند گرایش و پای بندی به دین را افزایش دهد و بازار تربیت دینی را رونق بخشد، در جامعه اگر نگرش جوانان به آموزههای دینی زیباشناسانه باشد، اشتیاقی روز افزون به دین خوانهد یافت.
باید توجه داشت که بی تردید کشف زیبایی ها و زشتی های اخلاقی در پرتو نظر و اندیشه‌ای هنرمندانه حاصل می شود.
رسا ـ چگونه می توان از هنر مدرن جهت جذب افراد به دین و دین داری استفاده کرد؟
به نظر من هنر تیغ دو لبه بوده، از یک سو می تواند در جهت رشد و گسترش آموزههای دینی خدمت کند و از سوی دیگر می تواند عقاید شیطانی را پرورش دهد، برای نمونه یک تابلو نقاشی خوب می‌تواند جای ساعت‌ها صحبت را پر کند اما یک اثر بد می تواند انسان را به انحراف بکشاند.
اعتقاد ما این بوده که هنر باید در خدمت دین باشد؛ زیرا دین، دعوت کننده به زندگی وسعادت بوده، خداوند در قرآن کریم از مسلمانان می خواهد که به دعوت پیامبر(ص) لبیک گفته و از او پیروی کنند. همان گون که بیان شد بازار هنر مدرن بازار پر رونق وشکوفایی بوده که می توان کالا های آسمانی را در آن به نمایش گذاشته تا فطرت انسان از آن بهرمند شود.
امروزه متأسفانه نادانی بشر نسبت به دوره جاهلیت به مراتب بشتر بوده و این نیاز به گسترس معانی حقیقی دین را بیش از بیش به نمایش می‌گذارد.
رسا ـ فعالیت هنرمندان درگسترش جهت دین داری در جامعه را چگونه ارزیابی می کنید؟
بدون شک هنرهای مدرن مانند کاریکاتور، انیمیشن، فیلم و فیلم کوتاه، تئاتر و سینما ابزاری هستند که می توانند کار پذیرش، نشر، توسعه دین را آسان و سریع بگرداند، بنابراین جوانان و هنرمندان جامعه ما می توانند آموزههای دینی را در قالب هنر به مخاطبان عرضه کنند.
دو عامل مهم در سینما نویسنده و کارگردان می باشند، نویسنده قالب اصلی ایده ها و عقاید را طرح ریزی می کند و یک نویسنده مسؤولیت پذیر، با ایمان و دارای نوآوری می تواند الگوهای مشخصی را با هنرمندی خود به ارزش تبدیل کرده و در جامعه فرهنگ سازی کند.
کارگردان به عنوان یک مدیر توانمند نیز به کنترل نیروی های خلاق در مسیر تولید فیلم می پردازد، از جمله وظایف یک کارگردان خوب می توان به انتخاب بازیگر متعهد، ویرایش فیلمنامه مناسب، انتخاب صحنه های فیلم برداری در جاهای مقدس و مذهبی را نام برد و البته کارهایی که مربوط به دنیای بیرون از فیلم می شوند ولی برای موفقیت یک فیلم ضروری هستند، همچون جمع آوری اطلاعت دینی وتحقیق و بررسی آن ها.
برای آن که یک اثر دینی، هنری بیشترین تاثیر در مخاطب را داشته باشد، کارگردان باید دارای دید هنری و مذهبی بسیار قوی و فردی خلاق باشد تا بتواند یک فیلم ارزشمند و در عین حال سرگرم کننده بسازد.
یکی از علل رشد وگسترش انواع انحرافات اخلاقی در جوامع غربی سوء استفاده افراد از این گونه ابزارها بوده، آن‌ها این ابزار را به خوبی شناسایی کرده اند؛ اما چهره شیطانی آن را به کار برده‌اند و این نشان دهنده متعهد نبودن آن ها به انسانیت و اخلاق است.
همچنین هنر مدرن در صورت استفاده درست می تواند اخلاق انسانی و اسلامی پسندیده را جامعه نهادینه کند. بنابراین در مجموع یک هنر متعهد می تواند یک ارزش و فرهنگ دینی را جهانی کند.
رسا ـ تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید.
/9452/404/م