مقتل خوانی باید معتبر و دارای منبع باشد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام محسن رنجبر، در چهارمین روز از نشست های با عاشورا پژوهان که عصر یکشنبه 27 مهرماه در قم برگزار شد به بیان قرائت ها و رویکرد ها نسبت به واقعه عاشورا پرداخت و گفت: در حوزه مقتل نگاری از قدیمی ترین مقاتل، مقتل ابو مخنف است که مفصل‌ترین گزارش های تاریخ عاشورا را آورده و از افراد شاخص در حوزه تاریخ عاشورا به شمار می‌رود.

وی در ادامه با بیان تفاوت های مقتل ابو مخنف و دیگر مقاتل افزود: اگر گزارش های ابومخنف را با گزارش دیگران مقایسه کنیم خواهیم دید شاخصه هایی در گزارش‌های ابو مخنف وجود دارد که سبب ماندگاری این مقتل شده و سال ها بعد از نوشتن، این مقتل مورد استفاده و استناد مورخان قرار گرفته است اما متأسفانه در کنار این مقتل صحیح، مقتل های تحریف شده نیز ظهور پیدا کرد.

این پژوهشگر حوزوی به بیان نمونه هایی از  گزارش های تحریف شده پرداخت و بیان داشت: در مناقب شهرآشوب به نقل از ابو منخنف آمده است که وقتی امام حسین(ع) شهید شدند، اسب ایشان با سپاه عمر سعد درگیر شده و چهل نفر را به قتل رساند یا در جای دیگر آمده که امام حسین(ع) و اسب ایشان به یکدیگر آب تعارف می کردند، کاملا مشخص است که این گزارش ها نامعقول و نادرست است آن هم به نقل از کسی که گزارش های عاشورا را از شاهدان عینی واقعه یا با یک واسطه نقل می‌کند.

وی با اشاره به تقسیم بندی مقاتل اظهار داشت: با توجه به اوصاف گزارش های مقاتل از قرن دوم تا هفتم، مورخان و مقتل نگاران به چند دسته تقسیم می شوند، اولین گروه که نماینده آن ابو مخنف است دارای ویژگی هایی می باشد، نخستین ویژگی آن انسجام خبری این مقتل است، ویژگی بعدی مشاهده شده در این مقتل این است که پرداختن به مباحث فرازمینی و فرابشری بسیار کم دیده می شود، استفاده از شاهدان عینی واقعه یا نقل با یک واسطه از دیگر ویژگی های این مقتل است، دیگر خصوصیت این مقتل رعایت ترتیب حوادث است، گزارش های هشام کلبی، طبری و شیخ مفید نیز از این دسته به شمار می‌روند.

نویسنده کتاب جریان‌شناسی تاریخی قرائت‌ها و رویکردهای عاشورا با اشاره به گروه دوم گزارش ها و تفاوت آن با گروه اول، ابراز داشت: نماینده گروه دوم ابن اعثم با کتاب الفتوح است، این گروه هم دارای خصوصیاتی است و از ویژگی های این گزارش می‌توان به استفاده از حالت قصه گونه به جای ارائه اخبار و استفاده فراوان از مسائل فرازمینی و فرابشری اشاره کرد.

وی در ادامه با بیان این‌که استفاده از تعابیر و اخباری که با ذوق شیعیان بیشتر سازگار است در این گروه بسیار دیده می شود مانند ما رأیت الا جمیلا، گفت: در گزارش ابن اعثم که نماینده این گروه است آمار کشته های سپاه عمر سعد زیاد بیان شده به عنوان مثال در این کتاب آمار کشته های سپاه عمرسعد را بین 200 تا 300 می داند و منبعی برای گفته خود ندارد اما در مقتل ابو مخنف این گونه نیست، از دیگر ویژگی های این گروه عدم رعایت تربیت در اخبار است؛ خوارزمی و نویسنده کتاب مناقب از این دسته هستند.

عضو هیأت علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) به گزارش های بعد از قرن هفتم اشاره کرد و گفت: در قرن هشتم و نهم مقتل خاصی مشاهده نمی شود اما در قرن دهم هجری مصادف با حکومت صفویه ملا حسین کاشفی کتاب روضة الشهدا را نوشت، در این کتاب گزارش های بی اعتبار احساسی، فراوان به چشم می خورد.

وی به تبیین رویکرد احساسی و حزن آور به مسأله عاشورا پس از قرن دهم پرداخت و ادامه داد: بعد احساسی و حزن آور واقعه عاشورا مسلم بوده اما در این رویکرد اصل بر این گذاشته شده است، از ویژگی های قرائت احساسی این است که  گزارش های زیادی در این زمینه وجود دارد اما معتبر نیست و منبع ندارد مانند عروسی قاسم متأسفانه در این قرائت از خبر، به راحتی هر برداشتی و بدون منبع بیان می شود که بعضی از این گزارش ها به در خواست های ذلیلانه امام حسین(ع) اشاره دارد.

حجت الاسلام رنجبر با بیان دیگر خصوصیات این رویکرد گفت: تأکید بیش از حد بر تشنگی امام حسین(ع)، نسبت دادن وداع های جانسوز و فراوان به حضرت، نسبت دادن امام به درخواست های  ذلیلانه و گریه های زیاد و جزع و فزع را از ویژگی های این قرائت و رویکرد است.

وی در پایان با اشاره به بعد حماسی و عرفانی واقعه عاشورا خاطر نشان کرد: بعد حماسی عاشورا این نیست که گفته شود شمشیر امام چطور بود یا فلانی چطور شمشیر زد، بعد حماسی عاشورا همان گزارشی می باشد که ابو مخنف از حمید بن مسلم عضو سپاهیان عمر سعد، نقل کرده است مبنی بر این که من شخصی دل آرام تر از امام حسین(ع) ندیدم که با وجود شهادت فرزندان، اهل بیت و یارانش با قوت قلب بالا مانند شیر حمله کرده و ما مثل بز فرار می کردیم، این ها حماسه است همانند خانواده های شهدا که وقتی کسی می خواست به آن ها روحیه دهد، خودش از آن ها روحیه می گرفت./1323/پ202/ی