یادکردی از آیت الله موسس و مجاهدتی که با تأسیس حوزه علمیه قم بنا نهاد

به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، فرا رسیدن روز رحلت آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی عالم بزرگی که آیت الله مؤسس نام گرفت، فرصت مناسبتی است تا لختی در سیره و سلوک آن مرد بزرگ تأمل کنیم.

درباره آن مرد بزرگ بسیار گفته‌اند و فراوان شنیده‌ایم؛ هم در وصف حالش و هم در باب مجاهدت‌های بزرگ علمی و عملی که به انجام رساند؛ به ویژه در باب کار بزرگ و بی‍‌نظیری که در تأسیس حوزه مقدسه علمیه قم به ثمر رساند و این بنای عظیم را در تاریخ دین مبین اسلام و مکتب حقه تشیع پایه گذاری نمود.

بحر ارزش‌های او را در انگشتانه این مجال نتوان کشید

شاید در این مجال کوتاه نتوان به همه ابعاد وجودی و سیره و سلوک پر فراز و نورانی آن مرد الهی نظر افکند و به بازخوانی‌شان نشست. از اینکه از اوان کودکی تا دوران اجتهاد علمی چه سختی‌ها کشید و چه راه‌های سنگلاخی را پیمود و چه سفرها کرد و چه حذرها نمود تا به آن مقام و مرتبه نائل آید که توفیق بی‌بدیل تأسیس حوزه علمیه قم را نصیب خویش گرداند.

اینکه با چه مجاهدت و تحمل چه مرارت‌هایی به مقام و مرتبه استادی و زعامت و اجتهاد علمی در حوزه علم شیعی دست یافت و اینکه در طول سال‌های این حیات طیبه، محضر چه استادان بزرگی را تلمذ نمود و خیل کثیر چه شاگردان برومندی را تربیت کرد.

این‌ها همه در تاریخ آمده است و می‌توان آن را بارها و بارها مرور کرد و به حقیقت ربانیت نهفته در آن و نورانیت منتشر و مستتر در آن دست یافت و پی برد.

اقدامی مهم و خطیر برای دمیدن روحی تازه در کالبد حوزه علمیه قم

اما شاید بتوان یکی از طلایی‌ترین و مهم‌ترین ابعاد وجودی و مجاهدت‌های خطیر و نقاط روشن زندگی آن عالم ربانی را در برهه ای دانست که حوزه‌های علمیه و به خصوص حوزه قم در دوران فترت و رخوت به سر می‌برد و این مرد بزرگ یا عزمی جدی و حرکتی انقلابی و کاری شایسته و بایسته بنای یک مرکز علمی پویا و جمع و مانع را در قم پایه نهاد.

این در حالی بود که حوزه علمیه قم بعد از ارتحال میرزای قمی صاحب قوانین الاصول روزگار خوبی نداشت و نوعی از رخوت و عسرت آن را فراگرفته بود. حتی در تاریخ آمده است که مدرسه فیضیه و دارالشفا محل اسکان گدایان و دیوانگان، انبار مغازه داران و محل عبور و مرور مردم شده بود.

در همین هنگامه بود که بازخوانی آن حدیث شریف از حضرت امام صادق(ع) که افول علم از کوفه و طلوع آن در قم را نوید می‌داد، بارقه‌ای در ذهن و ضمیر بسیاری از علما و فضلای حوزوی در مسیر بازپروری حوزه و ایجاد انقلابی علمی در این ساحت معرفتی ایجاد کرد.

تلاش علمای بلاد برای ترغیب آیت الله حائری جهت زعامت حوزه قم

آیت الله بافقی یکی از کسانی بود که به همین منظور از عتبات به قم هجرت نمود و با همراهی علمای دیگر برای پذیرفتن امر زعامت حوزه و تأسیس دوباره آن و در واقع پایه گذاری محفلی باشکوه و جانانه در وادی علم و معرفت دینی راهی اراک شد تا به دیدار آیت الله حائری یزدی رفته و ایشان را برای آمدن به قم مجاب کند.

ایشان در معیت بیست نفر از علمای قم برای همراهی کردن با آیت الله حائری از اراک به قم راهی آن خطه شدند و سرانجام در ایام عید سال 1301، آیت الله حائری یزدی در معیت آیت الله محمدتقی خوانساری، آیت الله میرزامهدی بروجردی، شیخ احمد مهرجردی یزدی و تنی چند از علمای بلاد در 22 رجب 1340 از اراک رهسپار قم شد.

خاطره آیت الله بافقی درباره این دوران و تلاش‌های ایشان در جهت همراه و راضی نمودن آیت الله حائری برای تإسیس حوزه قم شنیدنی است:

در یکی از نشست‌ها، به آیت الله حائری گفتم: اخباری که می‌فرماید در آخرالزمان علم از قم به عالم افاضه می‌شود را قبول دارید یا شبهه می‌کنید؟
آیت الله حائری: قبول دارم.
آیت الله بافقی: آیا نمی‌خواهید که به دست شما محقق شود تا سالیان متمادی ثوابش برای شما باشد؟
آیت الله حائری: چرا!!
آیت الله بافقی: پس چرا در اقامت قم تأمل دارید؟!
آیت الله حائری: بودجه لازم است.
آیت الله بافقی: هیچ جنبنده‌ای نیست مگر خداوند روزیش را می‌دهد.
آیت الله حائری: خداوند روزی را از طریق اسبابش می‌دهد.
آیت الله بافقی: خداوند وسیله ساز است، بنده‌اش اراده خیر بکند خداوند اسباب را فراهم می‌کند.
آیت الله حائری: عده ای از علما در اراک مجتمع و مشغول‌اند.
آیت الله بافقی: آوردن آن‌ها آسان است.

استخاره‌ای شیرین و نشانه‌ای روشن برای حرکت در مسیر عشق

آیت الله حائری کمی تأمل کردند و بعد اقامتشان را موکول به استخاره نمودند، با وجود اینکه کمتر به استخاره متوسل می‌شدند. صبح روز بعد آیت الله حائری به حرم مشرف شدند، بعد از زیارت، با قرآن استخاره نمود، آیه 29 سوره یوسف (ع) آمد: «و أُتونی باهلکم اجمعین»...

آمدن همین آیه نشانه‌ای شد روشن و امید آفرین تا آیت الله حائری عزم خود جزم نموده و راهی شهر مقدس قم شوند. آیت الله حائری پس از تأسیس حوزه علمیه قم، آیت الله مؤسس لقب گرفت و از همان هنگام درس خارج فقه را در مسجد بالاسر حرم مطهر که هم اکنون مرقد و مزار ایشان است آغاز نمود.

تدبیر و ابتکارات ارزشمند و کارگشای آیت الله مؤسس در بنا نهادن حوزه قم

آیت الله مؤسس در امر زعامت و هدایت حوزه علیه قم ابتکارات و تدابیر و قوانین خاصی داشت؛ مثلاً گرفتن امتحان از افرادی که برای تحصیل علوم حوزوی به قم می‌آمدند و یا امتحان از کسانی که قصد تبلیغ داشتند از آن جمله بود.

ایشان به بحث تهذیب و اخلاق هم بسیار اهمیت می‌داد و درس اخلاق را بسیار جدی می‌گرفت. میرزا علی آقا اصفهانی را به همین منظور به قم دعوت کرد تا در مدرسه فیضیه سخنرانی اخلاقی کند.

ارادت به ساحت معصومین(ع) رمز توفیق عالمان دین

آیت الله حائری نسبت به مقام شامخ حضرات معصومین(ع) و به طور ویژه اباعبدالله(ع) بسیار ارادت می‌ورزید و این را می‌توان از شاخصه‌های اصلی حیات طیبه ایشان دانست. ایشان به جناب شیخ ابراهیم صاحب الزمانی تبریزی هماره یادآوری می‌نمود که هر روز قبل از درس فقه چند دقیقه‌ای ذکر مصیبتی بکنند.

از علت عشقش پرسیدند، فرمود: در کربلا بودم، شب چهارشنبه ای بود که خواب دیدم سه روز دیگر می‌میرم، وقتی بیدار شدم با خود گفتم، خواب بود، اهمیت ندادم، روز چهارشنبه به درس و بحث و روز پنج شنبه به کارهای درس مشغول بودم، روز جمعه با دوستان به باغ اطراف شهر رفتیم، بعد از نهار، تب کردم، هر لحظه حالم بدتر می‌شد، به یاد خواب افتادم، به دوستان گفتم مرا به منزل ببرند، در منزل دیدم دو ملک برای قبض روح آمدند، با تمام قلبم متوجه امام حسین(ع) شدم، عرض کردم، مولای من، از مرگ نمی‌ترسم، ولی از اینکه دستم خالی است می‌ترسم، شما را به حق مادرت شفاعت کنید که خداوند مرگم را تأخیر بیندازد، ملک سومی آمد و به آن‌ها گفت، امام حسین(ع) شفاعت کرد، خداوند پذیرفت، مرگش تأخیر افتاد، آن‌ها رفتند، حالم بهتر شد.

گریه و ناله خانواده را شنیدم. دستم را تکان دادم، یکی گفت: ساکت باشید حرکت کرد، اشاره کردم، چشمم را باز کردند، پایم را باز کردند، پنبه از دهانم برداشتند، آبی خواستم و... بعد از آن تا پانزده روز ضعف مفرط وکسالت داشتم؛ من هر چه دارم از امام حسین(ع) است.

مرد زهد و تقوا؛ تندیس رهایی و سخا

آن مرد بزرگ اهل زهد و پارسایی بود؛ فرزندش آیت الله مرتضی حائری در این باره نکات قابل توجهی می‌گوید: قبل از ارتحال، وضعیت تمام موجودی را مشخص کردند؛ به طوری که بعد از ایشان در همان شب رحلت ما مشکل داشتیم که از سید ابوالفضل زنجانی قرض کردیم تا اینکه خداوند گشایشی فرمودند.

حضرت امام خمینی(ره) نیز که از شاگردان مبرز آن مرد ربانی بود در این خصوص می‌گوید: جناب استاد معظم و فقیه مکرم جناب حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، که از هزار و سیصد و چهل تا پنجاه و پنج ریاست تامه و مرجعیت کامله قطر شیعه را داشت.

همه دیدیم که چه سیره ای داشت، با نوکر و خادم خود هم سفره و غذا بود، روی زمین می نشست، با اصاغر طلاب مزاح‌های عجیب و غریب می‌فرمود، اخیراً که کسالت داشت بعد از مغرب بدون ردا، یک رشته مختصری دور سرش پیچیده بود و گیوه به پا کرده در کوچه قدم می‌زد، وقعش در قلوب بیشتر می‌شد و به مقام او از این کارها لطمه ای وارد نمی‌آمد. ...خود بضاعت خود را از بازار می‌خرید، برای منزل خود، آب، از آب انبارها می‌آورد، اشتغال به کار منزل پیدا می‌کرد، مقدم و مؤخر و صدر و ذیل پیش نظر پاک آن‌ها یکسان بود، تواضعشان به طوری بود که مایه تعجب انسان می‌شد.

یادگارهای فرهنگی و اجتماعی آن مرد بزرگ عرصه علم و عمل

از جمله فعالیت‌های علمی و رفاهی و اجتماعی بسیار درخور و ماندگار ایشان می‌توان به تأسیس حوزه علمیه قم، تعمیر مدرسه فیضیه و دارالشفاء و بناء طبقه دوم آن‌ها، کتابخانه مدرسه فیضیه، مریضخانه، دارالاطعام، بیمارستان سهامی، بیمارستان فاطمی، سد رودخانه قم رود، منزل برای سیل زدگان خرداد 1313، احداث قبرستان قم نو و غسالخانه آن اشاره نمود.

باقیات الصالحات علمی و اندیشگی او در عرصه قلم

از زمره آثار علمی سترگ و برجسته ایشان می‌توان به تقریرات درس آیت الله سید محمد طباطبائی فشارکی اصفهانی، دُررالفوائد در دو جلد، کتاب الرضاع، کتاب الصلوة، کتاب المواریث، کتاب النکاح، حاشیه بر عروة الوثقی، کتاب مناسک حج، منتخب الرسائل، حاشیه انیس التجار و کتاب ذخیرة المعاد اشاره کرد.

زمره برجستگان و خردمندان در جامه شاگردان او

در خیل عظیم شاگردان ایشان نام‌های بلند و باعظمت بسیاری را می‌توان دید: امام خمینی، آیت الله محمدرضا گلپایگانی، آیت الله شهاب الدین مرعشی، آیت الله میرزا هاشم آملی، آیت الله سیدمحمدکاظم شریعتمداری، آیت الله سیدصدرالدین صدر، آیت الله سیدمحمد حجت، آیت الله سیدمحمد تقی خوانساری، آیت الله میرزامهدی بروجردی، آیت الله محمد ثقفی، آیت الله محمدعلی اراکی، آیت الله محمود طالقانی، آیت الله سیدمحمد محقق داماد یزدی، آیت الله سیدمهدی انگجی، آیت الله روح الله کمالوند، آیت الله سیدعلی یثربی، آیت الله سیداحمد لواسانی، آیت الله ابوالحسن رفیعی قزوینی و دیگر بزرگمردان عرصه علم و فضیلت و دین.

/1327/201/ر