تلفیق مباحث سنتی و جدید به تولید علوم انسانی اسلامی می‌انجامد
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، به همت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نخستین جشنواره علمی پژوهشی علامه طباطبایی(ره)، ویژه علوم انسانی و اسلامی، پنج شنبه نهم مهرماه در سالن اجتماعات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) قم با حضور اساتید و کارشناسان این حوزه و جمعی از علاقه مندان برگزار شد. 27 اثر پژوهشی در سه سطح انتخاب و تجلیل شدند. حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علیرضا قائمینیا عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برای کتاب «بیولوژی نص» جزو منتخبین رتبه سوم بود. در گفتگویی با وی به بررسی وضعیت تولید علوم انسانی اسلامی پرداختیم که اکنون متن آن پیش روی شماست.
در ابتدا در مورد کتاب بیولوژی نص که در جشنواره علامه طباطبایی حائز جایزه شد، صحبت و آنرا معرفی کنید؟
این کتاب در جشنواره های مختلف برنده شده، در کتاب سال هم جایزه گرفته است. این کتاب مباحثی در مورد نشانه شناسی معرفت دینی است و به تناسب به مباحث قرآنی هم پرداخته است یعنی کارکرد مباحث در تفسیر و فهم قرآن است. این کتاب مبتنی بر روشی در علوم انسانی است.
در این کتاب به فراخور بحثها، به تناسب مباحث نشانه شناختی بسیاری را مطرح کردم که حجم کتاب هم نسبتا بالاست و در آن به دیدگاه های مختلف نشانه شناختی پرداختم و نتایج آنها را در معرفت دینی و تفسیر قرآن بحث کردم.
به نظر شما برای تولید علوم انسانی اسلامی چه کار باید کرد؟
معتقدم برای تأسیس علوم انسانی اسلامی هم باید به مباحث سنتی و هم به مباحث جدید پرداخت و به نحو خوبی اینها را تلفیق کرد. علاوه بر اینکه باید دیدگاه انتقادی داشته باشیم به مباحث جدید به یک معنا دیدگاه هایی که متناسب هست را باید أخذ کنیم. معرفت دینی جدید از راه تلفیق نگاه سنتی و جدید پیدا می شود.
این کتاب را راهی در مسیر تولید علوم انسانی اسلامی است؟
در مقدمه کتاب توضیح دادم که منظور من از علوم انسانی اسلامی چیست، اولا تعریف خاصی از علوم انسانی اسلامی دارم، براساس این تعریف در این راه گام برداشتم. به نظرم علوم انسانی اسلامی تلفیقی منطقی و نقادانه از مباحث جدید و سنتی می دانم. ممکن است کس دیگری تعریف دیگری داشته باشد و بگوید باید تمام چیزهایی که در غرب آمده را باید نقد کنیم. من چنین نگاهی ندارم، می گویم آمیزه ای از مباحث جدید و سنتی باید باشد. باید برخی را نقد کنیم و شاید برخی مناسب باشد که باید آنها را بپذیریم.
در این مدت که بحث از علوم انسانی اسلامی مطرح می شود و در پژوهشگاه ها و دانشگاه ها کارهایی انجام شده همچنین به صورت فردی هم محققانی در این عرصع فعال بودند. شما این کارها را تا چه حد موفقیت آمیز می دانید؟
ممکن است کارهایی انجام شده باشد و من ندیده باشم، مقداری که بنده اطلاع دارم و کارها را دیدم چه به صورت فردی یا جمعی نوشته شده باشد با آرمانی که وجود دارد بسیار فاصله دارد و اصلا با روشهای امروزی سازگار نیستند. باید به صورت عمیق و گسترده به بحث علوم انسانی اسلامی پرداخته شود. علوم انسانی جدید باید به صورت جدی در نظر گرفته شود. مرحله بعدی نقد علوم انسانی جدید و بازخوانی علوم اسلامی است که تئوریها باید به روز شود. احتمالا چنین چیزی صورت نگرفته است.
تا رسیدن به وضعیت مطلوب چقدر راه مانده و چه راهکارهایی را پیشنهاد می کنید؟
بیشتر آثاری که منتشر شده در این حد بوده که ضرورت تولید علوم انسانی اسلامی را اشاره کنند ولی عملا در این حوزه چیزی منتشر شده باشد که قدمی باشد که در یکی از رشته های علوم انسانی کاری را انجام داده باشد که بتوان گفت چنین کاری به عنوان الگو صورت گرفته است، من خودم چنین چیزی را ندیدم.
کارهای پژوهشی منتخب این جشنواره را چگونه دیده اید، حداقل در همان رشته خودتان کتابهایی که برگزیده شده آیا کارهای مناسب و در سطح بالایی بوده است؟
طبیعی است که نظر من با نظر داوران فرق می کند، نگاه من متفاوت است. برخی از کتابهایی که جایزه گرفتند را بسیار ضعیف می دیدم، البته برخی از آنها خوب بودند.
داوران ممکن است با یک سری معیارهای دیگری آثار را بررسی کرده باشند، معیارهای من این بود که آمیزه ای از کتابهای خوب و قابل خواندن انتخاب شوند اما بعضی از کتابهای منتخب، یا کتابهای به روزی نبودند یا بعضی ها قوت علمی چندانی نداشتند ولی جشنواره بوده و داوران خاصی داشته است. در نهایت چندان مناسب ارزیابی نشده بود، ارزیابی خودم با این فرق داشت. با وجود اینکه کتاب بنده هم برگزیده شده بود اما این دلیل نمی شود حق مطلب را ادا نکنم.
در جریان هستید که این کتابها از سال 82 تا 92 انتخاب شده بودند؟ با این وجود بر سر حرف خود هستید؟
بله! اطلاع داشتم. بنده معیارهای خاص خودم را دارم که مسلما با معیارهای داوران جشنواره متفاوت است. به نظرم بخشی از این کتابها شایسته انتخاب شدن نبودند. بخشی هم خوب بودند برخی هم شایستگی لازم را داشتند.
به نظر شما با توجه به توانی که در این زمینه داریم برای رسیدن به وضع ایده آل باید چه کرد؟
به نظرم تنها راه قضیه این است نگاه ایدئولوژیک را کنار بگذاریم. (معنای منفی ایدئولوژیک مد نظرم هست) صرفا به خاطر علم بودن ارزش پیدا کند و قوت علمی سنجیده شود. از افراطی گری باید پرهیز شود و نگاه های سلیقه ای باید کنار گذاشته شود و از متخصصان استفاده شود. اینکه دوستان و همکاران از کتابی تعریف کنند ارزشی ندارد. باید در میان متخصصان شناخته شود و ارزش پیدا کند.
بحث علمی وقتی ارزش دارد که متخصصان آن رشته را به خودش جلب کند و با روحیه علمی سازگار و با مؤلفه های علمی همخوان باشد. این نکته مهم است و باید به این اهمیت داد، چندان نباید به نگاه های خودمان بها بدهیم، کار علمی را باید به صورت علمی ارزیابی کرد. کارهای علمی باید بها داده شود. به نگاه متخصصانه باید بها داده شود. از شعارزدگی باید پرهیز شود. اکنون بسیاری از مؤسسات ما در حد شعارزدگی هستند و به نحو شعاری عمل می کنند. برای پیشرفت علم این نگاه مناسب نیست. این نگاه در درازمدت به ضرر علوم تمام خواهد شد. باید کار وزین علمی انجام شود یعنی محققین به نحو مناسب در زمینه های مختلف کار کنند و پشتیبانی شوند. اگر پشتیبانی صورت نگیرد با مشکلات زندگی امروزی نمی توان کار کرد. کار علمی نیاز به پشتیبانی و فراغت دارد. یک استاد نمی تواند با مشغله تدریس فراوان برای اداره زندگی به تولید علم هم پردازد. باید به سمت فارغ بال ساختن متخصصین و صاحبان نظریه پیش بروند و بودجه ای در اختیار آنها باشد تا با خیال راحت به کار علمی بپردازند و به صورت متمرکز به کار علمی بپردازند که با استانداردهای علمی مطابقت داشته باشد. صرفا با برخورد ایدئولوژیک نمی توان کار علمی کرد.
اگر کسی که فقط نگاه سنتی داشته باشد شاید کتاب بیولوژی نص را نفهمد و شاید آنرا کتاب بی ارزشی بداند اما اگر کسی که به هر دو نگاه آشناست حتما آنرا می فهمد. در تولید علوم انسانی اسلامی نباید برخورد سلیقه ای داشت. در کار علمی باید کارهای سلیقه ای کنار گذاشته شود و علم را متخصصان اداره کنند. در همه عالم، متخصصان، علم را اداره می کنند نه سیاستمداران و کسانی که مدیر اجرایی هستند. اینها فقط فرآیند کار علمی را ترسیم می کنند متأسفانه در کشور ما افراط و تفریط از این جنبه وجود دارد و کسانی که اهل این کار نیستند در این زمینه اظهار نظر و تحقیق علمی را با مشکل مواجه می کنند. این موضوعات باید به نحوی از بین برود.
این کتابهایی که برگزیده شده تا چه حد در راستای نیاز جامعه است و می تواند مشکلی را حل کند؟
برخی از کتابها در این زمینه موفقیت داشتند. بعضی از کتابها ناظر به مشکلات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، معرفتیبودند اما برخی آثار در حد جمع آوری مطالب بودند شاید به درد کار علمی بخورد اما احتمالا در صحنه اجتماعی چندان تأثیری ندارد./998/د102/س
منبع: پایگاه خبری-تحلیلی طلیعه